૨૨.૨૫
સંયોજન-પથ (Assembly line)થી સંલક્ષણ (syndrome)
સંયોજન-પથ (Assembly line)
સંયોજન–પથ (Assembly line) : સાધન, કારીગર અને યંત્રની ઔદ્યોગિક ગોઠવણી (arrangement) એટલે સંયોજન-પથ. આ ગોઠવણી જથ્થાબંધ (mass) ઉત્પાદનમાં અને દાગીનાઓ-(workpieces)ના નિરંતર પ્રવાહમાં ઉપયોગી છે. દરેક પેદાશ(product)ના ઘટકો નક્કી કરી તે મુજબ સંયોજન-પથનો અભિકલ્પ (design) કરવામાં આવે છે. આને માટે અંતિમ પેદાશ પણ ધ્યાનમાં લેવી જરૂરી છે. સામગ્રી(material)ની દરેક હલચલ (movement)…
વધુ વાંચો >સંરક્ષણ (conservation) વન્યજીવ
સંરક્ષણ (conservation) વન્યજીવ : જનીનિક વિભિન્નતાઓ (variations), જાતિ (species) અને વસ્તીની વિવિધતાઓ, તેમજ જાતિ અને નિવસનતંત્રમાં થતી પ્રક્રિયાઓ વચ્ચેની આંતરક્રિયાઓનું સંરક્ષણ. નિવસનતંત્રમાં થતી પ્રક્રિયાઓમાં આબોહવા અને જલનિકાસ(drainage)ની અસરો જેવા જીવનને આધાર આપતા નિવસનતંત્રના ગુણધર્મોનો સમાવેશ થાય છે. જૈવ વિવિધતા(biodiversity)ના સંરક્ષણના હેતુઓ આ પ્રમાણે છે : (1) નિવસનતંત્રના જૈવ અને અજૈવ…
વધુ વાંચો >સંરક્ષણ-વનસ્પતિ
સંરક્ષણ–વનસ્પતિ : જુઓ વનવિદ્યા.
વધુ વાંચો >સંરક્ષણવાદ (protectionism)
સંરક્ષણવાદ (protectionism) : મુક્ત આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારને કારણે ઉદ્ભવતી હરીફાઈ સામે દેશના (home) ઉદ્યોગો ટકી શકે તે માટે અથવા તેમના વિકાસને ઉત્તેજન આપવાના વિશિષ્ટ હેતુથી દાખલ કરવામાં આવતી વ્યાપારનીતિ. તે દેશની વાણિજ્યનીતિનો એક અગત્યનો ભાગ હોય છે. તે બે રીતે દાખલ કરવામાં આવતી હોય છે : (1) દેશના ઉત્પાદકોને આર્થિક મદદ…
વધુ વાંચો >સંરચના (structure)
સંરચના (structure) : ખડક કે ખનિજમાં જોવા મળતું રચનાત્મક લક્ષણ. રચનાત્મક લક્ષણ ખડકો કે ખનિજોમાં તેમનાં વિશિષ્ટ દેખાવ, આકાર કે ગોઠવણીને કારણે ઉદ્ભવતું હોય છે, તે મુજબ તેનાં નામ અપાય છે. ભૂસ્તરશાસ્ત્રની જુદી જુદી શાખાઓમાં સંરચનાનું અર્થઘટન જુદી જુદી રીતે થાય છે. ખનિજશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ : અમુક ખનિજો તેમના બાહ્ય દેખાવમાં…
વધુ વાંચો >સંરચના-આલેખન (structure drawing)
સંરચના–આલેખન (structure drawing) સિવિલ ઇજનેરીમાં મકાન, રસ્તા, પુલ, રેલવે, બંધ (dam), નહેરો, પાણી તથા ગટરવ્યવસ્થા વગેરેને લગતાં વિવિધ માળખાંઓની સંરચનાનું આલેખન. સિવિલ ઇજનેરી ઉપરાંત ઇજનેરીની અન્ય શાખાઓનાં પણ આલેખનનું ખૂબ મહત્ત્વ છે. ઇજનેરીની કોઈ પણ પ્રણાલીની રચના કરતાં અગાઉ ઇજનેર તે પ્રણાલીને આલેખનના માધ્યમ દ્વારા કાગળ પર રજૂ કરે છે.…
વધુ વાંચો >સંરચના-સક્રિયતા સંબંધ (structure-activity relationship, SAR)
સંરચના–સક્રિયતા સંબંધ (structure-activity relationship, SAR) : ઔષધની રાસાયણિક સંરચના અને તેની સક્રિયતા અથવા ક્રિયાશીલતા વચ્ચેનો સંબંધ. ઔષધો એવા રાસાયણિક પદાર્થો છે જે જીવંત પ્રાણીઓના કાર્ય(function)ને અસર કરે છે અને તેથી રોગની સારવાર કરવા, તેને અટકાવવા અથવા તેની પરખ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. શરૂ શરૂમાં કુદરતી રીતે ઉપલબ્ધ પદાર્થોનો ઔષધ તરીકે…
વધુ વાંચો >સંરચનાત્મક ભૂસ્તરશાસ્ત્ર (Structural Geology)
સંરચનાત્મક ભૂસ્તરશાસ્ત્ર (Structural Geology) : ભૂસ્તરશાસ્ત્રની વિષયશાખા. પૃથ્વીનો પોપડો ક્યારેય શાંત સ્થિતિમાં હોતો નથી. તેની જુદી જુદી ઊંડાઈના જુદા જુદા ભાગોમાં તાપમાન અને દાબનાં પ્રતિબળો (stresses) કાર્યરત હોય છે. પ્રતિબળોમાંથી ઉદ્ભવતી ઊર્જા પોપડામાં ભેગી થતી રહે છે. વધુ પડતી સંચિત થયેલી ઊર્જા પોપડાના જે તે સ્થાનમાં વિક્ષેપ ઊભો કરે છે.…
વધુ વાંચો >સંરચનાવાદ
સંરચનાવાદ : આધુનિક ભાષાવૈજ્ઞાનિક સાહિત્યવિચારની પાયારૂપ સંજ્ઞા. દરેક ભાષા અનન્ય હોય છે. એ ભાષાની ઉક્તિઓને અને એમના એકમોને એમના પરસ્પરના સંબંધોથી સમજી શકાય છે. આ એકમો અને એમના સંબંધોને તપાસતાં તપાસતાં જ ભાષાની સંરચના સુધી પહોંચી શકાય છે. સૉસ્યૂર માનતા હતા કે ભાષાવિજ્ઞાનીનું મુખ્ય કાર્ય ભાષાની તપાસ છે. એ જ…
વધુ વાંચો >સંરસ
સંરસ : જુઓ ઍમાલ્ગમ.
વધુ વાંચો >સંયોજન-પથ (Assembly line)
સંયોજન–પથ (Assembly line) : સાધન, કારીગર અને યંત્રની ઔદ્યોગિક ગોઠવણી (arrangement) એટલે સંયોજન-પથ. આ ગોઠવણી જથ્થાબંધ (mass) ઉત્પાદનમાં અને દાગીનાઓ-(workpieces)ના નિરંતર પ્રવાહમાં ઉપયોગી છે. દરેક પેદાશ(product)ના ઘટકો નક્કી કરી તે મુજબ સંયોજન-પથનો અભિકલ્પ (design) કરવામાં આવે છે. આને માટે અંતિમ પેદાશ પણ ધ્યાનમાં લેવી જરૂરી છે. સામગ્રી(material)ની દરેક હલચલ (movement)…
વધુ વાંચો >સંરક્ષણ (conservation) વન્યજીવ
સંરક્ષણ (conservation) વન્યજીવ : જનીનિક વિભિન્નતાઓ (variations), જાતિ (species) અને વસ્તીની વિવિધતાઓ, તેમજ જાતિ અને નિવસનતંત્રમાં થતી પ્રક્રિયાઓ વચ્ચેની આંતરક્રિયાઓનું સંરક્ષણ. નિવસનતંત્રમાં થતી પ્રક્રિયાઓમાં આબોહવા અને જલનિકાસ(drainage)ની અસરો જેવા જીવનને આધાર આપતા નિવસનતંત્રના ગુણધર્મોનો સમાવેશ થાય છે. જૈવ વિવિધતા(biodiversity)ના સંરક્ષણના હેતુઓ આ પ્રમાણે છે : (1) નિવસનતંત્રના જૈવ અને અજૈવ…
વધુ વાંચો >સંરક્ષણ-વનસ્પતિ
સંરક્ષણ–વનસ્પતિ : જુઓ વનવિદ્યા.
વધુ વાંચો >સંરક્ષણવાદ (protectionism)
સંરક્ષણવાદ (protectionism) : મુક્ત આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારને કારણે ઉદ્ભવતી હરીફાઈ સામે દેશના (home) ઉદ્યોગો ટકી શકે તે માટે અથવા તેમના વિકાસને ઉત્તેજન આપવાના વિશિષ્ટ હેતુથી દાખલ કરવામાં આવતી વ્યાપારનીતિ. તે દેશની વાણિજ્યનીતિનો એક અગત્યનો ભાગ હોય છે. તે બે રીતે દાખલ કરવામાં આવતી હોય છે : (1) દેશના ઉત્પાદકોને આર્થિક મદદ…
વધુ વાંચો >સંરચના (structure)
સંરચના (structure) : ખડક કે ખનિજમાં જોવા મળતું રચનાત્મક લક્ષણ. રચનાત્મક લક્ષણ ખડકો કે ખનિજોમાં તેમનાં વિશિષ્ટ દેખાવ, આકાર કે ગોઠવણીને કારણે ઉદ્ભવતું હોય છે, તે મુજબ તેનાં નામ અપાય છે. ભૂસ્તરશાસ્ત્રની જુદી જુદી શાખાઓમાં સંરચનાનું અર્થઘટન જુદી જુદી રીતે થાય છે. ખનિજશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ : અમુક ખનિજો તેમના બાહ્ય દેખાવમાં…
વધુ વાંચો >સંરચના-આલેખન (structure drawing)
સંરચના–આલેખન (structure drawing) સિવિલ ઇજનેરીમાં મકાન, રસ્તા, પુલ, રેલવે, બંધ (dam), નહેરો, પાણી તથા ગટરવ્યવસ્થા વગેરેને લગતાં વિવિધ માળખાંઓની સંરચનાનું આલેખન. સિવિલ ઇજનેરી ઉપરાંત ઇજનેરીની અન્ય શાખાઓનાં પણ આલેખનનું ખૂબ મહત્ત્વ છે. ઇજનેરીની કોઈ પણ પ્રણાલીની રચના કરતાં અગાઉ ઇજનેર તે પ્રણાલીને આલેખનના માધ્યમ દ્વારા કાગળ પર રજૂ કરે છે.…
વધુ વાંચો >સંરચના-સક્રિયતા સંબંધ (structure-activity relationship, SAR)
સંરચના–સક્રિયતા સંબંધ (structure-activity relationship, SAR) : ઔષધની રાસાયણિક સંરચના અને તેની સક્રિયતા અથવા ક્રિયાશીલતા વચ્ચેનો સંબંધ. ઔષધો એવા રાસાયણિક પદાર્થો છે જે જીવંત પ્રાણીઓના કાર્ય(function)ને અસર કરે છે અને તેથી રોગની સારવાર કરવા, તેને અટકાવવા અથવા તેની પરખ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. શરૂ શરૂમાં કુદરતી રીતે ઉપલબ્ધ પદાર્થોનો ઔષધ તરીકે…
વધુ વાંચો >સંરચનાત્મક ભૂસ્તરશાસ્ત્ર (Structural Geology)
સંરચનાત્મક ભૂસ્તરશાસ્ત્ર (Structural Geology) : ભૂસ્તરશાસ્ત્રની વિષયશાખા. પૃથ્વીનો પોપડો ક્યારેય શાંત સ્થિતિમાં હોતો નથી. તેની જુદી જુદી ઊંડાઈના જુદા જુદા ભાગોમાં તાપમાન અને દાબનાં પ્રતિબળો (stresses) કાર્યરત હોય છે. પ્રતિબળોમાંથી ઉદ્ભવતી ઊર્જા પોપડામાં ભેગી થતી રહે છે. વધુ પડતી સંચિત થયેલી ઊર્જા પોપડાના જે તે સ્થાનમાં વિક્ષેપ ઊભો કરે છે.…
વધુ વાંચો >સંરચનાવાદ
સંરચનાવાદ : આધુનિક ભાષાવૈજ્ઞાનિક સાહિત્યવિચારની પાયારૂપ સંજ્ઞા. દરેક ભાષા અનન્ય હોય છે. એ ભાષાની ઉક્તિઓને અને એમના એકમોને એમના પરસ્પરના સંબંધોથી સમજી શકાય છે. આ એકમો અને એમના સંબંધોને તપાસતાં તપાસતાં જ ભાષાની સંરચના સુધી પહોંચી શકાય છે. સૉસ્યૂર માનતા હતા કે ભાષાવિજ્ઞાનીનું મુખ્ય કાર્ય ભાષાની તપાસ છે. એ જ…
વધુ વાંચો >સંરસ
સંરસ : જુઓ ઍમાલ્ગમ.
વધુ વાંચો >