ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >કૅપસ્ટન
કૅપસ્ટન : દોરડાં, સાંકળ અને કેબલ્સની મદદથી વહાણ અથવા જહાજવાડામાં ઘણા જ વજનદાર પદાર્થો ખસેડવા માટે વપરાતું યાંત્રિક સાધન. રેલવેના યાર્ડમાં પણ, વજન લઈ જતી કારને સ્થિતિમાં રાખવા (positioning) તે વપરાય છે. કૅપસ્ટનમાં એક નળાકાર હોય છે. તે હાથથી, વરાળની મદદથી અથવા વીજળીની મદદથી ચલાવાય છે. આ નળાકાર ઊભી ધરીની…
વધુ વાંચો >કે. પી. ‘પૂર્ણચન્દ્ર તેજસ્વી’
કે. પી. ‘પૂર્ણચન્દ્ર તેજસ્વી’ (જ. 8 સપ્ટેમ્બર 1938, શિમોગા, કર્ણાટક; અ. 5 એપ્રિલ 2007, કર્ણાટક) : કન્નડ ભાષાના સાહિત્યકાર. તેમની કૃતિ ‘ચિદંબરરહસ્ય’ને 1987ના વર્ષનો ભારતીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર મળ્યો હતો. મૈસૂર યુનિવર્સિટીમાંથી સાહિત્યના વિષયમાં એમ. એ.ની ડિગ્રી મેળવ્યા પછી, તેમણે ખેતીકામ સ્વીકાર્યું. તેમણે અનેક ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં નવલકથાઓ, ટૂંકી…
વધુ વાંચો >કૅપીસ – જિયૉર્જી
કૅપીસ, જિયૉર્જી (જ. 4 ઑક્ટોબર 1906, સેલિપ, હંગેરી; અ. 29 ડિસેમ્બર 2001, કૅમ્બ્રિજ, મૅસેચૂસેટ્સ) : અમેરિકન ડિઝાઇનર, ચિત્રકાર, ફોટોગ્રાફર અને લેખક. બુડાપેસ્ટ ખાતેની રૉયલ એકૅડેમી ઑવ્ ફાઇન આર્ટ ખાતે કલાનો અભ્યાસ તેમણે 1928માં પૂરો કર્યો. ત્યારબાદ તેમણે ફોટોગ્રાફી ક્ષેત્રે ‘ફોટોગ્રામ્સ’ અને ‘ફોટો ડ્રૉઇન્ગ્સ’ નામે ઓળખાતા અવનવા પ્રયોગો કર્યા. 1930થી 1936…
વધુ વાંચો >કૅપૅસિટર
કૅપૅસિટર : બે વાહક (conductors) કે બે પ્લેટ વચ્ચે પરાવૈદ્યુતિક (dielectric) રાખી, તેમને એકબીજાથી અલગ કરવાથી બનતો વૈદ્યુત ઘટક. તે ધારિતા(capacitance)નો ગુણધર્મ ધરાવતો હોવાથી તેના બન્ને છેડા (terminals) વચ્ચેની વોલ્ટતા(voltage)માં થતા નજીવા ફેરફારનો પણ તે પ્રતિકાર કરે છે. વિદ્યુતકોષ (battery) પછી વૈદ્યુત ઊર્જા સંગ્રહ કરવાનું ઉપકરણ કૅપૅસિટર છે. વિદ્યુતભાર(તેમજ ઊર્જા)નો…
વધુ વાંચો >કૅપ્પેરિસ
કૅપ્પેરિસ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૅપ્પેરેસી કુળની વૃક્ષ અને ઉન્નત અથવા ભૂપ્રસારી કે આરોહી ક્ષુપ સ્વરૂપ ધરાવતી એક પ્રજાતિ. દુનિયામાં તેની 270 જેટલી જાતિઓ થાય છે, તે પૈકી ભારતમાં 40 જેટલી જાતિઓ થાય છે. કેટલીક જાતિઓ આર્થિક અગત્ય ધરાવે છે. તેની જાણીતી જાતિઓમાં Capparis decidua Edgew (કેરડો, કેર), C.…
વધુ વાંચો >કૅપ્લરના ગ્રહગતિના નિયમો : જુઓ કૅપ્લર – યોહાનસ
કૅપ્લરના ગ્રહગતિના નિયમો : જુઓ કૅપ્લર, યોહાનસ.
વધુ વાંચો >કૅપ્લરના નિયમો : જુઓ કૅપ્લર – યોહાનસ
કૅપ્લરના નિયમો : જુઓ કૅપ્લર, યોહાનસ.
વધુ વાંચો >કૅપ્લરનો ‘નોવા’
કૅપ્લરનો ‘નોવા’ : કૅપ્લરના તારા તરીકે ઓળખાતો પરમ વિસ્ફોટજન્ય તારક (super nova). ખગોળીય વિષુવવૃત્ત ઉપર, વૃશ્ચિકથી ઉત્તરે આવેલા સર્પધર (Ophiuchus) નક્ષત્રમાં તેનો પરમ વિસ્ફોટ ઑક્ટોબર 1604માં થયો હતો. ખગોળશાસ્ત્રી યોહાનસ કૅપ્લરના મદદનીશ યાન બ્રુનોવ્સ્કીએ આ ધ્યાનાકર્ષક આગંતુકને પ્રથમ જોયો હતો. પરંતુ તેનો વ્યવસ્થિત અભ્યાસ કૅપ્લરે કર્યો હતો. તેથી તેને કૅપ્લરનો…
વધુ વાંચો >કૅપ્લર – યોહાનસ
કૅપ્લર, યોહાનસ (જ. 27 ડિસેમ્બર 1571, વિલ-દર-સ્ટાડ; અ. 15 નવેમ્બર 1630, રેગન્ઝબર્ગ, પ. જર્મની) : જર્મન ગણિતજ્ઞ અને ખગોળશાસ્ત્રી. તે આધુનિક ખગોળશાસ્ત્રના સ્થાપક અને ગૅલિલિયોના સમકાલીન તથા ન્યૂટનના ગુરુત્વાકર્ષણના સિદ્ધાંતને નિર્ણીત કરવામાં પ્રેરણારૂપ હતા. ટુબિન્ગન યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યા બાદ, ઑસ્ટ્રિયાના ગ્રાટ્સ શહેરની લ્યુથેરન હાઈસ્કૂલમાં ગણિત-શિક્ષક તરીકે 1594માં તેમની નિમણૂક થઈ…
વધુ વાંચો >કૅફ – વિલેમ
કૅફ, વિલેમ (જ. 3 નવેમ્બર 1619, રૉટર્ડેમ, હોલૅન્ડ; અ. 31 જુલાઈ 1693, ઍમસ્ટરડૅમ, હોલૅન્ડ) : પદાર્થચિત્રો (still lives) ચીતરવા માટે જાણીતા ડચ બરોક ચિત્રકાર. એમનાં પદાર્થચિત્રોમાં ફળો, કંદમૂળ, નેતરની ટોપલી, કપડાના ડૂચા, ઝાડુ જેવી તુચ્છ જણસો વડે હૂંફાળા ઘરગથ્થુ વાતાવરણની રચના થયેલી જોવા મળે છે. ડચ પ્રણાલી અનુસાર તેમનાં ચિત્રોમાં…
વધુ વાંચો >