યોગેશ ડબગર

સર્પગંધા દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍપોસાયનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Rauvolfia serpentina Benth. ex Kurz. (સં. સર્પગંધા, ચંદ્રિકા; હિં. ચંદ્રભાગા, છોટા ચાંદ; બં. ચંદ્ર; મ. હરકાયા, હાર્કી; તે. પાતાલગની, પાતાલગરુડ; તા. ચિવન અમેલ્પોડી; ક. સર્પગંધી, પાતાલગંધી; ગુ. સર્પગંધા; અં. રાઉલ્ફિયા રૂટ, સર્પેન્ટીન રૂટ; વ્યાપાર-નામ રાઉલ્ફિયા) છે. આ વનસ્પતિનું વૈજ્ઞાનિક…

સાયનોફાઇટા (નીલહરિત લીલ) લીલનો એક વિભાગ. તે લીલના બધા વિભાગો કરતાં પ્રાચીન છે. તેનો આદિકોષકેન્દ્રી (Prokaryota) સૃષ્ટિમાં બૅક્ટેરિયા સાથે સમાવેશ કરવામાં આવે છે. આવા પ્રકારની લીલનો ઉદભવ આશરે બે અબજ વર્ષ પૂર્વે થયો હોવાનું માનવામાં આવે છે. તે એક જ વર્ગ સાયનોફાઇસી અથવા મિક્સોફાઇસી [(myxo = slime = ચીકણું); (phycen…

સાયપરસ : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા સાયપરેસી કુળની એક શાકીય પ્રજાતિ. દુનિયામાં તેની 700 જાતિઓ મળી આવે છે. ભારતમાં 100 જાતિઓ ઊગે છે; જેમાંની 14 જાતિઓ દક્ષિણ ભારતની સ્થાનિક (endemic) છે. ગુજરાતમાં આશરે 56 જાતિઓ મળી આવે છે. તે પૈકી Cyperus rotundus (મોથ) ગુજરાતભરમાં ઊગે છે. તેને ‘મોથ’ કહેવામાં આવે…

સાયેમોપ્સિસ (ગવાર) : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા પેપિલિયોનેસી કુળની એક પ્રજાતિ. આ પ્રજાતિ ઉષ્ણકટિબંધીય એશિયા અને આફ્રિકાના દેશોમાં વિતરણ પામેલી છે. તેની 4 જાતિઓ નોંધાઈ છે. ભારતમાં તેની એક જાતિ [Cyamopsis tetragonoloba (Linn.)] Taub. (ગુ. ગવાર; હિં. ગોવાર; ક. ગોરી કાઈ; મ. બાવચી, ગોવાર; સં. ગૌરાણી, ગોરક્ષા; ત. કોઠાવેરાય; તે.…

સાલ્વિનિયેસી : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના વર્ગ – ટેરોપ્સિડાનું એક કુળ. સ્પૉર્નની વર્ગીકરણપદ્ધતિ પ્રમાણે તેને ઉપવર્ગ તનુબીજાણુધાનીય (Leptosporangiatae) અને ગોત્ર સાલ્વિનિયેલ્સમાં મૂકવામાં આવે છે. આ કુળમાં એકમાત્ર સાલ્વિનિયા પ્રજાતિનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આ પ્રજાતિની 12 જેટલી જાતિઓ નોંધાઈ છે. મોટાભાગની જાતિઓ આફ્રિકામાં થાય છે. ભારતમાં સા. નાટાન્સ, સા. ઓબ્લૉન્ગીફોલિયા અને સા.…

સિઝાલ્પિનિયેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ ફેબેસી (લેગ્યુમિનોઝી) કુળનું એક ઉપકુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – મુક્તદલા (Polypetalae), શ્રેણી – કેલિસીફ્લૉરી, ગોત્ર – રોઝેલ્સ, કુળ – ફેબેસી, ઉપકુળ – સિઝાલ્પિનિયેસી. એક મત પ્રમાણે, આ કુળ લગભગ 135 પ્રજાતિઓ અને 2,800…