૨૪.૧3
સ્નાયુતંત્ર (પ્રાણીશાસ્ત્ર)થી સ્પેકલ ઇન્ટરફેરોમેટ્રી (speckle interferometry)
સ્નાયુતંત્ર (પ્રાણીશાસ્ત્ર) :
સ્નાયુતંત્ર (પ્રાણીશાસ્ત્ર) : પ્રાણીશરીરમાં વિવિધ સ્નાયુ-ઘટકો વચ્ચે સંકોચન-વિકોચન અને હલનચલન કરાવતું આયોજિત તંત્ર. સંકોચનશીલતા એ સ્નાયુતંતુકોષની એક વિશિષ્ટ ખાસિયત છે. સ્નાયુઓના એકમો તરીકે સ્નાયુતંતુઓ આવેલા હોય છે. તે આકુંચન ગતિવિધિ વડે એકદિશાકીય (unidirectional) સંકોચન (shortening) માટે અનુકૂલન પામેલા હોય છે. આ વિશિષ્ટ ગુણધર્મને કારણે સ્નાયુતંતુઓ લાંબા-ટૂંકા થઈ શકે છે અને…
વધુ વાંચો >સ્નાયુદુ:ક્ષણતા :
સ્નાયુદુ:ક્ષણતા : જુઓ સ્નાયુતંત્ર (આયુર્વિજ્ઞાન).
વધુ વાંચો >સ્નાયુનિર્બળતા મહત્તમ (myasthemia gravis)
સ્નાયુનિર્બળતા, મહત્તમ (myasthemia gravis) : સ્નાયુઓની વધઘટ પામતી નબળાઈ અને થાક ઉત્પન્ન કરતો ચેતા-સ્નાયુ-સંગમનો વિકાર. તેને ‘મહત્તમ સ્નાયુદૌર્બલ્ય’ તરીકે પણ વર્ણવ્યો છે. તે પોતાના જ પ્રતિરક્ષાતંત્ર (immune system) દ્વારા પોતાના જ કોષ સામે થતી પ્રક્રિયાના વિકારથી ઉદભવે છે. આમ તે એક પ્રકારનો સ્વકોષઘ્ની વિકાર (autoimmune disorder) છે. ચેતાતંતુ (nerve fibre)…
વધુ વાંચો >સ્નાયુવિકારો
સ્નાયુવિકારો : જુઓ સ્નાયુતંત્ર (આયુર્વિજ્ઞાન).
વધુ વાંચો >સ્નાયુવીજાલેખન (electromyography EMG)
સ્નાયુવીજાલેખન (electromyography, EMG) : સ્નાયુમાં સ્થિરસ્થિતિ અને સંકોચન સમયે થતા વીજફેરફારોને નોંધીને નિદાન કરવું તે. તેમાં સ્નાયુનું સંકોચન કરાવતા વીજસંકેતની આલેખના રૂપમાં નોંધ અને ચકાસણીની ક્રિયા કરાય છે. તે માટે વપરાતા સાધનને સ્નાયુવીજાલેખક (electromyograph) કહે છે અને તેના આલેખને સ્નાયુવીજાલેખ (electromyogram) કહે છે. આ પદ્ધતિમાં સ્થિર-સ્થિતિ તથા સંકોચન સમયે સ્નાયુતંતુમાં…
વધુ વાંચો >સ્નાયુશિથિલકો (muscle relaxants)
સ્નાયુશિથિલકો (muscle relaxants) : સ્નાયુઓના સતત-સંકોચન (spasm), પીડાકારક સ્નાયુસંકોચનો (muscle cramps), ચેતાપરાવર્તી ક્રિયાઓની અતિશયતા (hyperreflexia) વગેરે ઘટાડવા માટે વપરાતાં ઔષધો. તેના મુખ્ય 2 પ્રકારો છે – ચેતાસ્નાયુરોધકો (neuromuscular blockers) અને કેન્દ્રીય ચેતાતંત્ર પર સક્રિય એવા પ્રતિસતત-સંકોચન ઔષધો (spasmolytic drugs). પ્રથમ પ્રકારના ઔષધો ચેતાતંતુ (nerve fibre) અને સ્નાયુતંતુના સંગમ સ્થાને (neuromuscular…
વધુ વાંચો >સ્નાયુસજ્જતા
સ્નાયુસજ્જતા : જુઓ સ્નાયુતંત્ર (આયુર્વિજ્ઞાન).
વધુ વાંચો >સ્નાયુસંકોચન
સ્નાયુસંકોચન : જુઓ સ્નાયુતંત્ર (આયુર્વિજ્ઞાન).
વધુ વાંચો >સ્નિગ્ધતા (viscosity)
સ્નિગ્ધતા (viscosity) : તરલની પોતાની ગતિને અથવા તેમાં થઈને ગતિ કરતા પદાર્થની ગતિને નડતરરૂપ અવરોધ. રેનોલ્ડ સંખ્યાથી ઓછું મૂલ્ય ધરાવતા પ્રવાહની સામે તરલ વડે દર્શાવાતો અવરોધ. જ્યારે કોઈ સ્થિર સમક્ષિતિજ સપાટી ઉપર પ્રવાહી ધીમેથી અને એકધારું વહે ત્યારે એટલે કે પ્રવાહ ધારારેખી (streamline) હોય ત્યારે સ્થિર સપાટીના સંપર્કમાં હોય તેવું…
વધુ વાંચો >સ્નૂકર-1
સ્નૂકર-1 : પશ્ચિમમાં વિકસેલી દડાની એક રમત. તે બહુ ખર્ચાળ હોય છે. સ્નૂકરની રમત ખાનાવાળા બિલિયર્ડ્ઝ ટેબલ ઉપર રમાય છે. સ્નૂકરની રમતમાં કુલ 22 દડાઓનો ઉપયોગ કરાય છે. ભાગ લેનાર ખેલાડી દડાઓને ખાનામાં નાખીને ગુણ મેળવે છે. સ્નૂકરની રમત સિંગલ્સ, ડબલ્સ તેમજ ટીમો વચ્ચે પણ રમાય છે. ટેબલ : લંબાઈ…
વધુ વાંચો >સ્નેઇલ
સ્નેઇલ : જુઓ ગોકળગાય.
વધુ વાંચો >સ્નેલ જ્યૉર્જ
સ્નેલ, જ્યૉર્જ (જ. ડિસેમ્બર 1903, બ્રેડફૉર્ડ, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.; અ. 6 જૂન 1996) : સન 1980ના તબીબી વિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા(physiology)ના નોબેલ પુરસ્કારના ત્રીજા ભાગના વિજેતા. તેમની સાથે બરુજ બેનાસરાફ અને જીન ડોસેટને પણ આ સન્માન મળ્યું હતું. જ્યૉર્જ સ્નેલ રોગો સામે વિશિષ્ટ અને ચોક્કસ રીતે અપાતા રક્ષણની પ્રક્રિયાને પ્રતિરક્ષા (immunity) કહે…
વધુ વાંચો >સ્નેલનો નિયમ
સ્નેલનો નિયમ : આપાતકોણ અને વક્રીભૂતકોણ વચ્ચેનો સ્થાપિત સંબંધ. તેને વક્રીભવનનો નિયમ પણ કહે છે. સ્નેલનો નિયમ નીચેના સૂત્રથી અપાય છે : જ્યાં m અચળાંક છે જેને વક્રીભવનાંક કહે છે. ∈ અને ∈´ અનુક્રમે આપાતકોણ અને વક્રીભૂતકોણ છે. n1 અને n2 અનુક્રમે માધ્યમ 1 અને 2 વક્રીભવનાંક છે. c1 અને c2…
વધુ વાંચો >સ્નેલ પીટર
સ્નેલ, પીટર : ન્યૂઝીલૅન્ડના મહાન દોડવીર. તેઓએ 800 મીટર દોડ 1 મિનિટ અને 44.3 સેકન્ડમાં, 1,000 મીટર દોડ 2 મિનિટ અને 16.6 સેકન્ડમાં, 880 વાર દોડ 1 મિનિટ અને 45.1 સેકન્ડમાં તથા 1 માઈલની દોડ 3 મિનિટ અને 54.1 સેક્ધડમાં પૂર્ણ કરી ચાર ‘વિશ્વરેકૉર્ડ’ પ્રસ્થાપિત કર્યા હતા, જે અકલ્પ્ય સિદ્ધિ…
વધુ વાંચો >સ્નેહરશ્મિ (ઝીણાભાઈ રતનજી દેસાઈ)
સ્નેહરશ્મિ (ઝીણાભાઈ રતનજી દેસાઈ) (જ. 16 એપ્રિલ 1903, ચીખલી, જિ. વલસાડ; અ. 6 જાન્યુઆરી 1991) : ગાંધીયુગના ગણનાપાત્ર કવિ અને કેળવણીકાર. પ્રાથમિક–માધ્યમિક શિક્ષણ વતનમાં. 1920માં અસહકારની લડતમાં ઝંપલાવી મૅટ્રિકનો અભ્યાસ અધૂરો મૂક્યો. 1921માં ગૂજરાત વિદ્યાપીઠની ‘વિનીત’ પરીક્ષા પાસ કરી. 1926માં રાજ્યશાસ્ત્રના વિષય સાથે વિદ્યાપીઠમાંથી સ્નાતક થયા. 1926થી 1928 સુધી બે…
વધુ વાંચો >સ્નેહલતા
સ્નેહલતા : ભારતીય ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1936. ભાષા : ગુજરાતી અને હિંદી, શ્વેત અને શ્યામ. નિર્માતા : વિજયશંકર ભટ્ટ. નિર્માણસંસ્થા : પ્રકાશ પિક્ચર્સ. દિગ્દર્શક : બલવંત ભટ્ટ. ગીતકાર : રઘુનાથ બ્રહ્મભટ્ટ. સંગીત : લાલુભાઈ નાયક. મુખ્ય પાત્રો : જયંત, ગુલાબ, પન્ના, ઉમાકાન્ત, રાજકુમારી, શિરિન બાનુ, લાલોભાઈ. 1931માં સવાક્ ચિત્રોનો દોર…
વધુ વાંચો >સ્નો ચાર્લ્સ પર્સી ફર્સ્ટ બૅરન સ્નો ઑવ્ લેસ્ટર
સ્નો, ચાર્લ્સ પર્સી, ફર્સ્ટ બૅરન સ્નો ઑવ્ લેસ્ટર (જ. 15 ઑક્ટોબર 1905, લેસ્ટર, લિસેસ્ટરશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1 જુલાઈ 1980, લંડન) : બ્રિટિશ સાહિત્યકાર અને વૈજ્ઞાનિક. પિતા દેવળમાં સંગીતકાર. 1950માં પામેલા સાથે લગ્નગ્રંથિથી જોડાયા. લિસ્ટર યુનિવર્સિટીમાંથી ગ્રૅજ્યુએટ થયા અને 1930માં કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રના વિષયમાં પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ મેળવી. 1930–1950 સુધી ક્રાઇસ્ટ કૉલેજના…
વધુ વાંચો >સ્નૉ જૉન
સ્નૉ, જૉન (જ. 13 ઑક્ટોબર 1941, પોપલટન, વૉર્સ્ટશાયર, યુ.કે.) : જાણીતા આંગ્લ ક્રિકેટ-ખેલાડી અને ટોચના ઝડપી ગોલંદાજ. 1965માં તેમણે ઇંગ્લૅન્ડની ટીમમાં પ્રવેશ કર્યો. તેમની ગોલંદાજી સરળ તથા ઊંચા સ્તરની હતી અને તેમાંથી સાચી ઝડપ પ્રગટ થતી. બૅટિંગમાં ક્યારેક પૂંછડિયા ખેલાડી તરીકે તેઓ ઉપયોગી બની રહેતા; 1966માં તેમણે વેસ્ટ ઇંડિઝ સામે…
વધુ વાંચો >સ્નોડાઉન શ્રેણી
સ્નોડાઉન શ્રેણી : ઉત્તર વેલ્સમાં ઑર્ડોવિસિયન કાળ દરમિયાન (વર્તમાન પૂર્વે 50 કરોડ વર્ષ અગાઉ શરૂ થઈ તે પછીનાં 7 કરોડ વર્ષ સુધી પ્રવર્તેલા કાળ દરમિયાન) સ્નોડાઉન પર્વતવિસ્તારમાં જોવા મળતી કેરેડૉક વયની ખડકશ્રેણી. આ શ્રેણીનો મોટા ભાગનો ખડકદ્રવ્યજથ્થો જ્વાળામુખીજન્ય છે અને તે સિલિકાસમૃદ્ધ રહોયોલાઇટયુક્ત લાવા તેમજ ટફથી બનેલો છે. તેની જમાવટ…
વધુ વાંચો >સ્નૉબૉબ બેટી
સ્નૉબૉબ બેટી (જ. 1906; અ. 1988) : ઇંગ્લૅન્ડનાં મહિલા ક્રિકેટ-ખેલાડી અને ઊંચી કક્ષાનાં વિકેટકીપર. બર્ટ ઓલ્ડફીલ્ડ સાથે તેમની સરખામણી થતી હતી. 1935માં સિડની ખાતે ઇંગ્લૅન્ડ વતી ઑસ્ટ્રેલિયા સામેની 10 ટેસ્ટમાં 21 વિકેટ (13 કૅચ, 8 સ્ટમ્પિંગ) ઝડપી હતી. વળી, પ્રારંભિક (opening) ખેલાડી તરીકે તેમણે નામના મેળવી હતી. સ્નૉબૉબ બેટી તેમાં…
વધુ વાંચો >