૨૪.૧૫
સ્પેમન, હાન્સથી સ્મિથ, ડબ્લ્યૂ, યુજિન
સ્પેમન હાન્સ (Spemann Hans)
સ્પેમન, હાન્સ (Spemann, Hans) (જ. 27 જૂન 1869, સ્ટુટગાર્ટ, જર્મની; અ. 9 સપ્ટેમ્બર 1941, ફ્રેબર્ગ, જર્મની) : સન 1935ના તબીબીવિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા(physiology)ના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા. તેમને આ સન્માન તેમના ભ્રૂણ(પ્રાગર્ભ, embryo)ના વિકાસમાં વ્યવસ્થાકારક (organising) અસર નામની પ્રક્રિયા કાર્ય કરે છે તે દર્શાવવા માટે મળ્યું હતું. તેમના પિતા પુસ્તક-પ્રકાશક હતા. તેમના તેઓ…
વધુ વાંચો >સ્પેરી એલ્મર એમ્બ્રૉસ
સ્પેરી, એલ્મર એમ્બ્રૉસ (જ. 1860; અ. 1930, કૉર્ટલૅન્ડ, ન્યૂયૉર્ક) : અમેરિકન વિજ્ઞાની, શોધક અને નિર્માતા (manufacturer). નૌસંચાલન(navigation)માં વપરાતા વિધૂર્ણદર્શી(gyroscope)ની રચના અને વિકાસ માટે તે જાણીતા છે. તેમણે શિકાગોમાં આર્કલૅમ્પ્સ્ ઓહિયો અને ક્લીવલૅન્ડમાં વીજ-રેલમાર્ગો અને ન્યૂયૉર્ક શહેરમાં વિધૂર્ણદર્શીનું નિર્માણ કર્યું હતું. તેમણે કૉર્નેલ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. કૉલેજના અભ્યાસકાળ દરમિયાન ડાઇનેમો…
વધુ વાંચો >સ્પેરી રોજર ડબ્લ્યૂ.
સ્પેરી, રોજર ડબ્લ્યૂ. (જ. 20 ઑગસ્ટ 1913, હાર્ટફર્ડ, કનેક્ટિકટ, યુ.એસ.; અ. 1994, કૅલિફૉર્નિયા, યુ.એસ.) : તેઓ સન 1981ના તબીબીવિદ્યા તથા દેહધર્મવિદ્યા(physiology)ના અર્ધા ભાગના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા હતા. બાકીનો પુરસ્કાર ડૅવિડ હ્યૂબલ અને ટોર્સ્ટેન વિસેલ વચ્ચે ચતુર્થાંશ ભાગ રૂપે વહેંચાયો હતો. તેમણે મગજના બે અર્ધગોળને જોડતી મસ્તિષ્કની સેતુકાય(corpus callosum)ને કાપીને અલગ…
વધુ વાંચો >સ્પેસરાઇટ (સ્પેસરટાઇટ)
સ્પેસરાઇટ (સ્પેસરટાઇટ) : ગાર્નેટ ખનિજશ્રેણી પૈકીનું ખનિજ. રાસાયણિક બંધારણ : Mn3Al2Si3O12 [Mn3Al2(SiO4)3]. સ્ફટિક વર્ગ : ક્યૂબિક. સ્ફ. સ્વ. : રહોમ્બ્ડોડેકાહેડ્રન. રંગ : ઘેરો લાલ અથવા કથ્થાઈ-લાલ. ચમક : કાચમય, સ્ફટિક ધાર પર પારભાસક. પ્રભંગ : અપૂર્ણ વલયાકાર. કઠિનતા : 7–7.5. વિ. ઘ. : 4.15થી 4.27. કસોટી : ફૂંકણી પર ગરમ…
વધુ વાંચો >સ્પેસ્કી બૉરિસ વૅસિલેવિચ
સ્પેસ્કી, બૉરિસ વૅસિલેવિચ (જ. 1937, લેનિનગ્રાડ, રશિયા) : રશિયાના ચેસ-ખેલાડી અને વિશ્વ ચૅમ્પિયન (1969થી ’72). બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન તે એક બાળગૃહમાં આશ્રિત તરીકે રહ્યા હતા બૉરિસ વૅસિલેવિચ સ્પેસ્કી ત્યારે તે ચેસ રમવાનું શીખ્યા હતા. 1953માં તે આ રમતના ‘ઇન્ટરનૅશનલ માસ્ટર’ બન્યા. 1955માં તે જુનિયર વિશ્વ ચૅમ્પિયન બન્યા. 1969માં તેમણે ટિગ્રાન…
વધુ વાંચો >સ્પોડ્યુમિન (spodumene)
સ્પોડ્યુમિન (spodumene) : સ્ફુલિંગમણિ પાયરોક્સિન વર્ગનું ખનિજ. તે ટ્રાયફેન નામથી પણ ઓળખાય છે. રાસા. બંધારણ : LiAlSi2O6 – લિથિયમ ઍલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ. તે લિથિયમનું ધાતુખનિજ છે અને સીરેમિક દ્રવ્યો માટેનો સ્રોત ગણાય છે. આ ખનિજ સામાન્ય રીતે લિથિયમધારક ગ્રૅનાઇટ-પેગ્મેટાઇટમાં રહેલું હોય છે. તે જ્યારે પારદર્શક, તેજસ્વી અને કાચ જેવી ચમકવાળું હોય…
વધુ વાંચો >સ્પૉફૉર્થ ફ્રેડરિક
સ્પૉફૉર્થ, ફ્રેડરિક (જ. 9 સપ્ટેમ્બર 1853, બાલ્મેન, સિડની; અ. 4 જૂન 1926, લોંગ ડિટન, સરે, ઇંગ્લૅન્ડ) : અગ્રણી આંગ્લ ક્રિકેટ-ખેલાડી. તેમની પ્રારંભિક ટેસ્ટ મૅચોમાં તેમને તેમની ગોલંદાજી બદલ ‘ધ ડેમન’ એવું ઉપનામ અપાયું હતું; કારણ કે ઘણી ટેસ્ટ મૅચોમાં તેઓ જ મોટા ભાગની વિકેટ ઝડપતા. તેમણે ઝડપી ગોલંદાજ તરીકે કારકિર્દીનો…
વધુ વાંચો >સ્પ્રિંગ (spring)
સ્પ્રિંગ (spring) : વિસ્થાપન(displacement)ની કામગીરી કરીને શક્તિનો સંચય કરતો યંત્રનો અવયવ. સ્પ્રિંગની ઉપર બળ લગાડવાથી, સ્પ્રિંગ તેના પથ ઉપરથી ચલાયમાન થાય છે અને તેથી તેનું વિસ્થાપન થાય છે. સ્પ્રિંગ જુદા જુદા આકારોમાં ઉપલબ્ધ છે અને તેઓ વિવિધ સ્થિતિસ્થાપક પદાર્થમાંથી બનાવવામાં આવે છે. પ્રવાહી પણ કેટલીક વખતે દાબક સ્પ્રિંગ તરીકે વર્તે…
વધુ વાંચો >સ્પ્રિંગફીલ્ડ કૉલેજ ઑફ ફિઝિકલ એજ્યુકેશન અમેરિકા
સ્પ્રિંગફીલ્ડ કૉલેજ ઑફ ફિઝિકલ એજ્યુકેશન, અમેરિકા : ફિઝિકલ એજ્યુકેશનની સંસ્થાઓમાં આ સંસ્થાની ગણના ફક્ત અમેરિકામાં જ નહિ; પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં સર્વશ્રેષ્ઠ સંસ્થા તરીકે થાય છે. સ્થાપના : 1885. વાય.એમ.સી.એ. (youngs men’s Christian Association) એ એમના વ્યવસ્થાપકોને જુદા જુદા પ્રકારની તાલીમ આપવા માટે આ સંસ્થાની સ્થાપના કરી હતી. 1887માં તેમાં શારીરિક…
વધુ વાંચો >સ્પ્રેન્ગેલ ક્રિશ્ચિયન કૉન્રાડ
સ્પ્રેન્ગેલ ક્રિશ્ચિયન કૉન્રાડ (જ. 22 સપ્ટેમ્બર 1750, સ્પેન્ડાઉ, જર્મની; અ. 7 એપ્રિલ 1816, બર્લિન) : જર્મન વનસ્પતિવિજ્ઞાની અને શિક્ષક. તેમણે વનસ્પતિઓમાં લિંગતા વિશે અભ્યાસ કર્યો અને ફલન(fertilization)નો સિદ્ધાંત આપ્યો, જે આજે મૂળભૂત રૂપે સ્વીકૃતિ પામ્યો છે. સ્પ્રેન્ગેલે ધર્મશાસ્ત્ર (theology) અને ભાષાઓ વિશે અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમણે સ્પેન્ડાઉ અને બર્લિનમાં કેટલાંક…
વધુ વાંચો >સ્પેમન હાન્સ (Spemann Hans)
સ્પેમન, હાન્સ (Spemann, Hans) (જ. 27 જૂન 1869, સ્ટુટગાર્ટ, જર્મની; અ. 9 સપ્ટેમ્બર 1941, ફ્રેબર્ગ, જર્મની) : સન 1935ના તબીબીવિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા(physiology)ના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા. તેમને આ સન્માન તેમના ભ્રૂણ(પ્રાગર્ભ, embryo)ના વિકાસમાં વ્યવસ્થાકારક (organising) અસર નામની પ્રક્રિયા કાર્ય કરે છે તે દર્શાવવા માટે મળ્યું હતું. તેમના પિતા પુસ્તક-પ્રકાશક હતા. તેમના તેઓ…
વધુ વાંચો >સ્પેરી એલ્મર એમ્બ્રૉસ
સ્પેરી, એલ્મર એમ્બ્રૉસ (જ. 1860; અ. 1930, કૉર્ટલૅન્ડ, ન્યૂયૉર્ક) : અમેરિકન વિજ્ઞાની, શોધક અને નિર્માતા (manufacturer). નૌસંચાલન(navigation)માં વપરાતા વિધૂર્ણદર્શી(gyroscope)ની રચના અને વિકાસ માટે તે જાણીતા છે. તેમણે શિકાગોમાં આર્કલૅમ્પ્સ્ ઓહિયો અને ક્લીવલૅન્ડમાં વીજ-રેલમાર્ગો અને ન્યૂયૉર્ક શહેરમાં વિધૂર્ણદર્શીનું નિર્માણ કર્યું હતું. તેમણે કૉર્નેલ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. કૉલેજના અભ્યાસકાળ દરમિયાન ડાઇનેમો…
વધુ વાંચો >સ્પેરી રોજર ડબ્લ્યૂ.
સ્પેરી, રોજર ડબ્લ્યૂ. (જ. 20 ઑગસ્ટ 1913, હાર્ટફર્ડ, કનેક્ટિકટ, યુ.એસ.; અ. 1994, કૅલિફૉર્નિયા, યુ.એસ.) : તેઓ સન 1981ના તબીબીવિદ્યા તથા દેહધર્મવિદ્યા(physiology)ના અર્ધા ભાગના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા હતા. બાકીનો પુરસ્કાર ડૅવિડ હ્યૂબલ અને ટોર્સ્ટેન વિસેલ વચ્ચે ચતુર્થાંશ ભાગ રૂપે વહેંચાયો હતો. તેમણે મગજના બે અર્ધગોળને જોડતી મસ્તિષ્કની સેતુકાય(corpus callosum)ને કાપીને અલગ…
વધુ વાંચો >સ્પેસરાઇટ (સ્પેસરટાઇટ)
સ્પેસરાઇટ (સ્પેસરટાઇટ) : ગાર્નેટ ખનિજશ્રેણી પૈકીનું ખનિજ. રાસાયણિક બંધારણ : Mn3Al2Si3O12 [Mn3Al2(SiO4)3]. સ્ફટિક વર્ગ : ક્યૂબિક. સ્ફ. સ્વ. : રહોમ્બ્ડોડેકાહેડ્રન. રંગ : ઘેરો લાલ અથવા કથ્થાઈ-લાલ. ચમક : કાચમય, સ્ફટિક ધાર પર પારભાસક. પ્રભંગ : અપૂર્ણ વલયાકાર. કઠિનતા : 7–7.5. વિ. ઘ. : 4.15થી 4.27. કસોટી : ફૂંકણી પર ગરમ…
વધુ વાંચો >સ્પેસ્કી બૉરિસ વૅસિલેવિચ
સ્પેસ્કી, બૉરિસ વૅસિલેવિચ (જ. 1937, લેનિનગ્રાડ, રશિયા) : રશિયાના ચેસ-ખેલાડી અને વિશ્વ ચૅમ્પિયન (1969થી ’72). બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન તે એક બાળગૃહમાં આશ્રિત તરીકે રહ્યા હતા બૉરિસ વૅસિલેવિચ સ્પેસ્કી ત્યારે તે ચેસ રમવાનું શીખ્યા હતા. 1953માં તે આ રમતના ‘ઇન્ટરનૅશનલ માસ્ટર’ બન્યા. 1955માં તે જુનિયર વિશ્વ ચૅમ્પિયન બન્યા. 1969માં તેમણે ટિગ્રાન…
વધુ વાંચો >સ્પોડ્યુમિન (spodumene)
સ્પોડ્યુમિન (spodumene) : સ્ફુલિંગમણિ પાયરોક્સિન વર્ગનું ખનિજ. તે ટ્રાયફેન નામથી પણ ઓળખાય છે. રાસા. બંધારણ : LiAlSi2O6 – લિથિયમ ઍલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ. તે લિથિયમનું ધાતુખનિજ છે અને સીરેમિક દ્રવ્યો માટેનો સ્રોત ગણાય છે. આ ખનિજ સામાન્ય રીતે લિથિયમધારક ગ્રૅનાઇટ-પેગ્મેટાઇટમાં રહેલું હોય છે. તે જ્યારે પારદર્શક, તેજસ્વી અને કાચ જેવી ચમકવાળું હોય…
વધુ વાંચો >સ્પૉફૉર્થ ફ્રેડરિક
સ્પૉફૉર્થ, ફ્રેડરિક (જ. 9 સપ્ટેમ્બર 1853, બાલ્મેન, સિડની; અ. 4 જૂન 1926, લોંગ ડિટન, સરે, ઇંગ્લૅન્ડ) : અગ્રણી આંગ્લ ક્રિકેટ-ખેલાડી. તેમની પ્રારંભિક ટેસ્ટ મૅચોમાં તેમને તેમની ગોલંદાજી બદલ ‘ધ ડેમન’ એવું ઉપનામ અપાયું હતું; કારણ કે ઘણી ટેસ્ટ મૅચોમાં તેઓ જ મોટા ભાગની વિકેટ ઝડપતા. તેમણે ઝડપી ગોલંદાજ તરીકે કારકિર્દીનો…
વધુ વાંચો >સ્પ્રિંગ (spring)
સ્પ્રિંગ (spring) : વિસ્થાપન(displacement)ની કામગીરી કરીને શક્તિનો સંચય કરતો યંત્રનો અવયવ. સ્પ્રિંગની ઉપર બળ લગાડવાથી, સ્પ્રિંગ તેના પથ ઉપરથી ચલાયમાન થાય છે અને તેથી તેનું વિસ્થાપન થાય છે. સ્પ્રિંગ જુદા જુદા આકારોમાં ઉપલબ્ધ છે અને તેઓ વિવિધ સ્થિતિસ્થાપક પદાર્થમાંથી બનાવવામાં આવે છે. પ્રવાહી પણ કેટલીક વખતે દાબક સ્પ્રિંગ તરીકે વર્તે…
વધુ વાંચો >સ્પ્રિંગફીલ્ડ કૉલેજ ઑફ ફિઝિકલ એજ્યુકેશન અમેરિકા
સ્પ્રિંગફીલ્ડ કૉલેજ ઑફ ફિઝિકલ એજ્યુકેશન, અમેરિકા : ફિઝિકલ એજ્યુકેશનની સંસ્થાઓમાં આ સંસ્થાની ગણના ફક્ત અમેરિકામાં જ નહિ; પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં સર્વશ્રેષ્ઠ સંસ્થા તરીકે થાય છે. સ્થાપના : 1885. વાય.એમ.સી.એ. (youngs men’s Christian Association) એ એમના વ્યવસ્થાપકોને જુદા જુદા પ્રકારની તાલીમ આપવા માટે આ સંસ્થાની સ્થાપના કરી હતી. 1887માં તેમાં શારીરિક…
વધુ વાંચો >સ્પ્રેન્ગેલ ક્રિશ્ચિયન કૉન્રાડ
સ્પ્રેન્ગેલ ક્રિશ્ચિયન કૉન્રાડ (જ. 22 સપ્ટેમ્બર 1750, સ્પેન્ડાઉ, જર્મની; અ. 7 એપ્રિલ 1816, બર્લિન) : જર્મન વનસ્પતિવિજ્ઞાની અને શિક્ષક. તેમણે વનસ્પતિઓમાં લિંગતા વિશે અભ્યાસ કર્યો અને ફલન(fertilization)નો સિદ્ધાંત આપ્યો, જે આજે મૂળભૂત રૂપે સ્વીકૃતિ પામ્યો છે. સ્પ્રેન્ગેલે ધર્મશાસ્ત્ર (theology) અને ભાષાઓ વિશે અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમણે સ્પેન્ડાઉ અને બર્લિનમાં કેટલાંક…
વધુ વાંચો >