ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિરિન
કિરિન (જિલિન) : ચીનની ઇશાને મંચુરિયામાં આવેલો પ્રાંત. ભૌગોલિક સ્થાન : 44o ઉ. અ. અને 126o પૂ. રે. તેની ઉત્તરે હૈલોંગજીઆંગ પ્રાંત, દક્ષિણે ઉત્તર કોરિયા, નૈર્ઋત્યમાં લિઆઓનિંગ પશ્ચિમે ‘ઇનર મોંગોલિયા અને પૂર્વ બાજુ રશિયાનો પ્રદેશ છે. તેનો વિસ્તાર 1,86,500 ચોકિમી છે. આ પ્રદેશ વચ્ચે થઈને સૌંધુઆ નદી વહે છે જે…
વધુ વાંચો >કિરીટાવરણ
કિરીટાવરણ (corona) : સૂર્યના ખગ્રાસ ગ્રહણ વખતે જ જોઈ શકાતું એવું પાણીનાં નાનાં ટીપાંઓ વડે થતા પ્રકાશના વક્રીભવનને કારણે સૂર્યબિંબથી બહારના ભાગે આવેલા આવરણનું અદભુત દૃશ્ય. મોતી જેવી ચમક દાખવતા આછી વિકિરણતાવાળા આ કિરીટાવરણનો વ્યાપ ઘણો મોટો છે. જુદા જુદા ખગ્રાસ ગ્રહણ વખતે દેખાતું કિરીટાવરણ ભિન્ન પ્રકારનું જોવા મળે છે.…
વધુ વાંચો >કિરીબતી
કિરીબતી : પશ્ચિમ મધ્ય પૅસિફિક સમુદ્રમાં આવેલા ટાપુથી બનેલો દેશ. વિષુવવૃત્તથી 5o ઉ. અને 5o દ. અક્ષાંશ વચ્ચે તથા 169o પૂ. અને 150o પ. રેખાંશ વચ્ચે આવેલો છે. 1979 પહેલાં તે ગિલ્બર્ટ ટાપુઓ તરીકે ઓળખાતો હતો. હાલ કુલ તેત્રીસ ટાપુઓ પૈકી ગિલ્બર્ટ ટાપુ, એલિસ ટાપુ, બનાબા, ફીનિક્સ અને લાઇન ટાપુસમૂહો…
વધુ વાંચો >કિરૂના
કિરૂના : ઉત્તર સ્વીડનના નોરબોટન પ્રદેશનું લોખંડની સમૃદ્ધ ખાણોથી પ્રસિદ્ધ થયેલ શહેર. ઉત્તર ધ્રુવવૃત્તની ઉત્તરે 67o 51′ ઉ. અ. અને 20o 16′ પૂ. રે. ઉપર આવેલું છે. આ શહેર લુઓસ્સાવારા સરોવરના પૂર્વ કિનારે વસ્યું છે. નજીકના કિરૂનાવારા અને લુઓસ્સાવારા પર્વતોમાંની ખાણ લોખંડનું અયસ્ક 60 %થી 70 % લોખંડ ધરાવે છે.…
વધુ વાંચો >કિર્કહૉફ ગુસ્તાવ રૉબર્ટ
કિર્કહૉફ, ગુસ્તાવ રૉબર્ટ (જ. 12 માર્ચ 1824, કોનિસબર્ગ, જર્મની; અ. 17 ઑક્ટોબર 1887, બર્લિન) : જર્મન ભૌતિકશાસ્ત્રી. કોનિસબર્ગની યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક થયા પછી, પ્રથમ અવૈતનિક માનાર્હ પ્રાધ્યાપક (privat dozent) તરીકે અને ત્યારબાદ બ્રેસલાઉમાં ભૌતિકશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક તરીકે રહ્યા. 1854માં હાઇડલબર્ગની યુનિવર્સિટીમાં ભૌતિકશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક બન્યા. અહીં 1859માં તાપદીપ્ત (incandescent) વાયુઓ ઉપર સંશોધન કરતાં,…
વધુ વાંચો >કિર્કહૉફના નિયમો
કિર્કહૉફના નિયમો (Kirchhoff’s laws) : જટિલ રીતે જોડાયેલ વૈદ્યુત પરિપથ-‘નેટવર્ક’-નું પૃથક્કરણ કરવા માટે વપરાતા વ્યાવહારિક નિયમો પૈકીના બે નિયમો. વ્યવહારમાં, જુદા જુદા હેતુ માટે વપરાતા પરિપથમાં અવરોધ, કૅપેસિટર, ઇન્ડક્ટર વગેરે એકબીજા સાથે જટિલ રીતે જોડાયેલાં હોય છે. તેમને માત્ર શ્રેણીનું કે સમાંતર જોડાણ ગણી શકાય નહિ અને આવા પરિપથના વિશ્લેષણ…
વધુ વાંચો >કિર્લોસ્કર
કિર્લોસ્કર : મરાઠી ભાષામાં પ્રકાશિત થતું, પ્રગતિશીલ વિચારસરણી તથા લલિત સાહિત્યને વરેલું માસિક. સ્થાપના 1920. વીસમી સદીના ત્રીજા દાયકામાં મરાઠી સામયિકોમાં જુવાળ આવ્યો. તે અરસામાં પ્રગટ થયેલાં અનેક સામયિકોમાંથી ટકી રહેલાં અને સતત પ્રગતિપથ પર અગ્રેસર રહેલાં સામયિકોમાં ‘કિર્લોસ્કર’નું નામ મોખરે છે. એમાં ટૂંકી વાર્તાઓ પછી ધારાવાહી નવલકથા, નિબંધો, કવિતા,…
વધુ વાંચો >કિર્લોસ્કર નાટક મંડળી
કિર્લોસ્કર નાટક મંડળી (1880) : બળવંત પાંડુરંગ કિર્લોસ્કર ઉર્ફે અણ્ણાસાહેબ કિર્લોસ્કરે સ્થાપેલી નાટક મંડળી. 1880માં એક પારસી નાટક મંડળીએ પાશ્ચાત્ય ઑપેરા નાટકની શૈલીમાં ભજવેલું સંગીત-નાટક અણ્ણાસાહેબે જોયું અને મરાઠીમાં એવો જ અખતરો કરી જોવાનો વિચાર એમના મનમાં આવ્યો. કાલિદાસના- ‘અભિજ્ઞાનશાકુન્તલમ્’નો મરાઠી અનુવાદ કર્યો અને તેમાં પોતાનાં ગીતો પણ ઉમેર્યાં. આ…
વધુ વાંચો >કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >