ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કોલીમા
કોલીમા : પૅસિફિક મહાસાગરને પૂર્વ કિનારે વાયવ્ય મેક્સિકોમાં આવેલું રાજ્ય અને તે જ નામ ધરાવતું મુખ્ય શહેર. કોલીમા શહેર 19°-10′ ઉ. અ. અને 103°-40′ પૂ.રે. ઉપર કોલીમા નદીના કાંઠે સમુદ્રકિનારાથી 56 કિમી. દૂર અને મેક્સિકો શહેરથી 920 કિમી. વાયવ્યે 502 મી.ની ઊંચાઈએ આવેલું છે. કોલીમા રાજ્યની ઉત્તર અને પૂર્વ તરફ…
વધુ વાંચો >કૉલેટ સિદોની ગાબ્રિયેલ
કૉલેટ, સિદોની ગાબ્રિયેલ (જ. 28 જાન્યુઆરી 1873, સેંટ ઓવુર એન-પ્યુસે; અ. 3 ઑગસ્ટ 1954, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ લેખિકા. માનવમનની આંતરિક સૃષ્ટિનું અવગાહન કરવાની સૂક્ષ્મ સૂઝ તથા અત્યંત તાશ ઇન્દ્રિયપરક કલ્પનો આલેખવાના સામર્થ્યને કારણે ખૂબ નામના પામ્યાં છે. શૈલીની વિશેષતાથી નોંધપાત્ર બનેલી તેમની નવલકથાઓમાં કામુક વૃત્તિઓ તથા ઉત્કટ ઇન્દ્રિયગત અનુભવો તેમજ…
વધુ વાંચો >કૉલેરા
કૉલેરા : વિબ્રીઓ કૉલેરી નામના જીવાણુથી થતો અતિશય ઝાડા કરતો ઉગ્ર પ્રકારનો ચેપી રોગ. ક્યારેક તેનો હુમલો અતિઉગ્ર અને જીવનને જોખમી પણ હોય છે. તે ફક્ત માણસમાં જ થતો ચેપી રોગ છે જે ક્યારેક ખૂબ સામાન્ય તો ક્યારેક અતિશય તીવ્ર સ્વરૂપે જોવા મળે છે. અતિશય ઝાડાને કારણે શરીરમાંનું પ્રવાહી ઘટી…
વધુ વાંચો >કોલેરુ
કોલેરુ : આંધ્ર પ્રદેશના પૂર્વ કિનારે કૃષ્ણા જિલ્લામાં મછલીપટ્ટમથી 50 કિમી. ઉત્તરે 16°-32′ થી 16°-47′ ઉ. અ. અને 81°-4′ થી 81°-23′ પૂ. રે. ઉપર આવેલું સરોવર. તેનો વિસ્તાર 260 ચોકિમી. છે. ઉનાળામાં તે લગભગ સુકાઈ જાય છે. પૂર્વઘાટમાંથી નીકળતી ત્રણ નદીઓ તેમનું પાણી ઠાલવતી હોવાથી તેની ખારાશ નાશ પામે છે.…
વધુ વાંચો >કોલેસ્ટેરૉલ (આયુર્વિજ્ઞાન)
કોલેસ્ટેરૉલ (આયુર્વિજ્ઞાન) : સ્ટેરૉલ વર્ગમાં રહેલો એક અગત્યનો રાસાયણિક ઘટક. તે વનસ્પતિમાં નથી હોતો પણ સસ્તન પ્રાણીઓમાં જોવા મળે છે. તેનું સૌથી વધારે પ્રમાણ મગજના ચેતાતંતુમાં, અધિવૃક્કના બાહ્યક(adrenal cortex)માં, શુક્રપિંડ(testis)માં અને ઈંડાના પીળા ભાગમાં હોય છે. તેનું મધ્યમસરનું પ્રમાણ યકૃત, બરોળ, મૂત્રપિંડ અને ચામડીમાં જોવા મળે છે. તે પાણીમાં દ્રાવ્ય…
વધુ વાંચો >કોલેસ્ટેરૉલ (પ્રાણીશાસ્ત્ર)
કોલેસ્ટેરૉલ (પ્રાણીશાસ્ત્ર) : પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓના શરીરમાં રહેલા સ્ટેરૉલ(લિપિડ આલ્કોહૉલ સમૂહ)નો વધુ જાણીતો ઘટક. C27H46O સમગ્ર પ્રાણીસૃષ્ટિમાં કોલેસ્ટેરૉલ અન્ય સ્ટેરૉલની સાથે મળી આવે છે. ઉચ્ચતર વનસ્પતિ વિવિધ સ્ટેરૉલ (ફાયટોસ્ટેરૉલ) ધરાવતી હોવા છતાં તેઓ કોલેસ્ટેરૉલ જવલ્લે જ ધરાવે છે. વિકાસની શરૂઆતની અવસ્થામાં શરીરના લગભગ બધા કોષો તેને ઉત્પન્ન કરે છે. જ્યારે પુખ્તાવસ્થામાં…
વધુ વાંચો >કોલોન
કોલોન (Cologne) : પશ્ચિમ જર્મનીના ઉત્તર રહાઇન-વેસ્ટફાલિયા રાજ્યનું પ્રમુખ શહેર અને બંદર. તે રહાઇન નદીના પશ્ચિમ કાંઠે 50°-56′ ઉ. અ. અને 6°-58′ પૂ. રે. ઉપર બૉનથી 34 કિમી. અને હેનોવરથી 240 કિમી. દૂર આવેલું છે. રોમન કાળની ‘કોલોનિયા અગ્રિયાના’ રાણીના નામ ઉપરથી તેનું કોલોન નામ પડ્યું છે. તેની આબોહવા સમધાત…
વધુ વાંચો >કૉલોનેડ
કૉલોનેડ : પાશ્ચાત્ય સ્થાપત્ય અનુસાર મકાનની આગળ અથવા ચારે બાજુ સ્તંભોની હારમાળાથી બંધાયેલ અંતરાલ. શાસ્ત્રીય નિયમો પ્રમાણે, દેવળોના સ્થાપત્યમાં આવા કૉલોનેડની રચના માટે કેટલાંક નિશ્ચિત ધોરણ હતાં. જેમ કે કૉલોનેડમાં સ્તંભોની સંખ્યા હંમેશાં બેકી રહે અને તેની વચ્ચેના ગાળા એકી સંખ્યામાં રહે. ગ્રીક દેવળોમાં કૉલોનેડની રચના પ્રમાણે દેવળોનું વર્ગીકરણ થતું.…
વધુ વાંચો >કૉલોમ્બે મિશે
કૉલોમ્બે, મિશે (Colombe Michel) (જ. આશરે 1430, બ્રિટાની, ફ્રાંસ; અ. આશરે 1512, તૂ, ફ્રાન્સ) : ફ્રાંસના છેલ્લા ગૉથિક શિલ્પી. એમના જીવનની કોઈ માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. નાન્તે કેથીડ્રલમાં બ્રિટાનીના રાજા ફ્રાંસ્વા બીજા અને તેની પત્ની માર્ગરિતની કબર પર કૉલોમ્બેએ ચાર મૂર્તિઓ કંડારી છે, જે ચાર મૂલ્યોની પ્રતીકાત્મક રજૂઆત કરે છે સત્ય,…
વધુ વાંચો >કૉલોરાડો નદી
કૉલોરાડો નદી : યુ.એસ.ના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં વહેતી નદી. ભૌગોલિક સ્થાન 33° 50′ ઉ. અ. અને 117° 23′ પ. રે.. તેની સૌપ્રથમ શોધ 1540માં હરનાલ્ડો-ડી-એલારકોન નામના સ્પૅનિશ શોધકે કરેલી. દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલી નદીઓમાં કૉલોરાડો નદી સૌથી મોટી છે. કૉલોરાડો રાજ્યમાં રૉકીઝ પર્વતના નૅશનલ પાર્કમાંથી આ નદી શરૂ થાય છે. યૂટા,…
વધુ વાંચો >કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >