ખંડ ૧૮
રિકાર્ડો, ડૅવિડથી લૂસ, ક્લેર બૂથ
રિકાર્ડો, ડૅવિડ
રિકાર્ડો, ડૅવિડ (જ. 1772, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1823) : અર્થશાસ્ત્રની પ્રશિષ્ટ વિચારસરણીના પ્રખર પુરસ્કર્તા અને વિવાદાસ્પદ ચિંતક. મૂળ નેધરલૅન્ડ્ઝ(હોલૅન્ડ)ના નિવાસી યહૂદી પરિવારના નબીરા. પિતા સ્ટૉક માર્કેટમાં હૂંડીઓ અને જામીનગીરીઓના વટાવનો ધંધો કરતા. રિકાર્ડો ઓછું ભણેલા. ચૌદ વર્ષની વયે કામધંધાની શરૂઆત કરી અને ટૂંકસમયમાં ધનાઢ્ય બન્યા. તેઓ જર્મનના સોદાઓમાં માહેર હતા. ઇંગ્લૅન્ડની…
વધુ વાંચો >રિકેટ્સિયા
રિકેટ્સિયા : વિશિષ્ટ પ્રકારના જીવાણુ (bacteria) તરીકે જેમનું વર્ણન કરી શકાય તેવા પરોપજીવી સૂક્ષ્મજીવો. કદમાં તેઓ જીવાણુ કરતાં નાના હોય છે અને માત્ર યજમાન(host)ના જીવંત કોષોની અંદર પ્રજોત્પાદન કરી શકતા હોય છે. મોટાભાગના રિકેટ્સિયા પ્રજાતિના સૂક્ષ્મજીવો ઇતરડી (mite), રિકેટ્સિયા-પૉક્સ રોગ પેદા કરનાર રિકેટ્સિયા એકારી સૂક્ષ્મજીવ જૂ (lice), ઉંદર જેવાં યજમાનોના…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ઉર્લિક
રિક્ટર, ઉર્લિક (જ. 17 જૂન 1952, ગૉર્લિટ્ઝ [જીડીઆર]) : અગાઉના પૂર્વ જર્મની(જીડીઆર)નાં મહિલા તરણખેલાડી. 1973થી ’76નાં 4 વર્ષોમાં તેમણે 100 મીટર બૅકસ્ટ્રોકમાં 9 વિશ્વવિક્રમ સ્થાપ્યા અને 65.39 સે.ના વિક્રમને બદલે 61.51 સે.નો વિક્રમ નોંધાવ્યો. વળી 1974માં 200 મી.ની સ્પર્ધામાં 2 મિ. 18.41 સે. અને 2 મિ. 17.35 સે.ના વિક્રમો પણ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ.
રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ. (જ. 26 એપ્રિલ 1900; અ. 1985, આલ્ટાડેના, કૅલિફૉર્નિયા) : જાણીતા ભૂકંપશાસ્ત્રી. 1927માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયામાં પાસાડેનામાં ભૂકંપીય પ્રયોગશાળામાં કામગીરી શરૂ કરી હતી. 1928માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતેથી સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટ મેળવી હતી. 1936થી 1970 વચ્ચે કાલકેટ ખાતે સિસ્મોલૉજિકલ લૅબોરેટરીમાં તેઓ પ્રોફેસર હતા. ભૂકંપની તીવ્રતા માપવા માટે તેમણે લોકલ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, બર્ટન
રિક્ટર, બર્ટન (જ. 22 માર્ચ 1931, બ્રૂકલીન, ન્યૂયૉર્ક) : નવા જ પ્રકારના ભારે મૂળભૂત કણોની શોધ અને તેને લગતું પાયાનું કાર્ય કરવા બદલ 1976ના વર્ષનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન ભૌતિકવિજ્ઞાની. મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજીમાંથી સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. ત્યારબાદ 1956માં તેમણે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ ત્યાંથી જ મેળવી. તે પછી તે સ્ટૅનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં…
વધુ વાંચો >રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક
રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક : જુઓ ભૂકંપ.
વધુ વાંચો >રિક્ટરાઇટ
રિક્ટરાઇટ : સોડાધારક ટ્રેમોલાઇટ. ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. તે કૅલ્શિયમ, મૅગ્નેશિયમ, લોહ, મૅંગેનીઝ અને ઍલ્યુમિનિયમ સહિતનું સોડિયમ સિલિકેટ છે. તેના રાસાયણિક બંધારણમાં કૅલ્શિયમની અવેજીમાં સોડિયમ આવતું હોવાથી તે ટ્રેમોલાઇટ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. તેના બાકીના ભૌતિક ગુણધર્મો ઍમ્ફિબોલ વર્ગનાં ખનિજોને મળતા આવે છે. ઉત્પત્તિસ્થિતિના સંદર્ભમાં તે ઉષ્ણતાવિકૃતિ પામેલા ચૂનાખડકો અને સ્કાર્ન…
વધુ વાંચો >રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ)
રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ) : મહાન ડચ ચિત્રકારો જેવા કે રૅમ્બ્રાં, વરમીર, હૉલ્સ અને રૉટ્સડાલ જેવા પ્રસિદ્ધ ચિત્રકારોની ભવ્ય કૃતિઓનો સંગ્રહ. 1808માં હૉલૅન્ડના રાજા લૂઈ નેપોલિયનની આજ્ઞાથી, 1798માં હેગમાં સ્થાપેલા કલાસંગ્રહ ‘ધ નૅશનલ મ્યુઝિયમ’માંથી ફ્રાન્સમાં નહિ ખસેડાયેલાં ચિત્રોનો પ્રથમ સંગ્રહ આમાં ગોઠવવામાં આવ્યો. સૌપ્રથમ તે ડચ ચિત્રોને ઍમ્સ્ટરડૅમના ટાઉનહૉલમાં લટકાવવામાં…
વધુ વાંચો >રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ
રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ (જ. 1932, જર્મની) : અગ્રણી અનુઆધુનિક ચિત્રકાર. બીજાઓ દ્વારા પાડવામાં આવેલી તસવીરો ઉપરથી તેઓ ચિત્રો કરે છે. તસવીરની હૂબહૂ નકલ ઝીણવટભરી વિગત સાથે અને પીંછીના લસરકા ન દેખાય તે રીતે તેઓ કરે છે. અમિતાભ મડિયા
વધુ વાંચો >રિગર્ટ ડૅવિડ
રિગર્ટ ડૅવિડ (જ. 12 મે 1947, કૉકચેટાવ ઑબ્લાસ્ટ, કઝાખિસ્તાન, યુ.એસ.એસ.આર.) : રશિયાના વેટલિફ્ટર. તેઓ સદાકાળના એક સૌથી મહાન વેટલિફ્ટર હતા, પણ રમતના સર્વોત્તમ સ્તરે – ઓલિમ્પિક રમતોત્સવની કક્ષાએ તેમને બે વાર કરુણ નિષ્ફળતા વેઠવી પડી હતી. 1971માં તેમજ 1973–76 દરમિયાન તેઓ 90 કિગ્રા.ની સ્પર્ધામાં પાંચ વખત વિજેતા નીવડ્યા હતા; 1978માં…
વધુ વાંચો >લુઈલિયે, આન
લુઈલિયે, આન (L’Huiller, Anne) (જ. 16 ઑગસ્ટ 1958, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : પદાર્થ(દ્રવ્ય)માં ઇલેક્ટ્રૉનની ગતિક્રિયાના અભ્યાસ માટે પ્રાયોગિક રીતે પ્રકાશના ઍટોસેકન્ડ કંપનો ઉત્પન્ન કરવા માટે 2023નો ભૌતિકશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. આ પુરસ્કાર પિયર ઍગોસ્ટિન તથા ફેરેન્સ ક્રાઉઝ સાથે સંયુક્ત રીતે પ્રાપ્ત થયો હતો. આન લુઈલિયેના દાદા વિદ્યુતીય (ઇલેક્ટ્રિકલ) ઇજનેર હતા…
વધુ વાંચો >લુકાસ, વાન લેડન (Lucas, Van Leyden)
લુકાસ, વાન લેડન (Lucas, Van Leyden) (જ. 1489થી 1494, લીડન, નેધરલૅન્ડ્ઝ; અ. 1533, લીડન, નેધરલૅન્ડ્ઝ) : રેનેસાંસની ઉત્તર યુરોપીય શાખાના મહત્વના ચિત્રકાર, એન્ગ્રેવર (છાપચિત્રકાર). પિતા હુઇગ (Huygh) જૅકબ્સને બાળપણમાં જ પુત્રને ચિત્રકલાની તાલીમ આપવી શરૂ કરેલી. પછીથી લુકાસ વધુ તાલીમાર્થે કૉર્નેલિસ એન્જેલ્બ્રેખ્ટ્રોનના વર્કશૉપમાં જોડાયા. આજે લુકાસની પ્રતિષ્ઠા ચિત્રકાર કરતાં છાપચિત્રકાર…
વધુ વાંચો >લુ ચી (પિન્યિન લુ જી)
લુ ચી (પિન્યિન લુ જી) (જ. 261, દક્ષિણ ચીન; અ. 303, ચીન) : ચીની સાહિત્યવિવેચક અને ‘વુ’ રાજ્યના પહેલા અગત્યના લેખક. વુ રાજ્યના સ્થાપક લુ હુનના પૌત્ર અને સેનાધિપતિ લુ કાગના ચોથા પુત્ર. ચિન વંશના સત્તાકાળ દરમિયાન લગભગ 10 વર્ષ સુધી લુ ચી ભૂગર્ભમાં રહ્યા. 290માં રાજધાનીના શહેર લો-યૉંગ આવ્યા…
વધુ વાંચો >લુટોસ્લેવ્સ્કી, વિટોલ્ડ (Lutoslawski, Witold)
લુટોસ્લેવ્સ્કી, વિટોલ્ડ (Lutoslawski, Witold) (જ. 25 જાન્યુઆરી 1913, વૉર્સો, પોલૅન્ડ) : આધુનિક પૉલિશ સ્વરનિયોજક. વૉર્સો યુનિવર્સિટીમાંથી ગણિત સાથે સ્નાતક થઈ વૉર્સો કૉન્ઝર્વેટરીમાં સંગીતના વિદ્યાર્થી તરીકે દાખલ થયા અને સ્વરનિયોજન તથા સંગીતના સિદ્ધાંતોનું અધ્યયન કર્યું. એમની આરંભિક કૃતિઓમાં નાવીન્ય નહોતું. એમાં પશ્ચિમ યુરોપિયન પ્રણાલીગત સ્વરસમૂહો સાથે પૉલિશ લોકધૂનોનું સંયોજન થયેલું છે…
વધુ વાંચો >લુડ્વીગ મીઝ, વાનદર રોહે
લુડ્વીગ મીઝ, વાનદર રોહે (જ. 27 માર્ચ 1886, આકેન; અ. ?) : જાણીતો સ્થપતિ. મુખ્ય કડિયાનો પુત્ર. તેની મૂળ અટક મીઝ હતી પરંતુ તેણે તેની માતાનું નામ વાનદર રોહે અપનાવ્યું હતું. તે બ્રનો અને પૉલ પાસે 1905–07માં કલાકાર તરીકે તૈયાર થયો. 1908–12 દરમિયાન બર્લિનમાં બેહર્નેસ નીચે અભ્યાસ કર્યો અને તે…
વધુ વાંચો >લુણાવાડા
લુણાવાડા : ગુજરાત રાજ્યના પંચમહાલ જિલ્લાનો તાલુકો, તાલુકામથક (નગર) તથા ભૂતપૂર્વ દેશી રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : આ તાલુકો 23° 07´ ઉ. અ. અને 73° 34´ પૂ. રે. પરનો 946 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તારી આવરી લે છે. તાલુકામાં લુણાવાડા શહેર ઉપરાંત 327 જેટલાં ગામો (4 વસ્તીવિહીન) આવેલાં છે. તાલુકાનું ભૂપૃષ્ઠ તેના પશ્ચિમ…
વધુ વાંચો >લુથુલી, આલ્બર્ટ જૉન મવુમ્બી
લુથુલી, આલ્બર્ટ જૉન મવુમ્બી (જ. 1898, ઝામ્બિયા; અ. 21 જુલાઈ 1967, સ્ટેનગર, દક્ષિણ આફ્રિકા) : દક્ષિણ આફ્રિકાની અશ્વેત પ્રજાની નાગરિક અધિકારો અંગેની લડતના નેતા અને 1960ના શાંતિ માટેના નોબેલ પુરસ્કારવિજેતા. ઝામ્બિયામાં તેમના પિતા ધાર્મિક દુભાષિયા તરીકે કામગીરી બજાવતા હતા. તેઓ ઝુલુલૅન્ડમાંથી ઝામ્બિયા ગયા હતા. તેમની 10 વર્ષની વયે પિતાનું અવસાન…
વધુ વાંચો >લુધિયાણા (જિલ્લો અને શહેર)
લુધિયાણા (જિલ્લો અને શહેર) : પંજાબ રાજ્યના મધ્ય ભાગમાં આવેલો જિલ્લો, તથા તે જ નામ ધરાવતું શહેર અને જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 30° 54´ ઉ. અ. અને 75° 51´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 3,744 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેનો આકાર પૂર્વ-પશ્ચિમ લંબાયેલા લંબચોરસ જેવો છે. તેની ઉત્તરે જલંધર,…
વધુ વાંચો >લુધિયાનવી, સાહિર
લુધિયાનવી, સાહિર (જ. 1921, લુધિયાણા, પંજાબ; અ. 25 ઑક્ટોબર 1980, મુંબઈ) : હિન્દી તથા ઉર્દૂ ભાષાના પ્રગતિશીલ કવિ તથા ચલચિત્રોના ગીતકાર. મૂળ નામ અબ્દુલ હાયી. શિક્ષણ લુધિયાણામાં લીધું. નાની વયથી કવિતામાં રુચિ જાગતાં પોતે પણ કવિતા કરતા થયા. યુવાન વયે, 1945માં તેમનો પહેલો કાવ્યસંગ્રહ ‘તલ્ખિયાં’ પ્રગટ થયો. ‘ગાતા જાયે, બનજારા’…
વધુ વાંચો >લુધિયાનવી, હબીબુર રહેમાન (મૌલાના)
લુધિયાનવી, હબીબુર રહેમાન (મૌલાના) (જ. 3 જુલાઈ 1892, લુધિયાણા; અ. 3 સપ્ટેમ્બર 1956) : ભારતના સ્વાતંત્ર્ય-સેનાની અને રાષ્ટ્રવાદી મુસ્લિમ આગેવાન. તેમના પિતાનું નામ મૌલાના મુહમ્મદ ઝકરિયા હતું. તેમના પૂર્વજો 1857ના વિપ્લવમાં અંગ્રેજોની વિરુદ્ધમાં કામ કરીને જાણીતા થયા હતા. હબીબુરે લુધિયાણાના મદરેસામાં પારંપરિક ઇસ્લામી શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. તે પછી તેમણે જલંધર,…
વધુ વાંચો >