શિલીન નં. શુક્લ

કોષચક્ર : કોષોનું જીવનચક્ર. કોષના જીવનના મહત્વના તબક્કાઓ એટલે તેનો ઉદભવ, તેનું વિભેદન (differentiation), તેનું જીવનકાર્ય, તેનો નાશ અથવા સંખ્યાવૃદ્ધિ માટે તેનું દ્વિભાજન (mitosis) અને આ દ્વિભાજનને અંતે ઉદભવતા નવા કોષોનું પણ જીવન ક્રમશ: આ જ રીતે ચાલે. જનકકોષમાંથી કોષદ્વિભાજન દ્વારા ઉદભવતો કોષ જો સંખ્યાવૃદ્ધિની તાત્કાલિક જરૂર ન હોય તો…

કોષભક્ષિતા : શરીરના વિશિષ્ટ કોષો ચેપકારક સૂક્ષ્મ જીવોને ગળી જઈને મારી નાખે તે ક્રિયા. મેક્ટિકનકોફે આ ક્રિયાનો અભ્યાસ કરીને દર્શાવ્યું છે કે તેમાં મુખ્યત્વે બે પ્રકારના કોષો ભાગ લે છે. જીવાણુ તથા અન્ય બાહ્ય પદાર્થોને ગળી જઈને પોતાના કોષરસમાં પચાવી નાખતા કોષોને સૂક્ષ્મભક્ષી કોષો (microphages) અને મહાભક્ષીકોષો (macrophages) એમ બે…

કોષ્ઠીય વિકારો (cystic disorders) : શરીરના અવયવોમાં કોષ્ઠ (cyst) ઉદભવે તેવા વિકારો. મોટા ભાગના કિસ્સામાં જન્મજાત જનીનીય વિકૃતિને કારણે કોષ્ઠ બને છે. કોષ્ઠ એટલે પ્રવાહી ભરેલી પાતળી દીવાલવાળી કોથળી જે કોઈ વાહિની કે નળીમાં ખૂલતી ન હોય. આ કોષ્ઠ થવાને કારણે તેની આસપાસના અવયવની પ્રમુખપેશી (parenchyma) દબાય, જે તેની કાર્યક્ષમતા…

કૉસેલ, આલ્બ્રેક્ટ (જ. 16 સપ્ટેમ્બર 1853, રોઝટોક; અ. 5 જુલાઈ 1927, હાઇડલબર્ગ) : કોષમાંની રાસાયણિક ક્રિયાઓના અભ્યાસ માટે 1910માં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. વેપારી અને પ્રશિયન કૉન્સલના પુત્ર. શરૂઆતમાં કસરતબાજ તરીકેની તાલીમ મેળવી. ત્યાર બાદ સ્ટ્રેસબર્ગ યુનિવર્સિટીમાં તબીબી શિક્ષણ લીધું. તે સમયે શરીરક્રિયાશાસ્ત્રવિદ રસાયણશાસ્ત્રી ઈ. એફ. હોપસાઇલરના પ્રભાવ નીચે આવ્યા.…

કોહેન, સ્ટેન્લી (જ. 17 નવેમ્બર 1922, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.; અ. 5 ફેબ્રુઆરી 2020, નેશવિલે, યુ. એસ.) : રીટા લેવી-મૉન્ટાલ્સિનીની સાથે 1986નું શરીરક્રિયાશાસ્ત્ર અથવા તબીબી વિદ્યાશાખાનું નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર તબીબ. બંનેએ શરીરના અપક્વ કોષોના પૂર્ણ વિકસનમાં જરૂરી એવો સૌપ્રથમ વૃદ્ધિકારક ઘટક (growth factor) શોધી કાઢ્યો. 1951માં લેવી-મૉન્ટાલ્સિનીએ સૌપ્રથમ ચેતાકોષોની વૃદ્ધિ અને વિકાસ…