૭.૧૮
જમીનધારાની સુધારણાથી જયલલિતા જયરામ
જમીનધારાની સુધારણા
જમીનધારાની સુધારણા કૃષિક્ષેત્રના પરિવર્તન માટેનું અગત્યનું પાસું. આર્થિક રીતે આગળ વધેલા દેશોનો ઇતિહાસ દર્શાવે છે કે કૃષિક્રાંતિ માટે યંત્રવૈજ્ઞાનિક અને સંસ્થાકીય બન્ને પ્રકારનાં પરિવર્તન જરૂરી છે. સાધનના રોકાણમાંથી વધુ પ્રાપ્તિ થાય તેવી ઉત્પાદક પદ્ધતિઓ શોધાવી જોઈએ અને ખેડનારને અપનાવવા માટે જરૂરી વૃત્તિ અને શક્તિ ધરાવતો હોવો જોઈએ. જમીનધારો જમીનની માલિકીના…
વધુ વાંચો >જમીનમહેસૂલ
જમીનમહેસૂલ : જમીન પર આકારવામાં આવતું રાજસ્વ. રાજાશાહીના અસ્તિત્વ પહેલાંના પ્રાગૈતિહાસિક કાળમાં જંગલની જમીન જે ખેડે તે તેનો માલિક ગણાતો; પરંતુ ત્યારબાદ રાજાઓએ જે જે પ્રદેશો જીત્યા, તેમની માલિકી તેમણે પોતાની ગણી અને ભૂમિના પ્રત્યક્ષ કબજેદારો પાસેથી તેમના રક્ષણના બહાને તેમણે જમીનની ઊપજનો અમુક ભાગ રાજસ્વ કે રાજભાગ તરીકે લેવા…
વધુ વાંચો >જમીનમાર્ગી પરિવહન
જમીનમાર્ગી પરિવહન : વાણિજ્યમાં પરિવહનના ત્રણ પ્રકારોમાંનો એક. પરિવહનનું કાર્ય વસ્તુ કે વ્યક્તિની ભૌતિક હેરફેર કરવાનું છે. વસ્તુની જરૂરિયાત વધુ હોય તે સ્થળે તેની હેરફેર કરવાથી તેની સ્થળઉપયોગિતા વધે છે. આ હેરફેરનું કાર્ય સમયસર, કરકસરપૂર્વક અને સલામતીપૂર્વક કરવાનું હોય છે. આજે સમગ્ર વિશ્વ એક બજાર બની ગયું છે. જુદાં જુદાં…
વધુ વાંચો >જમીનમાંની જીવસૃષ્ટિ
જમીનમાંની જીવસૃષ્ટિ : પૃથ્વીની સપાટી પરના હવાના સંપર્કમાં રહેતા, પ્રથમ પડની જમીનમાં રહેતા જીવો. વનસ્પતિનાં વિકાસ અને વૃદ્ધિ માટે જરૂરી હવા, પાણી, ખનિજ તેમજ કાર્બનિક પદાર્થો જમીન પૂરાં પાડે છે. જમીનમાં રહેલાં કાર્બન, હાઇડ્રોજન, ઑક્સિજન, નાઇટ્રોજન, ફૉસ્ફરસ, પોટૅશિયમ, કૅલ્શિયમ, સલ્ફર, મૅગ્નેશિયમ, લોહ, મૅંગેનીઝ, જસત, તાંબું, બોરોન, મોલિબ્ડેનમ તથા ક્લોરિન જેવાં…
વધુ વાંચો >જમીનવિકાસ અને તેની માવજત
જમીનવિકાસ અને તેની માવજત : જમીન એક પ્રાકૃતિક પદાર્થ છે. ઇજનેરોની ર્દષ્ટિએ બાંધકામના પાયાને ટેકો આપનાર વસ્તુ છે, જ્યારે ખેડૂતની ર્દષ્ટિએ તે વનસ્પતિનું રહેઠાણ અને પાક-ઉત્પાદનનું અગત્યનું માધ્યમ છે. રૉય સિમેન્શન નામના વિજ્ઞાનીએ જમીન અને પૃથ્વી વચ્ચેનો સંબંધ નારંગી અને તેની છાલ વચ્ચેના સંબંધ જેવો ગણાવેલ છે. જોકે નારંગીની છાલ…
વધુ વાંચો >જમીન-વિકાસ બૅંક
જમીન-વિકાસ બૅંક : ખેતીવાડી તથા ગ્રામવિકાસ સાથે સંકળાયેલી બિનખેતીની પ્રવૃત્તિઓને લાંબા ગાળાનું ધિરાણ આપતી બૅંક. ભારતની વસ્તીનો 80 % ભાગ ગામડાંમાં રહેતા ખેડૂતો અને ખેતી સાથે સંકળાયેલી પ્રવૃત્તિઓ ઉપર આધાર રાખતા લોકોનો છે. ખેત-ઉત્પાદન વધારવા માટે ખેતીવાડીની વિવિધ ઉત્પાદનપ્રક્રિયાઓ જેવી કે જમીનની સુધારણા, ટ્રૅક્ટર, ટ્રૉલી અને થ્રેશરના ઉપયોગ દ્વારા યાંત્રિકીકરણ,…
વધુ વાંચો >જમીલ મઝહરી મીર કાઝિમ અલી
જમીલ મઝહરી મીર કાઝિમ અલી (જ. 1905, બિહાર; અ. 1980) : ઉર્દૂ કવિ. તેમના પિતાનું નામ સૈયદ ખુરશીદ હુસેન હતું. તેમણે મોટીહારીમાં તેમનું પ્રાથમિક ને માધ્યમિક શિક્ષણ લીધા બાદ કૉલકાતા યુનિવર્સિટીમાંથી 1931માં ફારસીમાં એમ.એ.ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી. તેમણે તેમની કારકિર્દી કૉલકાતા દૈનિકમાં પત્રકાર તરીકે શરૂ કરી; પરંતુ બ્રિટિશ શાસન વિરુદ્ધના…
વધુ વાંચો >જમુનાદેવી
જમુનાદેવી (જ. 1917, કૉલકાતા; અ. 24 નવેમ્બર, 2005, દક્ષિણ કૉલકાતા) : જૂની હિંદી ફિલ્મોની નાયિકા. માતાપિતા મૂળ ઉત્તરપ્રદેશનાં વતની, એટલે જમુનાને હિંદી અને બંગાળી બંને ભાષાની એકસરખી ફાવટ હતી. આશરે 17 વર્ષની વયે ફિલ્મક્ષેત્રે પ્રવેશેલાં જમુનાના જીવનમાં ફિલ્મકાર-કલાકાર પી. સી. બરુઆનું સ્થાન વિશિષ્ટ હતું. બરુઆની પ્રથમ ફિલ્મ ‘રૂપલેખા’ સાથે 1934માં…
વધુ વાંચો >જમૈકા
જમૈકા : ઉત્તર અમેરિકા ખંડના અગ્નિખૂણામાં આવેલા ટાપુઓમાંનો એક (ટાપુ)દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન 18o 15’ ઉ. અ. 77o 30’ પ. રે. વેસ્ટ ઇન્ડીઝ ટાપુઓ નામે ઓળખાતા આ સમૂહમાં હવાના, ક્યુબા, જમૈકા, પોર્ટોરિકો, ડોમિનિકન, બહામા તેમજ હૈટી (હૈતી) ટાપુઓનો સમાવેશ થાય છે. ઇટાલીનો વતની ક્રિસ્તોફર કોલંબસ આ ટાપુ પર 1494માં પહોંચ્યો હતો.…
વધુ વાંચો >જમ્મુ
જમ્મુ : જમ્મુ કાશ્મીર કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશની શિયાળુ રાજધાની. ભૌ. સ્થાન 32o 44’ ઉ. અ. 74o 52’ પૂ. રે. ચિનાબની ઉપનદી તાવીના કિનારે વસેલું આ નગર કાશ્મીરનું પ્રવેશદ્વાર છે. મંદિરો, મહાલયો, મસ્જિદો ધરાવતું આ નગર એક વિશાળ પહાડી ઉપર (327 મીટર ઊંચાઈ પર) વસેલું છે. આજુબાજુ વળાંક લેતી તાવી નદીના કિનારે…
વધુ વાંચો >જમીનધારાની સુધારણા
જમીનધારાની સુધારણા કૃષિક્ષેત્રના પરિવર્તન માટેનું અગત્યનું પાસું. આર્થિક રીતે આગળ વધેલા દેશોનો ઇતિહાસ દર્શાવે છે કે કૃષિક્રાંતિ માટે યંત્રવૈજ્ઞાનિક અને સંસ્થાકીય બન્ને પ્રકારનાં પરિવર્તન જરૂરી છે. સાધનના રોકાણમાંથી વધુ પ્રાપ્તિ થાય તેવી ઉત્પાદક પદ્ધતિઓ શોધાવી જોઈએ અને ખેડનારને અપનાવવા માટે જરૂરી વૃત્તિ અને શક્તિ ધરાવતો હોવો જોઈએ. જમીનધારો જમીનની માલિકીના…
વધુ વાંચો >જમીનમહેસૂલ
જમીનમહેસૂલ : જમીન પર આકારવામાં આવતું રાજસ્વ. રાજાશાહીના અસ્તિત્વ પહેલાંના પ્રાગૈતિહાસિક કાળમાં જંગલની જમીન જે ખેડે તે તેનો માલિક ગણાતો; પરંતુ ત્યારબાદ રાજાઓએ જે જે પ્રદેશો જીત્યા, તેમની માલિકી તેમણે પોતાની ગણી અને ભૂમિના પ્રત્યક્ષ કબજેદારો પાસેથી તેમના રક્ષણના બહાને તેમણે જમીનની ઊપજનો અમુક ભાગ રાજસ્વ કે રાજભાગ તરીકે લેવા…
વધુ વાંચો >જમીનમાર્ગી પરિવહન
જમીનમાર્ગી પરિવહન : વાણિજ્યમાં પરિવહનના ત્રણ પ્રકારોમાંનો એક. પરિવહનનું કાર્ય વસ્તુ કે વ્યક્તિની ભૌતિક હેરફેર કરવાનું છે. વસ્તુની જરૂરિયાત વધુ હોય તે સ્થળે તેની હેરફેર કરવાથી તેની સ્થળઉપયોગિતા વધે છે. આ હેરફેરનું કાર્ય સમયસર, કરકસરપૂર્વક અને સલામતીપૂર્વક કરવાનું હોય છે. આજે સમગ્ર વિશ્વ એક બજાર બની ગયું છે. જુદાં જુદાં…
વધુ વાંચો >જમીનમાંની જીવસૃષ્ટિ
જમીનમાંની જીવસૃષ્ટિ : પૃથ્વીની સપાટી પરના હવાના સંપર્કમાં રહેતા, પ્રથમ પડની જમીનમાં રહેતા જીવો. વનસ્પતિનાં વિકાસ અને વૃદ્ધિ માટે જરૂરી હવા, પાણી, ખનિજ તેમજ કાર્બનિક પદાર્થો જમીન પૂરાં પાડે છે. જમીનમાં રહેલાં કાર્બન, હાઇડ્રોજન, ઑક્સિજન, નાઇટ્રોજન, ફૉસ્ફરસ, પોટૅશિયમ, કૅલ્શિયમ, સલ્ફર, મૅગ્નેશિયમ, લોહ, મૅંગેનીઝ, જસત, તાંબું, બોરોન, મોલિબ્ડેનમ તથા ક્લોરિન જેવાં…
વધુ વાંચો >જમીનવિકાસ અને તેની માવજત
જમીનવિકાસ અને તેની માવજત : જમીન એક પ્રાકૃતિક પદાર્થ છે. ઇજનેરોની ર્દષ્ટિએ બાંધકામના પાયાને ટેકો આપનાર વસ્તુ છે, જ્યારે ખેડૂતની ર્દષ્ટિએ તે વનસ્પતિનું રહેઠાણ અને પાક-ઉત્પાદનનું અગત્યનું માધ્યમ છે. રૉય સિમેન્શન નામના વિજ્ઞાનીએ જમીન અને પૃથ્વી વચ્ચેનો સંબંધ નારંગી અને તેની છાલ વચ્ચેના સંબંધ જેવો ગણાવેલ છે. જોકે નારંગીની છાલ…
વધુ વાંચો >જમીન-વિકાસ બૅંક
જમીન-વિકાસ બૅંક : ખેતીવાડી તથા ગ્રામવિકાસ સાથે સંકળાયેલી બિનખેતીની પ્રવૃત્તિઓને લાંબા ગાળાનું ધિરાણ આપતી બૅંક. ભારતની વસ્તીનો 80 % ભાગ ગામડાંમાં રહેતા ખેડૂતો અને ખેતી સાથે સંકળાયેલી પ્રવૃત્તિઓ ઉપર આધાર રાખતા લોકોનો છે. ખેત-ઉત્પાદન વધારવા માટે ખેતીવાડીની વિવિધ ઉત્પાદનપ્રક્રિયાઓ જેવી કે જમીનની સુધારણા, ટ્રૅક્ટર, ટ્રૉલી અને થ્રેશરના ઉપયોગ દ્વારા યાંત્રિકીકરણ,…
વધુ વાંચો >જમીલ મઝહરી મીર કાઝિમ અલી
જમીલ મઝહરી મીર કાઝિમ અલી (જ. 1905, બિહાર; અ. 1980) : ઉર્દૂ કવિ. તેમના પિતાનું નામ સૈયદ ખુરશીદ હુસેન હતું. તેમણે મોટીહારીમાં તેમનું પ્રાથમિક ને માધ્યમિક શિક્ષણ લીધા બાદ કૉલકાતા યુનિવર્સિટીમાંથી 1931માં ફારસીમાં એમ.એ.ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી. તેમણે તેમની કારકિર્દી કૉલકાતા દૈનિકમાં પત્રકાર તરીકે શરૂ કરી; પરંતુ બ્રિટિશ શાસન વિરુદ્ધના…
વધુ વાંચો >જમુનાદેવી
જમુનાદેવી (જ. 1917, કૉલકાતા; અ. 24 નવેમ્બર, 2005, દક્ષિણ કૉલકાતા) : જૂની હિંદી ફિલ્મોની નાયિકા. માતાપિતા મૂળ ઉત્તરપ્રદેશનાં વતની, એટલે જમુનાને હિંદી અને બંગાળી બંને ભાષાની એકસરખી ફાવટ હતી. આશરે 17 વર્ષની વયે ફિલ્મક્ષેત્રે પ્રવેશેલાં જમુનાના જીવનમાં ફિલ્મકાર-કલાકાર પી. સી. બરુઆનું સ્થાન વિશિષ્ટ હતું. બરુઆની પ્રથમ ફિલ્મ ‘રૂપલેખા’ સાથે 1934માં…
વધુ વાંચો >જમૈકા
જમૈકા : ઉત્તર અમેરિકા ખંડના અગ્નિખૂણામાં આવેલા ટાપુઓમાંનો એક (ટાપુ)દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન 18o 15’ ઉ. અ. 77o 30’ પ. રે. વેસ્ટ ઇન્ડીઝ ટાપુઓ નામે ઓળખાતા આ સમૂહમાં હવાના, ક્યુબા, જમૈકા, પોર્ટોરિકો, ડોમિનિકન, બહામા તેમજ હૈટી (હૈતી) ટાપુઓનો સમાવેશ થાય છે. ઇટાલીનો વતની ક્રિસ્તોફર કોલંબસ આ ટાપુ પર 1494માં પહોંચ્યો હતો.…
વધુ વાંચો >જમ્મુ
જમ્મુ : જમ્મુ કાશ્મીર કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશની શિયાળુ રાજધાની. ભૌ. સ્થાન 32o 44’ ઉ. અ. 74o 52’ પૂ. રે. ચિનાબની ઉપનદી તાવીના કિનારે વસેલું આ નગર કાશ્મીરનું પ્રવેશદ્વાર છે. મંદિરો, મહાલયો, મસ્જિદો ધરાવતું આ નગર એક વિશાળ પહાડી ઉપર (327 મીટર ઊંચાઈ પર) વસેલું છે. આજુબાજુ વળાંક લેતી તાવી નદીના કિનારે…
વધુ વાંચો >