ખંડ ૬(૨)
ગુજરાતથી ઘોળ
ગૅસ-માસ્ક
ગૅસ-માસ્ક : હવાને પ્રદૂષિત કરનારાં દ્રવ્યો અને પદાર્થો સામે શ્વાસોચ્છવાસમાં રક્ષણ મેળવવા માટે પહેરવામાં આવતો મુખવટો. આધુનિક યુદ્ધોમાં વિષાળુ રાસાયણિક દ્રવ્યો તથા વાયુના વધતા ઉપયોગને લીધે યુદ્ધભૂમિ પરના સૈનિકોના આત્મરક્ષણ માટે ગૅસ-માસ્ક અનિવાર્ય બન્યો છે. માથે પહેરવાના ટોપ (helmet) સાથે પણ તે પહેરી શકાય છે. પહેરનારનો ચહેરો સારી રીતે ઢંકાઈ…
વધુ વાંચો >ગેસેરાઇટ
ગેસેરાઇટ : જુઓ ગરમ પાણીના ફુવારા.
વધુ વાંચો >ગૅસોલીન
ગૅસોલીન : જુઓ પેટ્રોલ.
વધુ વાંચો >ગૅસોલીન એન્જિન
ગૅસોલીન એન્જિન : અંતર્દહન એન્જિનનું એક વિશિષ્ટ સ્વરૂપ. તેમાં ગૅસોલીનની બાષ્પ અને હવાના મિશ્રણને પ્રજ્વલિત કરી શક્તિ મેળવવામાં આવે છે. જે એન્જિનમાં સિલિન્ડરમાંના બળતણનું દહન થઈ ઉષ્માશક્તિનું યાંત્રિક શક્તિમાં રૂપાંતર થતું હોય તે એન્જિનને અંતર્દહન એન્જિન અથવા આંતરિક દહન એન્જિન કહે છે. આ પ્રકારના એન્જિનમાં ડીઝલ, પેટ્રોલ અથવા ગૅસનું પ્રજ્વલન…
વધુ વાંચો >ગૅસોહૉલ
ગૅસોહૉલ : પેટ્રોલ તથા આલ્કોહૉલના મિશ્રણથી બનાવાતું ઇંધન. મોટા ભાગે તેમાં 90 % સીસા વિનાનું પેટ્રોલ તથા 10 % ઇથાઇલ આલ્કોહૉલ હોય છે. ગૅસોહૉલ કાર તથા ટ્રકનાં એન્જિનોમાં ઇંધન તરીકે વપરાય છે. 1970ના અંતભાગમાં પેટ્રોલની અછત વરતાતાં ગૅસોહૉલની વપરાશ વધી. કેટલાક દેશોમાં વાતાવરણમાં પ્રદૂષણ તથા પર્યાવરણના પ્રશ્નો એટલા વિકટ બની…
વધુ વાંચો >ગેસ્ટાપો (Geheime Staatspolizei)
ગેસ્ટાપો (Geheime Staatspolizei) : નાઝી જર્મનીની ગુપ્ત પોલીસ. 1933માં હિટલર સત્તા પર આવ્યા પછી પ્રશિયાની પોલીસની પુનર્રચના કરી તેમાં નાઝી પાર્ટીના હજારો સભ્યોની ભરતી કરવામાં આવી. હરમન ગોરિંગને તેના વડા નીમવામાં આવ્યા હતા. 1935માં તેનો વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો અને હિમરલને તેનો હવાલો આપવામાં આવ્યો. ત્યારબાદ તે ગુપ્તચર વિભાગ(SD)માં ભેળવી દેવામાં…
વધુ વાંચો >ગેસ્નેરિયેસી
ગેસ્નેરિયેસી : દ્વિદળી વર્ગના યુક્તદલાના પર્સોનેલીસ ગોત્રનું એક કુળ. પ્રખ્યાત પ્રકૃતિવિદ કોન્રાડ ગેસ્નરના નામે આ દ્વિદળીના એક કુળને ગેસ્નેરિયેસી નામ અપાયું છે. ગરમ પ્રદેશોનું આ કુળ આશરે 120 પ્રજાતિઓ અને 2,000 જાતિઓ ધરાવે છે. મહદ્અંશે છોડવા રૂપે હોઈ તે જવલ્લે જ કાષ્ઠમય (woody) હોય છે. ક્ષુપ અથવા મૂળારોહી કે પરરોહી…
વધુ વાંચો >ગેંડો
ગેંડો : ઢાલ જેવી જાડી ચામડી ધરાવતું, નાસિકાની ઉપરના ભાગમાં એક કે બે શૃંગ ધરાવતું, ટૂંકા માંસલ પગવાળું, જમીન ઉપરનું એક વિશાળકાય સસ્તન પ્રાણી. ગેંડાની પાંચ જાતિઓ (kinds) જોવા મળે છે. તે પૈકી ત્રણ જાત એશિયામાં અને બે જાત આફ્રિકામાં મળે છે. ભારતીય ગેંડો : એશિયા ખંડની ત્રણ જાતિઓ પૈકી…
વધુ વાંચો >ગેંડો (કીટક)
ગેંડો (કીટક) : નારિયેળી, સોપારી, ખજૂર તેમજ તાડની જાતનાં તમામ વૃક્ષો ઉપર ઉપદ્રવ ઉપજાવતી જીવાત. કોઈક વખત શેરડી, અનનાસ, કેળ અને કેતકી ઉપર પણ આનો ઉપદ્રવ નોંધાયો છે. ગેંડા કીટકનો સમાવેશ કીટક વર્ગની શ્રેણી કોલિઓપ્ટેરા(ઢાલિયા)ના Scarabacidae કુળમાં થાય છે. અંગ્રેજી નામ Rhinoceros beetle. શાસ્ત્રીય નામ Oryctys rhinoceros. પુખ્ત કીટક કાળા…
વધુ વાંચો >ગોએન્કા પુરસ્કાર
ગોએન્કા પુરસ્કાર : ભારતીય પત્રકારત્વમાં ઉત્કૃષ્ટ સિદ્ધિની કદર રૂપે અપાતો પુરસ્કાર. ભારતીય અખબારી આલમના પ્રમુખ આગેવાન અને એક્સપ્રેસ ગ્રૂપ ઑવ્ ન્યૂસપેપર્સના વડા ભગવાનદાસ ગોએન્કાના અકાળ અવસાન પછી એમના પિતા રામનાથ ગોએન્કાએ અને ભગવાનદાસનાં પત્ની શ્રીમતી સરોજ ગોએન્કાએ એમની સ્મૃતિમાં એક્સપ્રેસ જૂથનાં અખબારોની સુવર્ણજયંતી નિમિત્તે બી. ડી. ગોએન્કા પ્રતિષ્ઠાનની 1983માં સ્થાપના…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ભારતની ભોમમાં ઝાઝેરી ગુજરાતથી ગુજરાતનાં અભયારણ્યો)
ગુજરાત ભારતની ભોમમાં ઝાઝેરી ગુજરાત ‘ગરવી ગુજરાત’ નામ સાંભળતાં જ ગુજરાતી ભાષા, ગુજરાતી પ્રજા અને તેની સંસ્કૃતિની સમુજ્જ્વલ પરંપરાનું ભાન થાય છે. ગુજરાતનાં મૂળ અને કુળની પરંપરા ઘણી સુદીર્ઘ અને સમૃદ્ધ છે. જેમ વૃક્ષને તેમ પ્રજાને પણ તેનાં મૂળિયાં હોય છે. વૃક્ષ જેમ દૂર દૂર સુધી પહોંચેલાં પોતાનાં મૂળિયાં વાટે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ઇતિહાસ)
ગુજરાત ઇતિહાસ પ્રાગ્–ઇતિહાસ અને આદ્ય–ઇતિહાસ સંસ્કૃતિના ઉગમકાળથી માનવ લેખનકલા જાણતો નહોતો ને પ્રયોજાતો નહોતો. સંસ્કૃતિનાં હજારો વર્ષોનો વૃત્તાંત અ-લિખિત રહ્યો છે. એ કાલની સંસ્કૃતિને જાણવા માટે અન્ય સમકાલીન સાધનોનો આધાર લેવો પડે છે. આથી સંસ્કૃતિના આ પ્રાગ-અક્ષરજ્ઞાન કે નિર્-અક્ષરજ્ઞાન કાલને ‘પ્રાગ-ઐતિહાસિક કાલ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પ્રાગ-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનો સમય પટ…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (અર્થતંત્રથી ગુજરાતમાં રાજકીય પક્ષો અને ચૂંટણીઓ)
ગુજરાત અર્થતંત્ર વસ્તી જાતિસમુદાય : ગુજરાતના મૂળ વતનીઓ હાલ આદિવાસી તરીકે ઓળખાય છે. ગુજરાતમાં 2011માં તેમની વસ્તી 89.17 લાખ હતી. ગુજરાતની કુલ વસ્તીમાં તેમનું પ્રમાણ 14.75 ટકા હતું. તેઓ અગાઉ કાળીપરજ કે રાનીપરજ (રાની – જંગલમાં વસતી પરજ – પ્રજા) તરીકે ઓળખાતા હતા. બી. સી. ગુહાએ તેમને માટે વનજાતિ કે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (શિક્ષણથી વિજ્ઞાન અને ટૅક્નૉલૉજી)
ગુજરાત શિક્ષણ શિક્ષણની પ્રાચીન પદ્ધતિનાં મુખ્ય ધ્યેયોમાં ધાર્મિકતા અને નૈતિક ભાવનાનો વિકાસ, ચારિત્ર્યનિર્માણ, નાગરિક અને સામાજિક ફરજોનું પાલન, સામાજિક કાર્યકુશળતાનો વિકાસ અને સંસ્કૃતિની જાળવણી, તેનો વિકાસ અને પ્રસાર ગણાવી શકાય. મોટેભાગે શિષ્યોએ ગુરુ પાસે રહી અભ્યાસ કરવો પડતો. આશ્રમ, ગુરુકુળ યા મઠ, પરિષદ, સંઘ જેવી સંસ્થાઓમાં શિક્ષણ અપાતું. 8 વર્ષે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ધર્મ અને સંસ્કૃતિથી ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્ય)
ગુજરાત ધર્મ અને સંસ્કૃતિ ધર્મ–સંપ્રદાય ગુજરાતમાં આનર્ત, સુરાષ્ટ્ર, લાટ અને તેની દક્ષિણે અપરાન્ત સુધીના પ્રદેશનો સમાવેશ થતો હતો. ભારતની પશ્ચિમેથી આથર્વણો અને પશ્ચિમોત્તર દિશામાંથી શર્યાતો અહીં આવ્યા ત્યારે સંભવત: વૈદિક ધર્મનાં છૂટાંછવાયાં કેન્દ્રો ઉત્તર ગુજરાત, લાટ અને નર્મદાતટ તથા કચ્છ-સુરાષ્ટ્રમાં હતાં. શર્યાતિએ તેના પુત્ર આનર્તને આ પ્રદેશનું રાજ્ય સોંપ્યું ત્યારથી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (લલિતકલાઓથી સમૂહમાધ્યમો)
ગુજરાત લલિતકલાઓ સ્થાપત્યકલા ગુજરાતમાં સ્થાપત્યકલાના અવશેષો આદ્ય-ઐતિહાસિક કાલ જેટલા પુરાણા છે. લોથલ, રંગપુર, રોઝડી, આમરા, લાખાબાવળ, પ્રભાસ સોમનાથ, નખત્રાણા, પાબુમઠ, સુરકોટડા, ધોળાવીરા વગેરે ગુજરાતની આદ્ય-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનાં કેન્દ્રો છે. સ્થાપત્યકીય સ્મારકોની દૃષ્ટિએ લોથલ અને ધોળાવીરા નોંધપાત્ર છે. લોથલનું ખોદકામ ડૉ. એસ. આર. રાવના માર્ગદર્શન નીચે થયું હતું. લોથલનું નગર સારી રીતે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (રમતગમત અને યુવાપ્રવૃત્તિથી પરિશિષ્ટ)
ગુજરાત રમતગમત અને યુવાપ્રવૃત્તિ રમતગમત પ્રાચીન કાળથી રમત માનવીના જીવનક્રમના એક અંગ તરીકે પ્રસ્થાપિત થયેલી પ્રવૃત્તિ છે. માનવીના ઉત્પત્તિકાળથી તેની મુખ્ય અને મોટી ગતિઓ તેના પગ, હાથ તથા પીઠ દ્વારા થાય છે. પગથી તે ચાલે છે, દોડે છે, કૂદે છે, તરે છે, ઊંચે ચડે છે અને પેટે સરકે છે; હાથથી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (પાક્ષિક)
ગુજરાત (પાક્ષિક) : ગુજરાત સરકારના માહિતી ખાતા દ્વારા પ્રકાશિત થતું સામયિક. 1 મે 1960ના રોજ ગુજરાત અલગ રાજ્ય તરીકે અસ્તિત્વમાં આવ્યું ત્યારબાદ સરકારની કામગીરી આમજનતા સુધી પહોંચે એ હેતુથી આ સામયિકનો પ્રારંભ થયેલો. આજે એ પાક્ષિક સ્વરૂપે પ્રસિદ્ધ થાય છે. માહિતી કમિશનર આ સામયિકના તંત્રીની જવાબદારી સંભાળે છે. આથી આજ…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (માસિક)
ગુજરાત (માસિક) : મહદ્ અંશે સર્જનાત્મક ગુજરાતી સાહિત્યનું માસિક. એમાં અવારનવાર તત્કાલીન સામાજિક-રાજકીય વિગતો આમેજ થતી. વિ. સં. 1978ના ચૈત્ર અર્થાત્ ઈ. સ. 1922ના એપ્રિલ માસથી એ માસિક શરૂ થયું હતું. સાહિત્ય સંસદના મુખપત્ર રૂપે એ પ્રત્યેક માસની આખરે પ્રસિદ્ધ થતું. એના તંત્રી હતા કનૈયાલાલ માણેકલાલ મુનશી. ગુજરાતી સાહિત્યના મોટા…
વધુ વાંચો >ગુજરાત અર્થશાસ્ત્ર મંડળ
ગુજરાત અર્થશાસ્ત્ર મંડળ : અર્થશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતો તથા આર્થિક સમસ્યાઓ પ્રત્યે ચર્ચા-વિચારણા દ્વારા સભાનતા કેળવતી સંસ્થા. સ્થાપના 1969. ભારતના વિખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી પ્રો. સી. એન. વકીલ તેના સ્થાપક પ્રમુખ હતા. જાણીતા અર્થશાસ્ત્રી ડૉ. ડી. ટી. લાકડાવાલા પણ તેના પ્રમુખ ચૂંટાયા હતા. મંડળના ઉદ્દેશોમાં આર્થિક બાબતોને સ્પર્શતું સંશોધન કરવું, ચર્ચાસભાઓ, પરિષદો તથા ઓપ…
વધુ વાંચો >