૨૪
સોઇન્કા, વોલથી સ્વોબોડા, લુડવિક
સોઇન્કા વોલ
સોઇન્કા, વોલ (જ. 13 જુલાઈ 1934, ઇસાટા, નાઇજિરિયા) : આફ્રિકન કવિ, નવલકથાકાર અને નાટ્યકાર. 1986ના સાહિત્યના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. તેમનો ઉછેર એંગ્લિકન ચર્ચના કમ્પાઉન્ડમાં થયો હતો. બાળપણથી જ તેઓ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. પિતા પ્રાથમિક શાળાના આચાર્ય હતા. અંગ્રેજી સામ્રાજ્યના વાતાવરણમાં ઉછેર થયો હોવા છતાં સોઇન્કા પોતાની યોરુબા જાતિની જીવનશૈલી અને…
વધુ વાંચો >સોકોટો (નદી)
સોકોટો (નદી) : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા નાઇજિરિયા દેશના વાયવ્ય ભાગમાં વહેતી નદી. તે કેમ્બી નદીના નામથી પણ ઓળખાય છે. અહીંના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પરના ફુંતુઆની દક્ષિણેથી તે નીકળે છે અને પહોળો વળાંક લઈને ઉગ્ર સમુત્પ્રપાતો(escarpments)ની વચ્ચે ખીણો અને ખાઈઓના સપાટ તળભાગમાં થઈને આશરે 320 કિમી.ની લંબાઈમાં સોકોટો રાજ્યના સોકોટો…
વધુ વાંચો >સોકોત્રા (Socotra)
સોકોત્રા (Socotra) : હિંદી મહાસાગરમાં યમન દેશની દરિયાઈ સીમામાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 12 30´ ઉ. અ. અને 54.0 પૂ. રે. ઉપર સ્થિત છે. ગુઆરડાફૂઈ (Guardafui) ખાડી અને અરબી સમુદ્રની વચ્ચે આવેલો છે. સોકોત્રા દ્વીપસમૂહમાં સોકોત્રા ટાપુ સૌથી મોટો છે. જેનું ક્ષેત્રફળ 3,665 ચો.કિમી. છે. આ સિવાય બીજા ચાર…
વધુ વાંચો >સૉક્રેટિસ
સૉક્રેટિસ (જ. ઈ. પૂ. 469, ઍથેન્સ, ગ્રીસ; અ. 399) : અત્યંત ઉમદા ચારિત્ર્ય ધરાવતો ‘ભારતીય ઋષિ’ના બિરુદને પાત્ર મહાન તત્વજ્ઞાની. જેમ રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ ‘મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ છે.’ – એમ કહેલું, તેમ સૉક્રેટિસે પણ કહેલું : ‘મારું જીવન એ જ મારું તત્વજ્ઞાન છે’. વિચાર જીવનમાં જ પ્રતિબિંબિત થવા…
વધુ વાંચો >સોગંદનામું (affidavit)
સોગંદનામું (affidavit) : કેટલીક અરજીઓમાં લખેલી વિગતોની પુષ્ટિ કરવા માટે તથા કેટલાક સંજોગોમાં ન્યાયાલય સમક્ષ પુરાવા તરીકે રજૂ કરવા સારુ લેવાતું સહીવાળું લેખિત નિવેદન. સામાન્ય રીતે તે જ્યુડિશ્યિલ ફર્સ્ટ ક્લાસ મૅજિસ્ટ્રેટ, મૅજિસ્ટ્રેટ, ન્યાયાધીશ કે નૉટરી અથવા અધિકૃત અધિકારી સમક્ષ લેવામાં આવતું હોય છે. આવું નિવેદન આપનારે તેમાં દર્શાવેલ હકીકતો સાચી…
વધુ વાંચો >સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden)
સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden) : નૉર્વેના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું ફિયૉર્ડ. નૉર્વેનું લાંબામાં લાંબું અને ઊંડામાં ઊડું ફિયૉર્ડ. તેનો મુખભાગ બર્ગેનથી ઉત્તરે 72 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. ઉત્તર સમુદ્રમાં આવેલા દૂરતટીય સુલાના ટાપુ પરના સોલુંડથી સ્કિયોલ્ડેન સુધીની તેની લંબાઈ 203 કિમી. તથા વિસ્તાર 18,623 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની મહત્તમ ઊંડાઈ 1,308 મીટર છે.…
વધુ વાંચો >સોચા જૂન સૂરતૂન (1990)
સોચા જૂન સૂરતૂન (1990) : સિંધી કવિ હરિકાંત-રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1991ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. આ પુરસ્કૃત કાવ્યસંગ્રહની રચનાઓમાં બહુધા ભ્રમનિરસનનો ભાવ વણાયેલો છે; એ ઉપરાંત તેમાં આજના અસ્તવ્યસ્ત શહેરી જીવનમાંથી ઉદભવતી નવી સંકુલ સમસ્યાઓનું ચિત્રણ છે. મોટા ભાગનાં કાવ્યોમાં વેધક રાજકીય કટાક્ષનો આક્રોશ છે. તેમની…
વધુ વાંચો >સોજિત્રા
સોજિત્રા : આણંદ જિલ્લામાં આવેલું ગામ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 32´ ઉ. અ. અને 72° 53´ પૂ. રે. પર તાલુકામથક પેટલાદથી 11 કિમી. દૂર આવેલું છે. સોજિત્રા ચરોતરના સમતળ, ફળદ્રૂપ પ્રદેશમાં આવેલું છે. તેની આજુબાજુની જમીન ગોરાડુ છે. આબોહવા વિષમ છે. ઉનાળા અને શિયાળાનાં સરેરાશ મહત્તમ અને લઘુતમ દૈનિક…
વધુ વાંચો >સોઝ હીરાનંદ
સોઝ, હીરાનંદ [જ. 19 મે 1922, જિ. મિયાંવાલી (હાલ પાકિસ્તાન)] : ઉર્દૂ લેખક અને કવિ. તેઓ ઉત્તર રેલવેમાંથી સેવાનિવૃત્ત થયા. ત્યાર બાદ લેખનપ્રવૃત્તિ આરંભી. 1994માં હરિયાણા ઉર્દૂ અકાદમીની કાર્યકારી સમિતિના સભ્ય તેમજ ફરીદાબાદની અંજુમન-અદબના સેક્રેટરી રહ્યા. તેમણે ઉર્દૂમાં 7 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘કાગઝ કી દીવાર’ (1960), ‘સાહિલ, સમુન્દર ઔર…
વધુ વાંચો >સોડરબ્લૉમ લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન)
સોડરબ્લૉમ, લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1866, ટ્રોનો, સ્વીડન; અ. 12 જુલાઈ 1931, ઉપસાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ ધર્મગુરુ, લુથેરન ખ્રિસ્તી દેવળના મુખ્ય બિશપ, અગ્રણી ધર્મશાસ્ત્રી તથા ખ્રિસ્તી દેવળોની એકતા મારફત આંતરરાષ્ટ્રીય સમજણ વિસ્તારવાનો સઘન પ્રયાસ કરવા બદલ 1930 વર્ષના શાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયોની એકતા તથા…
વધુ વાંચો >સ્કોફિલ્ડ પોલ
સ્કોફિલ્ડ પોલ (જ. 1922- ) : ઇંગ્લૅન્ડનો પ્રખ્યાત નટ. 1940માં નટ તરીકે આરંભ કર્યા બાદ એમણે શેક્સપિયરના ગામના થિયેટર સ્ટ્રૅટ-ફૉર્ડ-અપૉન-એવનમાં અનેક નાટકોમાં અભિનય કર્યો. એમાં ‘હેમ્લેટ’, ‘લવ્ઝ લેબર લૉસ્ટ’, ‘વિન્ટર્સ ટેલ’ વગેરે મહત્ત્વનાં છે. સર જ્હૉન ગિલગૂડ અને પિટર બ્રૂક જેવા નટ-દિગ્દર્શકો સાથે એમણે ઉચ્ચ કક્ષાનો અભિનય આપ્યો છે. એમનાં…
વધુ વાંચો >સ્કોરિયા (scoria)
સ્કોરિયા (scoria) : જ્વાળામુખીજન્ય (કુદરતી) ધાતુમળ. જુદા જુદા કદના પ્રસ્ફુટિત જ્વાળામુખીજન્ય ટુકડાઓથી બનેલું દ્રવ્ય. સ્કોરિયા મોટે ભાગે ઘેરા રંગવાળો, ઓછો વજનદાર, અંશત: કાચમય અને અંશત: સ્ફટિકમય કણરચનાવાળો અને બેઝિક બંધારણવાળો હોય છે. તે વિશિષ્ટપણે અસંખ્ય અનિયમિત કોટરો કે બખોલોની કોષમય લાક્ષણિકતાવાળો હોય છે. સ્કોરિયાનું કણદ્રવ્ય જો 4 મિમી.થી 32 મિમી.…
વધુ વાંચો >સ્કોરોડાઇટ (scorodite)
સ્કોરોડાઇટ (scorodite) : ફેરિક આર્સેનેટ. રાસા. બં. : FeAsO4·2H2O. આર્સેનિક પેન્ટોક્સાઇડ 49.8 %, લોહ સિક્વિઑક્સાઇડ 34.6 %, જળમાત્રા : 15.6 %. સ્ફ. વર્ગ : ઑર્થોરહોમ્બિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો ત્રિપાર્શ્વીય, અષ્ટકોણીય, મૃણ્મય, દળદાર. સંભેદ : (120) અપૂર્ણ, (010) અને (100) પર આંશિક. પ્રભંગ : ખરબચડો, બરડ. ચમક : કાચમયથી આછા…
વધુ વાંચો >સ્કોર્સિસ માર્ટિન
સ્કોર્સિસ, માર્ટિન (જ. 17 નવેમ્બર 1942, ફ્લશિંગ, લૉંગ આઇલૅન્ડ, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા) : હોલીવૂડના પ્રભાવશાળી ચલચિત્ર-દિગ્દર્શક. માર્ટિન સ્કોર્સિસે સર્જેલાં ચિત્રો તેમના વિષયવૈવિધ્ય તથા અમેરિકન સંસ્કૃતિને એકદમ નિષ્ઠુર રીતે નિરૂપતી તેમની દિગ્દર્શનની શૈલીને કારણે હંમેશાં ધ્યાનાકર્ષક બની રહેતાં હોય છે. લાંબા ‘ટ્રૅકિંગ શૉટ’ તેમની વિશેષતા ગણાય છે. માર્ટિન સ્કોર્સિસ અમેરિકામાં ઇટાલિયનોની વસ્તીવાળા…
વધુ વાંચો >સ્કોલેસાઇટ
સ્કોલેસાઇટ : કૅલ્શિયમ ઍલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ. રાસાયણિક બંધારણ : CaO·A12O3 · 3SiO2·3H2O. સિલિકા : 45.9 %. ઍલ્યુમિના : 26 %. કૅલ્શિયમ ઑક્સાઇડ : 14.3 %. જળમાત્રા : 13.8 %. સ્ફ. વર્ગ : મૉનોક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : નાજુક પ્રિઝમેટિક સ્ફટિકો; ગાંઠમય, દળદાર, રેસાદાર કે વિકેન્દ્રિત પણ હોય. યુગ્મતા : (010) ફલક પર,…
વધુ વાંચો >સ્કૉશિયા સમુદ્ર (scotia sea)
સ્કૉશિયા સમુદ્ર (scotia sea) : દક્ષિણ ઍટલૅંટિક મહાસાગરના જળવિસ્તાર સાથે સંકળાયેલો સમુદ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 56° દ. અ. અને 40° પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 9 લાખ ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. દક્ષિણ ઍટલૅંટિક મહાસાગરના તળ પર લાવાનાં પ્રસ્ફુટનોથી તૈયાર થતી જતી મધ્ય મહાસાગરીય ડુંગરધારના દક્ષિણ છેડારૂપ હારમાળા આ…
વધુ વાંચો >સ્ક્રિયાબિન ઍલેક્ઝાન્ડર
સ્ક્રિયાબિન, ઍલેક્ઝાન્ડર (જ. 6 જાન્યુઆરી 1872, મૉસ્કો, રશિયા; અ. 27 એપ્રિલ 1915) : આધુનિક રશિયન સંગીતકાર અને સંગીતનિયોજક. રશિયાના એક ધનાઢ્ય પરિવારમાં તેમનો જન્મ થયો હતો. બાળપણમાં પિયાનોવાદક માતા પાસેથી તેઓ પિયાનોવાદન શીખવા પામ્યા. થોડા જ વખતમાં એક બાળ-પિયાનોવાદક તરીકે તેમનું મૉસ્કોમાં નામ થયું. 1886માં ચૌદ વરસની ઉંમરે તેઓ રશિયન…
વધુ વાંચો >સ્ક્રીન
સ્ક્રીન : મુંબઈથી પ્રગટ થતું પૂર્ણ કદનું અખબાર-સ્વરૂપ ધરાવતું ફિલ્મ સાપ્તાહિક. ‘ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ’ અખબાર જૂથના આ સાપ્તાહિકનો પ્રારંભ 1951ની 26મી સપ્ટેમ્બરે થયો હતો. સ્થાપક તંત્રી હતાં કેરળનાં એક વિદૂષી મનોરમા કાત્જુ. એ સમયે આ સાપ્તાહિકનું કાર્યાલય મુંબઈના કોલાબા ખાતે ફિશરમૅન્સ કૉલોની તરીકે જાણીતા લેન્ડ્ઝ એન્ડ વિસ્તારમાં હતું. પ્રારંભનાં વર્ષોમાં તે…
વધુ વાંચો >સ્ક્રૂ (screw)
સ્ક્રૂ (screw) : બંધક તરીકે બળ અથવા ગતિને વેગ આપવા માટે વપરાતો, નળાકાર ઉપર એકસરખા આંટા ધરાવતો યંત્રનો ભાગ. સ્ક્રૂની શોધ આર્ચિટાસ વડે પાંચમી સદીમાં થઈ હોય તેવી માન્યતા છે, પણ તેનો ચોક્કસ ઉપયોગ યંત્રના ભાગ તરીકે ક્યારે શરૂ થયો તેની જાણ નથી. પાણીમાં રહેલા સ્ક્રૂની શોધ આર્કિમીડિઝની જોડે સંકળાયેલી…
વધુ વાંચો >સ્ક્રૂ ડ્રાઇવર
સ્ક્રૂ ડ્રાઇવર : ખાંચેદાર શીર્ષવાળા સ્ક્રૂને બેસાડવા માટે હાથની મદદથી ચાલતું ઓજાર. એકસરખા વ્યાસવાળા સ્ક્રૂ માટે તેના શીર્ષ ઉપર પાડેલા ખાંચા અને સ્ક્રૂ ડ્રાઇવરની મદદથી સ્ક્રૂ બેસાડી શકાય છે. સ્ક્રૂ ડ્રાઇવર જુદાં જુદાં ટોચકાં (top) અને જુદી જુદી લંબાઈમાં ઉપલબ્ધ હોય છે. ખાસ પ્રકારના સ્ક્રૂ કે જેમાં ચોરસ ખાંચો હોય…
વધુ વાંચો >