Geology

ડેસાઇટ : જ્વાળામુખી ખડક. મુખ્યત્વે ઓલિગોક્લેઝ કે ઍન્ડેસાઇન જેવા સોડિક પ્લેજિઓક્લેઝ અને સેનિડિન તેમજ ક્વાર્ટ્ઝ કે ટ્રીડીમાઇટ જેવાં મુક્ત-સિલિકા ખનિજોથી તથા બાયોટાઇટ, એમ્ફિબોલ અથવા પાયરૉક્સીન જેવાં ઘેરા રંગનાં મેફિક ખનિજોથી બનેલો અતિસૂક્ષ્મ સ્ફટિકમય કે કાચમય દ્રવ્ય બંધારણવાળો જ્વાળામુખીજન્ય ખડક. કણરચનાની ર્દષ્ટિએ જોતાં લઘુ, મધ્યમ કે મહાસ્ફટિક સ્વરૂપે રહેલાં ઉપર્યુક્ત ખનિજો…

ડોબરે, ગ્રેબ્રિએલ ઑગસ્ટે (જ. 25 જૂન, 1814, મેટ્ઝ; અ. 29 મે 1896, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ ખાણ-ઇજનેર અને પ્રાધ્યાપક. તેમણે સપાટીજળ તેમજ ભૂગર્ભજળની ઉત્પત્તિ, વિતરણ અને ગુણધર્મોનું સંક્ષિપ્ત રૂપમાં સર્વેક્ષણ કરેલું. તે પ્રયોગાત્મક ભૂસ્તરશાસ્ત્રના આદ્ય પ્રણેતા હતા. તેમણે ખાસ કરીને વિકૃત ખડકોની ઉત્પત્તિ દરમિયાન ઘણી ઊંડાઈએ પાણીના ગરમ થવાની અસરો વિશે…

ડૉલેરાઇટ : ગૅબ્રો અને બેસાલ્ટના જેવા જ ખનિજીય અને રાસાયણિક બંધારણવાળો મધ્યમ દાણાદાર બેઝિક ભૂમધ્યકૃત આગ્નેય ખડક. આ પર્યાય માટે ક્યારેક તો સૂક્ષ્મગૅબ્રો જેવું વધુ યોગ્ય નામ પણ ઉપયોગમાં લેવાય છે. બ્રિટનમાં આ પર્યાય ઑફિટિક કણરચનાવાળા તાજા તોડેલા બેસાલ્ટ ખડક માટે વપરાય છે, જ્યારે યુ.એસ.માં  તે ડાયાબેઝ માટે વપરાય છે.…

ડ્યુ ટોઇટ ઍલેક્ઝાન્ડર લોગી (જ. 14 માર્ચ 1878; અ. 25 ફેબ્રુઆરી 1948) : જાણીતા આફ્રિકી ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. દક્ષિણ આફ્રિકાની ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય માહિતીને આવરી લેતું ‘ધ જિયોલૉજી ઑવ્ સાઉથ આફ્રિકા’ પુસ્તક (1926) તેમણે લખ્યું છે, જે તે વિસ્તાર માટે સંદર્ભગ્રંથરૂપ બની રહ્યું છે. ખંડીય પ્રવહન પર પણ તેમણે ઘણું કામ કર્યું છે. ‘ધ…

ડ્યૂનાઇટ : અલ્ટ્રાબેઝિક અગ્નિકૃત ખડક-પ્રકાર. સામાન્યત: સંપૂર્ણપણે એકલા (લગભગ શુદ્ધ) ઑલિવીન ખનિજથી બનેલો એકખનિજીય ખડક. ક્યારેક તેમાં અનુષંગી પાયરૉક્સીન અને ક્રોમાઇટ પણ હોય છે; આ કારણે જ ડ્યૂનાઇટ ક્રોમાઇટ જથ્થાઓ માટેનો પ્રાપ્તિખડક ગણાય છે. કેટલાક ડ્યૂનાઇટમાં સ્પાઇનેલ-પિકોટાઇટ, મૅગ્નેટાઇટ, ઇલ્મેનાઇટ, પાયહ્રોટાઇટ અને પ્રાકૃત પ્લૅટિનમ પણ જોવા મળે છે. ઑલિવીન ઉપરાંત જો…

ઢાલશંકુ (shield cone) : જ્વાળામુખીના નિર્ગમમુખની આજુબાજુ ફક્ત ખડકોના ટુકડા કે ફક્ત લાવાપ્રવાહ અથવા આ બંને દ્રવ્યોથી બનતી લગભગ શંકુઆકારની રચના. ઢાલશંકુ એ જ્વાળામુખી શંકુનો જ એક પ્રકાર છે. તે એક જ સ્થાને જ્વાળામુખીકંઠની આજુબાજુ લાવા પ્રસ્ફુટનનાં વારંવારનાં આવર્તનોથી એકત્રિત થઈ શંકુ આકાર ધારણ કરે છે. જ્વાળામુખી પ્રસ્ફુટનની ક્રિયા શાંત…