ભૂસ્તરશાસ્ત્ર

સ્મિથ, વિલિયમ (જ. 23 માર્ચ 1769, ચર્ચિલ, ઑક્સફર્ડશાયર; અ. 28 ઑગસ્ટ 1839) : ઘણા આગળ પડતા વ્યવહારુ, બ્રિટિશ સર્વેયર, ઇજનેર અને ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. નહેરો અને પુલોનાં બાંધકામ માટેના સર્વેક્ષણકાર્ય અંગે દેશભરમાં પ્રવાસ ખેડવાની સાથે સાથે જુદા જુદા ખડક-સ્તરોનો તેઓ અભ્યાસ કરતા ગયેલા. દક્ષિણ ઇંગ્લૅન્ડના વિપુલ જીવાવશેષયુક્ત જુરાસિક ખડકોમાં કરેલા ક્ષેત્રકાર્યના અભ્યાસ…

સ્લેટ : સૂક્ષ્મ દાણાદાર વિકૃત ખડક. તે મુખ્યત્વે તો ક્વાર્ટ્ઝ અને અબરખના કણોથી બનેલો હોય છે, તેમ છતાં તેમાં સ્થાનભેદે અને બંધારણભેદે ક્લોરાઇટ, હેમેટાઇટ તેમજ અન્ય ખનિજો થોડી માત્રામાં હોઈ શકે છે. તે મોટે ભાગે તો રાખોડીથી કાળા રંગમાં મળે છે; પરંતુ બંધારણમાં રહેલાં ખનિજોના પ્રમાણ મુજબ તે રાતો કે…

સ્વેસ, એડુઅર્ડ (જ. 20 ઑગસ્ટ 1831, લંડન; અ. 26 એપ્રિલ 1914, વિયેના) : ઑસ્ટ્રિયન ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. વિયેના યુનિવર્સિટીમાં પ્રાધ્યાપક (1859–1901). આગ્નેય અંતર્ભેદકો, ભૂકંપની ઉત્પત્તિ અને પોપડાની સંચલનક્રિયા માટે જાણીતા. દક્ષિણ ગોળાર્ધમાં ગોંડવાના નામનો વિશાળ ભૂમિસમૂહ અસ્તિત્વ ધરાવતો હતો. એડુઅર્ડ સ્વેસ તે મધ્યજીવયુગના પૂર્વાર્ધકાળમાં તૂટીને તેમાંથી આફ્રિકા, દક્ષિણ અમેરિકા, ઑસ્ટ્રેલિયા, ઍન્ટાર્ક્ટિકા અને…

હટન, જેમ્સ (જ. 1726; અ. 1797) : સ્કૉટિશ ભૂસ્તરશાસ્ત્રી અને ડૉક્ટર. હટનનો જન્મ એડિનબરોમાં થયેલો. તેઓએ એડિનબરો, પૅરિસ અને લીડેન તથા નેધરલૅન્ડમાં અભ્યાસ કરેલો. તેઓ પૃથ્વીની ઉત્પત્તિના સિદ્ધાંતો માટે જાણીતા બન્યા છે. તેઓ અર્વાચીન ભૂસ્તરશાસ્ત્રના પિતા ગણાય છે. જેમ્સ હટન હટનના ઘણા સિદ્ધાંતો પૈકીના એક સિદ્ધાંત મુજબ, પૃથ્વીની ઉત્પત્તિમાં ગરમીએ…

હરિતસ્રોત સરિતા (સ્રોતહરણ) : એક નદીનું બીજી નદી દ્વારા હરણ થઈ જવાની ક્રિયા. આ ઘટનાને સ્રોતહરણ (river capture or river piracy) પણ કહે છે. એક જળપરિવાહ થાળાનો જળપ્રવાહ બીજા કોઈ નજીકના જળપરિવાહ થાળામાં ભળી જાય ત્યારે જે નદીનાં પાણીનું હરણ થયું હોય તે નદીને હરિતસ્રોત સરિતા તરીકે ઓળખાવાય છે. આમાં…