૨૩.૧૭
સિંધુ-ગંગાનાં મેદાનો (Indo-Gangetic Plains)થી સીઝર, જુલિયસ
સિંધુ-ગંગાનાં મેદાનો (Indo-Gangetic Plains)
સિંધુ–ગંગાનાં મેદાનો (Indo-Gangetic Plains) : સિંધુ-ગંગા તથા તેમની સહાયક નદીઓના કાંપથી બનેલાં વિશાળ વિસ્તાર આવરી લેતાં મેદાનો. પ્રાકૃતિક ભૂસ્તરશાસ્ત્ર અને ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ જોતાં ભારતનો સમગ્ર વિસ્તાર ત્રણ સ્પષ્ટ એકમો(વિભાગો)નો બનેલો છે : (1) શ્રીલંકાના દ્વીપ સહિત વિંધ્ય પર્વતોની દક્ષિણે આવેલો દ્વીપકલ્પીય ભારતનો ત્રિકોણાકાર ઉચ્ચપ્રદેશ. (2) ભારતની પશ્ચિમે, ઉત્તરે અને પૂર્વમાં…
વધુ વાંચો >સિંધુ-ગંગાનું ગર્ત
સિંધુ–ગંગાનું ગર્ત : જુઓ સિંધુ-ગંગાનાં મેદાનો.
વધુ વાંચો >સિંધુદુર્ગ
સિંધુદુર્ગ : મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના દક્ષિણ છેડે કોંકણ-વિભાગમાં દરિયાકાંઠે આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 17° 35´થી 18° 30´ ઉ. અ. અને 73° 20´થી 74° 10´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 5,222 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે રત્નાગિરિ જિલ્લો, પૂર્વમાં કોલ્હાપુર જિલ્લો, અગ્નિકોણમાં બેલગામ (કર્ણાટક) જિલ્લો, દક્ષિણે ગોવા રાજ્ય તથા…
વધુ વાંચો >સિંધુ, પી. વી.
સિંધુ, પી. વી. (જ. 5 જુલાઈ 1995, હૈદરાબાદ) : બૅડમિન્ટનના જાણીતા ખેલાડી. પિતાનું નામ પી. વી. રામન્ના અને માતાનું નામ પી. વિજયા. વૉલીબૉલ ખેલાડી માતા-પિતાની સંતાન સિંધુનું બાળપણ હૈદરાબાદમાં જ પસાર થયું. સિંધુના પિતા 1986થી એશિયન ગેઇમ્સમાં ભારતીય વૉલીબૉલ ટીમના સભ્ય હતા. તેમની ટીમે બ્રૉન્ઝ મેડલ પણ જીત્યો હતો. ખેલકૂદમાં…
વધુ વાંચો >સિંધુરાજ (શાસનકાળ લગભગ ઈ. સ. 995-1000)
સિંધુરાજ (શાસનકાળ લગભગ ઈ. સ. 995-1000) : પરમાર વંશનો માળવાનો રાજા. મુંજ પછી તેનો નાનો ભાઈ સિંધુરાજ ઉર્ફે સિંધુલ માળવાની ગાદીએ બેઠો. તેણે ‘કુમારનારાયણ’ તથા ‘નવસાહસાંક’ ખિતાબો ધારણ કર્યા હતા. કલ્યાણીના ચાલુક્ય વંશના રાજા સત્યાશ્રયને તેણે પરાજય આપ્યો અને પરમારોએ ગુમાવેલાં રાજ્યો પોતાના અંકુશ હેઠળ લઈ લીધાં. સિંધુરાજે નાગવંશના રાજાને…
વધુ વાંચો >સિંહ (Panthera leo)
સિંહ (Panthera leo) : ‘સાવજ’, ‘કેસરી’ અને ‘વનરાજ’ના નામે જગપ્રસિદ્ધ શિકારી પ્રાણી. આ પ્રાણી ભારતનું અને ખાસ કરીને ગુજરાતનું ગૌરવ છે. તેનું કુદરતી રહેઠાણ સવાના પ્રકારનું જંગલ સૂકું કંટકવન (thorny forest) કે પાનખર ઝાંખરાયુક્ત જંગલ (deciduous shruby forest) છે. ઈ. પૂ. 6000માં ભારતમાં સ્થાયી થયેલ આ સ્થાનાંતર કરતી જાતિ છે.…
વધુ વાંચો >સિંહ, ઈ. નીલકાંત
સિંહ, ઈ. નીલકાંત (જ. 1928) : મણિપુરી ભાષાના સાહિત્યકાર. તેમની કૃતિ ‘તીર્થયાત્રા’ને 1987ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર મળ્યો હતો. તત્વજ્ઞાનના વિષયમાં એમ.એ. ઉપરાંત તેઓ કાયદાના સ્નાતક પણ છે. 1953થી 1971 સુધી તેમણે ઇમ્ફાલની ડી.એમ. કૉલેજમાં અધ્યાપક તરીકે કામ કર્યું. ત્યારબાદ તેમણે મણિપુર રાજ્ય કલા અકાદમીના સચિવ (1972-78) તથા મણિપુર…
વધુ વાંચો >સિંહ એમ. નવકિશોર
સિંહ, એમ. નવકિશોર (જ. 1940, હિયંગલમ્ માયાઈ લીકાઈ, મણિપુર) : મણિપુરી વાર્તાકાર. તેમને તેમના વાર્તાસંગ્રહ ‘પાંગલ શોનબી ઐશે એદોમગીનિ’ બદલ 2005ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો છે. તેમણે ગુવાહાટી યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ. તથા બી.ટી.ની ડિગ્રીઓ પ્રાપ્ત કરી છે. મણિપુરની ઘણી સરકારી હાઈસ્કૂલો તથા માધ્યમિક શાળાઓમાં અધ્યાપનકાર્ય કર્યા પછી તેઓ…
વધુ વાંચો >સિંહ એ. મિનાકેતન
સિંહ, એ. મિનાકેતન (જ. 1906, ઇમ્ફાલ, મણિપુર) : મણિપુરી કવિ, નાટ્યકાર, વાર્તાકાર, અનુવાદક. તેમને તેમના કાવ્યસંગ્રહ ‘અસૈબાગી નિનાઇપોડ’ (1976) માટે 1977ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો. તેમણે 1930માં કોલકાતા યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ.ની ડિગ્રી મેળવ્યા બાદ શાળા તથા યુનિવર્સિટી કક્ષાએ સતત 41 વર્ષ સુધી અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. ત્યારબાદ ઇમ્ફાલ ખાતે…
વધુ વાંચો >સિંહ ખુમનથેમ પ્રકાશ
સિંહ, ખુમનથેમ પ્રકાશ (જ. 1937, સાગોલબંદ મીનો લેરક, ઇમ્ફાલ) : જાણીતા મણિપુરી કવિ. વિશેષત: ઊર્મિકાવ્યના રચયિતા અને વાર્તાકાર. તેઓ ‘તમો પ્રકાશ’ તરીકે ખૂબ જાણીતા છે. તેમણે ગુવાહાટી યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ.ની પદવી પ્રાપ્ત કર્યા પછી થોડો વખત શાળાના શિક્ષક તરીકે અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. 1960માં તેઓ આકાશવાણીમાં જોડાયા અને હાલ (2001) તેઓ જવાહરલાલ નેહરુ…
વધુ વાંચો >સિંહ સોનમણિ
સિંહ, સોનમણિ (જ. 1929, ઇમ્ફાલ) : મણિપુરી ભાષાના આ સાહિત્યકારની રચના ‘મમાઙ્થોઙ્ લોલ્લબદી મનીથોઙ્દા લાકઉદના’ને 1988ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર અપાયો હતો. કોલકાતા યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ.ની ડિગ્રી મેળવ્યા પછી તેઓ ઇન્ડિયન એડ્મિનિસ્ટ્રેટિવ સર્વિસમાં જોડાયા અને ત્યાંથી નિવૃત્ત થયા. ‘બખાલ સાઇરેઙ્’ નામનો તેમનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ 1949માં પ્રકાશિત થયો. તેમનાં પ્રગટ થયેલાં…
વધુ વાંચો >સિંહા અનુગ્રહ નારાયણ
સિંહા, અનુગ્રહ નારાયણ (જ. 18 જૂન 1887, પોઈઆનવર, જિલ્લો ગયા, બિહાર; અ. 5 જુલાઈ 1957, પટણા) : સ્વાતંત્ર્યસૈનિક, બિહાર રાજ્યના નાણાપ્રધાન અને સમાજસુધારક. તેમનો જન્મ રજપૂત જમીનદાર પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતાશ્રી વિપુલ શારીરિક તાકાત ધરાવતા હતા અને જિલ્લાના જાણીતા કુસ્તીબાજ હતા. અનુગ્રહ નારાયણના પિતા આધુનિક શિક્ષણ આપવામાં માનતા ન…
વધુ વાંચો >સિંહાચલમ્
સિંહાચલમ્ : દક્ષિણ ભારતમાં વૉલ્ટેયર નગરની નિકટ આવેલું યાત્રાધામ. આ સ્થાન અહીંના વરાહમંદિર અને લક્ષ્મી-નૃસિંહ સ્વામીના મંદિરને કારણે ખૂબ પ્રસિદ્ધ છે. વરાહ મંદિરની મૂર્તિ વરાહની મૂર્તિ જેવી દેખાય છે પરંતુ લોકો એને નૃસિંહ મૂર્તિ કહે છે. એવી માન્યતા છે કે હિરણ્યકશિપુએ પોતાના પુત્ર પ્રહલાદને સમુદ્રમાં ડુબાડીને તેના પર આ પર્વત…
વધુ વાંચો >સિંહા તપન
સિંહા, તપન (જ. 2 ઑક્ટોબર 1924, કોલકાતા, પશ્ચિમ બંગાળ) : ચલચિત્રનિર્માતા – દિગ્દર્શક. તેઓ બંગભૂમિના એક એવા ચલચિત્રનિર્દેશક છે, જેમણે પોતાની કારકિર્દીમાં બે પરસ્પરવિરોધી સિદ્ધિઓ મેળવી છે. એક બાજુ તેમણે પોતાનાં ઉદ્દામ કથાનકો સાથે નિતનવા પ્રયોગો કરીને સાર્થક ચિત્રો બનાવ્યાં છે અને બીજી બાજુ તેમણે વ્યાવસાયિક રીતે સફળ ચિત્રો પણ…
વધુ વાંચો >સિંહાનુક નોરોદોમ
સિંહાનુક નોરોદોમ (જ. 31 ઑક્ટોબર 1922, ફેનોમ પેન્હ, કંબોડિયા) : કંબોડિયાના રાજા, વડાપ્રધાન, રાજ્યના વડા અને પ્રમુખ. તેમનું પૂરું નામ સામદેહ પ્રીચ નોરોદોમ સિંહાનુક. 1941માં માત્ર 18 વર્ષની વયે તેઓ ગાદીનશીન થયા હતા. 1955 સુધી તેઓ રાજા રહ્યા. સિંહાનુક નોરોદોમ બીજા વિશ્વયુદ્ધ (1939-45) દરમિયાન જાપાનના ઉત્તેજનથી તેમણે કંબોડિયાની સ્વતંત્રતા ઘોષિત…
વધુ વાંચો >સિંહા ભુવનેશ્વરપ્રસાદ
સિંહા, ભુવનેશ્વરપ્રસાદ (જ. 1 ફેબ્રુઆરી 1899; અ. ?) : ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ. પ્રારંભિક, માધ્યમિક અને કૉલેજશિક્ષણ પટણા ખાતે લીધું તેમજ 1919માં પટણા કૉલેજમાંથી સ્નાતક બન્યા ત્યારે તેઓ સર્વોચ્ચ ક્રમાંક-સ્થાન ધરાવતા હતા. 1921માં તેમણે અનુસ્નાતક પદવી મેળવી અને ત્યારબાદ કાયદાના સ્નાતક બન્યા. પટણાની વડી અદાલતથી પોતાની કારકિર્દીનો આરંભ કરી…
વધુ વાંચો >સિંહાલી ભાષા અને સાહિત્ય
સિંહાલી ભાષા અને સાહિત્ય : ઇન્ડો-આર્યન ભાષાકુળની, શ્રીલંકા(પહેલાં સિલોન)માં બોલાતી ભાષા. અંગ્રેજીમાં Sinhalese કે Singhalese કે Cingalese તરીકે ઓળખાય છે. ઉત્તર ભારતમાંથી આશરે ઈ. પૂ. પાંચમી સદીમાં તે શ્રીલંકામાં દાખલ થયેલી. ભારતના મુખ્ય ભાગથી તેનો સંબંધ તૂટી જતાં સિંહાલી ભાષાનો વિકાસ પોતાની આગવી રીતે થયો હતો. જોકે તેના પર પાલી…
વધુ વાંચો >સિંહા શત્રુઘ્ન
સિંહા, શત્રુઘ્ન (જ. 17 મે 1941, મુંબઈ, મહારાષ્ટ્ર) : ચલચિત્ર-અભિનેતા અને રાજકારણી. હિંદી ચલચિત્રોમાં ખલનાયકમાંથી નાયક તરીકે લોકપ્રિયતા મેળવીને પછી રાજકારણમાં ઝુકાવી ભારતીય જનતા પક્ષના સાંસદ તરીકે રાજ્યસભામાં સભ્યપદ મેળવી, ભાજપના નેતૃત્વ હેઠળની મિશ્ર સરકારમાં કેન્દ્રીય પ્રધાનપદું મેળવનાર શત્રુઘ્ન સિંહાનો પરિવાર મૂળ બિહારનો છે, પણ વર્ષોથી તેઓ મુંબઈમાં જ રહે…
વધુ વાંચો >સિંહા સતીશ
સિંહા, સતીશ (જ. 1893; અ. 1965) : બંગાળ-શૈલીમાં કામ કરનાર આધુનિક ભારતીય ચિત્રકાર. કોલકાતાની ગવર્નમેન્ટ કૉલેજ ઑવ્ આર્ટમાં તેમણે કલાગુરુ પર્સી બ્રાઉન અને જે. પી. ગાંગુલી હેઠળ અભ્યાસ કરેલો. અભ્યાસ બાદ તેમણે સ્ટૉક-બ્રોકર અને વીમા એજન્ટનું કામ કર્યું હતું. કલાસાધના ફરીથી શરૂ કર્યા પછી તેઓ કોલકાતાની ગવર્નમેન્ટ કૉલેજ ઑવ્ આર્ટમાં…
વધુ વાંચો >સિંહા સત્યેન્દ્ર પ્રસન્ન (લૉર્ડ)
સિંહા, સત્યેન્દ્ર પ્રસન્ન (લૉર્ડ) (જ. 28 માર્ચ 1863, રાયપુર, જિ. બિરભૂમ; અ. 5 માર્ચ 1928, બરહામપોર) : કૉંગ્રેસના પ્રમુખ, બિહાર અને ઓરિસા પ્રાંતના ગવર્નર, હાઉસ ઑવ્ લૉર્ડઝના સભ્ય, અન્ડર સેક્રેટરી ઑવ્ સ્ટેટ ફૉર ઇન્ડિયા. સત્યેન્દ્ર પ્રસન્નનો જન્મ સમૃદ્ધ કાયસ્થ પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ સિથિકાન્ત અને માતાનું નામ મનમોહિનીદેવી…
વધુ વાંચો >