ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >કૉર્નેલિયસ પીટર
કૉર્નેલિયસ, પીટર (જ. 23? સપ્ટેમ્બર 1783, ર્હાઇન્લૅન્ડ, જર્મની; અ. 6 માર્ચ 1867, બર્લિન, જર્મની) : જર્મન રંગદર્શી ચિત્રકાર, નેઝેરનેસ (Nazarenes) કલા-આંદોલનનો એક અગત્યનો કલાકાર. આ આંદોલનની એક મહત્ત્વની નેમ મધ્યયુગીન ગૉથિક કલાની પુન:પ્રતિષ્ઠા (‘ગૉથિક રિવાઇવલિઝમ’) હતી, જેની સિદ્ધિમાં કૉર્નેલિયસે પોતાનાં ચિત્રો દ્વારા મહત્ત્વનો ફાળો આપ્યો. જર્મન મહાકવિ ગેટેના પદ્યનાટક ‘ફાઉસ્ટ’…
વધુ વાંચો >કૉર્પસ ઇન્સ્ક્રિપ્શનમ્ ઇન્ડિકેરમ
કૉર્પસ ઇન્સ્ક્રિપ્શનમ્ ઇન્ડિકેરમ : ભારતીય અભિલેખોના સંગ્રહની ગ્રંથશ્રેણી. આર્કિયૉલૉજિકલ સરવે ઑવ્ ઇન્ડિયામાં અભિલેખવિદ્યાનો વિભાગ રખાયો અને ‘ઇન્ડિયન ઍન્ટિક્વરી’ તથા ‘એપિગ્રાફિયા ઇન્ડિકા’ જેવાં સામયિકોમાં ભારતના અનેકાનેક અભિલેખ પ્રકાશિત થતા રહ્યા. પછી ‘કૉર્પસ ઇન્સ્ક્રિપ્શનમ્ ઇન્ડિકેરમ’ ગ્રંથશ્રેણી શરૂ થઈ. એના ગ્રંથ 1માં અશોકના અભિલેખોનો સંગ્રહ કનિંગહમે 1877માં પ્રકાશિત કર્યો, જેની સુધારેલી આવૃત્તિ હુલ્શે…
વધુ વાંચો >કૉર્પોરેટવાદ
કૉર્પોરેટવાદ (corporativism) : રાજ્યને અધીન રહીને સમાજની વિવિધ આર્થિક અને ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓને નિગમ(corpo-ration)રૂપે સંયોજિત કરવાની હિમાયત કરતી વિચારધારા. રાજકુમાર ક્લેમેન્સ મેટરનિક(1773-1859)ના દરબારના તત્વજ્ઞ ઍદમ મ્યૂલર, ઑસ્ટ્રિયન અર્થશાસ્ત્રી ઓથમર સ્પાન અને ઇટાલીના ક્રિશ્ચન ડેમોક્રૅટિક પક્ષના નેતા ગિસેપી ટોનિઓલો આ વિચારધારાના મુખ્ય સમર્થકો ગણાય છે, પરંતુ વ્યવહારમાં તેનો અમલ કરવાનો જશ બે…
વધુ વાંચો >કૉર્પોરેશન આવકવેરો : જુઓ કંપનીવેરો.
કૉર્પોરેશન આવકવેરો : જુઓ કંપનીવેરો
વધુ વાંચો >કૉર્બિયે ત્રિસ્તાં
કૉર્બિયે, ત્રિસ્તાં (જ. 18 જુલાઈ 1845, કોતકાંગાર, બ્રિતાની, ફ્રાંસ; અ. 1 માર્ચ 1875, મોર્લે) : ફ્રેંચ કવિ. મૂળ નામ એદુઆજોઆશિમ. પિતા ખલાસી, જહાજના કપ્તાન અને ખલાસીઓ તથા સમુદ્ર વિશેની નવલકથાઓના લેખક. એમનાં લખાણોનો કૉર્બિયેની કવિતા પર પ્રબળ પ્રભાવ હતો. પંદર વર્ષની વયે કૉર્બિયેને સંધિવા(rheumatism)નો રોગ થયો હતો. મોર્લેમાં અભ્યાસ કર્યો…
વધુ વાંચો >કૉર્બૂઝિયે લ.
કૉર્બૂઝિયે, લ. (જ. 6 ઑક્ટોબર 1887, લા ચો-દ-ફોન, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ; અ. 29 ઑગસ્ટ 1965, કેપ માર્ટિન, ફ્રાંસ) : ક્રાન્તિકારી સ્થાપત્યના પ્રણેતા. મૂળ નામ શાર્લ એદવાર ઝનિરે. સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના ફ્રાંસની સરહદે આવેલા લા-શૉદ-ફૉના મધ્યમવર્ગીય કુટુંબમાં જન્મ. સ્થપતિ, શિલ્પી, ચિત્રકાર, કવિ, ફિલસૂફ અને સ્થાપત્યના એક નવા યુગના સર્જક કૉર્બૂઝિયેએ મૂળ તાલીમ તો કોતરણીકાર (engraver)…
વધુ વાંચો >કૉર્બેટ જિમ
કૉર્બેટ, જિમ (જ. 25 ઑગસ્ટ 1875, નૈનિતાલ; અ. 19 એપ્રિલ 1955, કૉલૉની ઑવ્ કેન્યા) : કુમાઉં(ઉત્તર પ્રદેશ)ના માનવભક્ષી વાઘોના અઠંગ શિકારી તરીકે આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ પામેલ અંગ્રેજ શિકારી. પિતા ક્રિસ્ટોફર ટપાલખાતાના અધિકારી. કૉર્બેટે મૅટ્રિક સુધીનું માધ્યમિક શિક્ષણ લઈ અઢાર વરસની વયે રેલવેમાં નોકરી લીધી. હિમાલયના પ્રદેશમાં વૅકેશન ગાળતાં જંગલજીવનનો સીધો પરિચય…
વધુ વાંચો >કૉર્બેટ પાર્ક : જુઓ અભયારણ્ય.
કૉર્બેટ પાર્ક : જુઓ અભયારણ્ય
વધુ વાંચો >કૉર્બેલ
કૉર્બેલ : વજનદાર વસ્તુને આધાર આપવા માટે ભીંતમાં બેસાડેલી પથ્થર અથવા લાકડાની આગળ પડતી ઘોડી. એનું છુટ્ટા અથવા સળંગ પથ્થરોથી ચણતર થાય છે. (જુઓ : આકૃતિ) મધ્યકાલીન કૉર્નિસોમાં ઘણી વખત પાંદડાં, પશુઓ, મનુષ્યોના મુખવાળા સુશોભિત કૉર્બેલ જોવા મળે છે. ઇંગ્લિશ ગૉથિક અને પુનરુત્થાન યુગના સ્થાપત્યમાં પણ આવું સુશોભન મળી આવે…
વધુ વાંચો >કૉર્મેક ઍલન મૅક્લિયૉડ
કૉર્મેક, ઍલન મૅક્લિયૉડ : (જ. 23 ફેબ્રુઆરી 1924, જોહાનિસબર્ગ, દક્ષિણ આફ્રિકા; અ. 7 મે 1998, વિન્ચેસ્ટર, યુ.એસ.) : ફિઝિયૉલૉજી અને મેડિસિન વિદ્યાશાખામાં નોબેલ પારિતોષિક(1979)ના વિજેતા. તેમણે કમ્પ્યૂટરની મદદથી લેવાતા સીએટી-સ્કૅન (computerised axial tomography scan) વિશે સંશોધન કર્યું હતું. તેમની શરૂઆતની કેળવણી કેપટાઉન યુનિવર્સિટી(દક્ષિણ આફ્રિકા)માં થઈ હતી. તેમની લાંબી હૉસ્પિટલ-માંદગી (કેપટાઉન…
વધુ વાંચો >