Chemistry
હેરોઇન (heroin)
હેરોઇન (heroin) : અફીણમાંના સક્રિય ઘટક મૉર્ફિન(morphine)નો સંશ્લેષિત વ્યુત્પન્ન (derivative) અને ઘેન, બેશુદ્ધિ કે સંવેદનશૂન્યતા લાવનાર (narcotic) રાસાયણિક સંયોજન. તે એક પ્રતિબંધિત સંયોજન છે અને માત્ર સંશોધનાર્થે કે રાસાયણિક પૃથક્કરણ માટે ઔષધતંત્ર વિભાગની મંજૂરી દ્વારા જ મળી શકે છે. મૉર્ફિનના ડાઇએસિટાઇલિઝેશન (diacetylization) વડે તેને મેળવવામાં આવે છે. અણુસૂત્ર C21H23NO5 અથવા…
વધુ વાંચો >હેરૉવ્સ્કી યારોસ્લાવ (Heyrovsky Jaroslav)
હેરૉવ્સ્કી, યારોસ્લાવ (Heyrovsky, Jaroslav) [જ. 20 ડિસેમ્બર 1890, પ્રાગ, ચેક ગણતંત્ર (તે સમયનું ઑસ્ટ્રો-હંગેરિયન સામ્રાજ્ય); અ. 27 માર્ચ 1967, પ્રાગ] : ચેક ભૌતિક-રસાયણવિદ અને 1959ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. તેમણે ચાર્લ્સ યુનિવર્સિટી, પ્રાગ ખાતે ભૌતિકવિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કર્યા બાદ 1910માં વિલિયમ રામ્સે (સર) અને એફ. જી. ડોનાનના વિદ્યાર્થી તરીકે ભૌતિક-રસાયણમાં…
વધુ વાંચો >હેલાઇટ
હેલાઇટ : મીઠું (salt). રાસા. બં. : NaCl. સ્ફ. વર્ગ : ક્યૂબિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો ક્યૂબ સ્વરૂપે મળે, ભાગ્યે જ ઑક્ટાહેડ્રલ; સ્ફટિકો ક્યારેક પોલાણવાળા, કંસારીના આકારના (hopper shaped); દળદાર, ઘનિષ્ઠથી દાણાદાર; ભાગ્યે જ સ્તંભાકાર કે અધોગામી. પારદર્શકથી પારભાસક. સંભેદ : (001) પૂર્ણ. પ્રભંગ : વલયાકાર, બરડ. ચમક : કાચમય.…
વધુ વાંચો >હેલાઇડ (halide)
હેલાઇડ (halide) : હૅલૉજન તત્વનું અન્ય તત્વ કે કાર્બનિક સમૂહ સાથેનું MX પ્રકારનું સંયોજન. આમાં X એ હૅલૉજન (ફ્લોરિન, ક્લોરિન, બ્રોમીન, આયોડિન કે એસ્ટેટાઇન) અને M એ અન્ય તત્વ કે કાર્બનિક સમૂહ હોઈ શકે છે. આ સંયોજનોને હાઇડ્રૉહેલિક (hydrohalic) ઍસિડ HX, કે જેમાં Xની ઉપચયન અવસ્થા –1 હોય છે, તેનાં…
વધુ વાંચો >હૅલોકાર્બન સંયોજનો (halocarbons અથવા halocarbon compounds)
હૅલોકાર્બન સંયોજનો (halocarbons અથવા halocarbon compounds) : ખરા અર્થમાં કાર્બન અને હૅલોજન (ફ્લોરિન, ક્લોરિન, બ્રોમીન, આયોડિન) ધરાવતાં સંયોજનો. જોકે ઘણી વખત કાર્બન અને હૅલોજન ઉપરાંત હાઇડ્રોજન ધરાવતાં સંયોજનોને પણ હૅલોકાર્બન કહેવામાં આવે છે. એ અર્થમાં હૅલોકાર્બનો એ કાર્બન અને હાઇડ્રોજન ધરાવતા (કાર્બનિક) હાઇડ્રૉકાર્બનોના હૅલોજન વ્યુત્પન્નો(derivatives)નો સમૂહ છે. જેમાં એક હૅલોજનયુક્ત…
વધુ વાંચો >હૅલોજન તત્વો (halogen elements)
હૅલોજન તત્વો (halogen elements) : આવર્તક કોષ્ટકના 17મા (અગાઉના VII B) સમૂહમાં આવેલા ફ્લોરિન (F), ક્લોરિન (Cl), બ્રોમીન (Br), આયોડિન (I) અને એસ્ટેટાઇન (At) તત્વો. ક્લોરિન ધાતુઓ સાથે સંયોજાઈ લવણો બનાવતું હોવાથી તેના આ ગુણધર્મ પરથી 1811માં જે. એસ. સી. શ્વીગરે ગ્રીક hal (લવણ, salt) અને gen (ઉત્પન્ન કરવું, to…
વધુ વાંચો >હેલૉન (halon)
હેલૉન (halon) : અગ્નિશમન માટે વપરાતું કાર્બનિક સંયોજન. તે હૅલોજનીકૃત (halogenated) એલિફેટિક (aliphatic) હાઇડ્રોકાર્બનોના સમૂહ પૈકીનું ગમે તે એક હોઈ શકે છે, પણ મોટે ભાગે મિથેન (CH4) અથવા ઇથેન(C2H6)માંના હાઇડ્રોજન પરમાણુઓનું હૅલોજન [ફ્લોરિન (F), ક્લોરિન (Cl), બ્રોમીન (Br) અથવા આયોડિન (I)] વડે વિસ્થાપન કરવાથી ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે. આ સંયોજનો…
વધુ વાંચો >હેસનો ઉષ્મા-સંકલનનો નિયમ (Hess’s law)
હેસનો ઉષ્મા-સંકલનનો નિયમ (Hess’s law) : ઉષ્મારસાયણ-(ઉષ્મરસાયણ, thermochemistry)માં જે પ્રક્રિયાઓની પ્રક્રિયા-ઉષ્મા (heat of reaction) અથવા પ્રક્રિયા-એન્થાલ્પી(reaction enthalpy)ના ફેરફારો સીધા માપી શકાતા ન હોય તેની ગણતરી કરવા માટે ઉપયોગી નિયમ. તેને અચળ ઉષ્મા-સરવાળા(ઉષ્માસંકલન) (constant heat summation)નો નિયમ પણ કહે છે. સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં જન્મેલા રશિયન રસાયણવિદ જર્મેઇન હેન્રી હેસે 1840માં આ નિયમ રજૂ…
વધુ વાંચો >હેસલ ઓડ (Hassel Odd)
હેસલ, ઓડ (Hassel, Odd) (જ. 17 મે 1897, ઑસ્લો, નૉર્વે; અ. 11 મે 1981, ઑસ્લો) : આધુનિક આણ્વીય સંરચનામાં મહત્વનો ભાગ ભજવતા સંરૂપીય (conformational) વિશ્લેષણ(અણુઓની ત્રિપરિમાણી ભૌમિતિક સંરચનાનો અભ્યાસ)ની પદ્ધતિ પ્રસ્થાપિત કરનાર નૉર્વેજિયન ભૌતિક-રસાયણવિદ અને 1969ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. હેસલે ઑસ્લો યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરીને 1924માં બર્લિન યુનિવર્સિટીમાંથી ડૉક્ટરેટની…
વધુ વાંચો >હેસિયમ
હેસિયમ : આવર્તક કોષ્ટકમાંની અનુઍક્ટિનાઇડ શ્રેણીનું વિકિરણધર્મી રાસાયણિક ધાતુ તત્વ. સંજ્ઞા Hs. પરમાણુક્રમાંક 108. ડર્મસ્ટેટ ખાતે SHIP (Separated heavy-ion reaction products) સુવિધાઓનો ઉપયોગ કરીને 1984માં આ તત્વનું સંશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રક્રિયા, 208Pb (58Fe, n)265108 દ્વારા તત્વના ત્રણ પરમાણુઓ મેળવવામાં આવેલાં. તત્વના a-ક્ષયનું અર્ધઆયુ 1.8 મિ.સેકંડ માલૂમ પડ્યું છે. તે…
વધુ વાંચો >