Chemistry
સોડિયમ ક્લોરાઇડ
સોડિયમ ક્લોરાઇડ : સોડિયમ અને ક્લોરિનનું લાક્ષણિક (archetypal) આયનિક સંયોજન. સામાન્ય મીઠાનું અથવા મેજ-મીઠા(table salt)નું તે શુદ્ધ સ્વરૂપ છે. રાસાયણિક સૂત્ર NaCl. કુદરતમાં તે સૈંધવ (rock salt) અથવા હેલાઇટ (halite) ખનિજ તરીકે તેમજ ક્ષારીય જળ (brine waters) તથા દરિયાના પાણીમાં મળી આવે છે. દરિયાના પાણીમાં NaClનું પ્રમાણ લગભગ 2.6 %…
વધુ વાંચો >સોડિયમ થાયૉસલ્ફેટ
સોડિયમ થાયૉસલ્ફેટ : રંગવિહીન ભેજસ્રાવી (efflorescent) સ્ફટિકમય ઘન પદાર્થ. સૂત્ર : Na2S2O3·5H2O. સાપેક્ષ ઘનતા : 1.73. ગ.બિં. 42° સે. ભેજવાળી હવામાં તે પ્રસ્વેદ્ય (deliquescent) છે, જ્યારે શુષ્ક હવામાં 33° સે. તાપમાને તે ભેજસ્રાવી હોઈ સ્ફટિકજળ ગુમાવે છે. તે પાણીમાં તથા ટર્પેન્ટાઇન તેલમાં દ્રાવ્ય છે જ્યારે ઇથેનોલમાં અદ્રાવ્ય છે. ઊકળતા સોડિયમ…
વધુ વાંચો >સોડિયમ નાઇટ્રાઇટ
સોડિયમ નાઇટ્રાઇટ : સોડિયમનો સફેદ અથવા આછો પીળાશ પડતો ક્ષાર. સૂત્ર NaNO2. સોડિયમ નાઇટ્રેટના લગભગ 500° સે. તાપમાને ઉષ્મીય વિભંજનથી તે ઉત્પન્ન થાય છે : આ ઉપરાંત નાઇટ્રિક ઑક્સાઇડ(NO)ની સોડિયમ હાઇડ્રૉક્સાઇડ સાથેની પ્રક્રિયાથી પણ તે મળે છે : 4NO + 2NaOH → 2NaNO2 + N2O + H2O વ્યાપારી ધોરણે તેનું…
વધુ વાંચો >સોડિયમ-પોટૅશિયમ પંપ (Sodium-Potassium Pump)
સોડિયમ-પોટૅશિયમ પંપ (Sodium-Potassium Pump) : ઉચ્ચ કોટિનાં પ્રાણીઓના ઘણા (સંભવત: બધાં જ) કોષોમાં જોવા મળતી એવી ક્રિયાવિધિ કે જે પોટૅશિયમ આયનો(K+)ની આંતરિક (અંત:સ્થ, internal) સાંદ્રતા આસપાસના માધ્યમ [લોહી, શરીરદ્રવ (body fluid), પાણી] કરતાં ઊંચી જ્યારે સોડિયમ આયનો(Na+)ની સાંદ્રતા આસપાસના માધ્યમ કરતાં નીચી જાળવી રાખે છે. આ પંપ કોષ-પટલ (cell membrane)…
વધુ વાંચો >સોડિયમ સલ્ફાઇડ
સોડિયમ સલ્ફાઇડ : પીળા, પીળા-લાલ અથવા ઈંટ જેવા લાલ રંગનો ઘન પદાર્થ. રાસાયણિક સૂત્ર : Na2S (અસ્ફટિકમય) (anhydrous) અને Na2S·9H2O (જલયોજિત) (hydrated). સોડિયમ સલ્ફેટ(salt cake, Na2SO4)ને બારીક વાટેલા કોક (કાર્બન) સાથે ઊંચા તાપમાને ગરમ કરવાથી સોડિયમ સલ્ફેટનું અપચયન (reduction) થઈ તે સોડિયમ સલ્ફાઇડમાં ફેરવાય છે અને કાર્બન મૉનોક્સાઇડ (CO) વાયુ…
વધુ વાંચો >સોડિયમ સલ્ફેટ અથવા ગ્લોબર લવણ(Glauber Salt)
સોડિયમ સલ્ફેટ અથવા ગ્લોબર લવણ(Glauber Salt) : સોડિયમ આયન (Na+) અને સલ્ફેટ મૂલક(SO42–)નો બનેલો અકાર્બનિક પદાર્થ. સંજ્ઞા Na2SO4. તે એક સફેદ સ્ફટિકમય સંયોજન છે, જે નિર્જલ સોડિયમ સલ્ફેટ તરીકે જાણીતો છે. તે ગંધવિહીન, સ્વાદે કડવો લવણીય પદાર્થ છે. ઘનતા 2.67; ગ.બિં. 888° સેં. તે પાણીમાં તથા ગ્લિસેરોલમાં દ્રાવ્ય પરંતુ આલ્કોહૉલમાં…
વધુ વાંચો >સોડિયમ સાયનાઇડ (sodium cyanide)
સોડિયમ સાયનાઇડ (sodium cyanide) : અકાર્બનિક અને કાર્બનિક રસાયણમાં તથા ઘણી ધાતુકર્મીય (metallurgical) પ્રવિધિઓમાં ઉપયોગી એવું અગત્યનું સંયોજન. રાસાયણિક સૂત્ર NaCN. 1965 સુધી સોડિયમ સાયનાઇડના ઉત્પાદન માટે કાસ્ટનર (Castner) પ્રવિધિ વપરાતી હતી. તેમાં સોડામાઇડ(NaNH2)માંથી તે બનાવવામાં આવતો હતો. સોડિયમ (Na) ધાતુ અને એમોનિયા (NH3) વચ્ચેની પ્રક્રિયાથી સોડામાઇડ બને છે. Na…
વધુ વાંચો >સોડિયમ સિલિકેટ (sodium silicate)
સોડિયમ સિલિકેટ (sodium silicate) : વિવિધ સિલિસિક ઍસિડના સોડિયમ ક્ષારો. ઘણા સોડિયમ સિલિકેટ જાણીતા છે. સોડિયમ કાર્બોનેટ અને સિલિકા(SiO2, શુદ્ધ રેતી)ના સંગલન(fusion)થી જે વિવિધ નીપજો મળે છે તેમાં Na : Siનો ગુણોત્તર લગભગ 4 : 1થી 1 : 4નો જોવા મળે છે. કેટલાક સિલિકેટ જળયુક્ત (hydrated) પણ હોય છે. આ…
વધુ વાંચો >સોડિયમ હાઇડ્રૉક્સાઇડ (sodium hydroxide)
સોડિયમ હાઇડ્રૉક્સાઇડ (sodium hydroxide) : કૉસ્ટિક સોડા તરીકે જાણીતો સફેદ, અર્ધપારદર્શક (transluscent), ભેજદ્રવિત (deliquescent), ઘન પદાર્થ. સોડિયમ ધાતુ, તેના ઑક્સાઇડ કે પેરૉક્સાઇડ પર પાણીની પ્રક્રિયાથી તે ઉત્પન્ન થાય છે. અગાઉ તેનું ઉત્પાદન ગોસેગ(gossage)ની પદ્ધતિ દ્વારા કરવામાં આવતું હતું. આ પદ્ધતિ લાઇમ-સોડા અથવા કૉસ્ટિસાઇઝિંગ પદ્ધતિ તરીકે પણ ઓળખાતી હતી. તેમાં સોડિયમ…
વધુ વાંચો >