નાટ્યકલા

જોશી, પ્રબોધ (જ. 1926; અ. 1991) : એકાંકીકાર અને નાટ્યકાર. અમદાવાદમાં ‘રંગમંડળ’ તથા ગુજરાત કૉલેજની નાટ્યરજૂઆતોમાં પ્રકાશ આયોજન અને સન્નિવેશની રચના કરી નાટ્યક્ષેત્રે પ્રવેશ કર્યો. નાનાલાલના ‘જયા–જયંત’ અને મુનશીના ‘છીએ તે જ ઠીક’ની રજૂઆત સાથે તે સંકળાયેલા હતા. 1953માં મુંબઈ ઇન્ટર-કૉલેજિયેટ એકાંકી સ્પર્ધામાં ‘માફ કરજો, આ નાટક નહિ થાય’ લખ્યું…

જોશી, સરિતા (જ. 1941, પુણે) : ગુજરાતી રંગભૂમિની ખ્યાતનામ અભિનેત્રી. પિતાના ઘરનું નામ, ઇન્દુ ભોંસલે. નાનપણથી જ વ્યાવસાયિક મરાઠી અને ગુજરાતી રંગભૂમિ ક્ષેત્રે પદાર્પણ. 7 વર્ષની વયે વડોદરામાં ન્યૂ લક્ષ્મીકાન્ત નાટક સમાજમાં અભિનેત્રી તરીકે કારકિર્દી શરૂ કરી. આધુનિક રંગમંચ પરનું પ્રથમ નાટક તે ‘પઢો રે પોપટ’ જે કાંતિ મડિયાના નિર્દેશન…

જ્યામતિ (1900) : પદ્મનાભ ગોહાંઈ બરુવારચિત ઐતિહાસિક નાટક. આ નાટક અહોમ ઇતિહાસ પર આધારિત છે; કરુણાન્ત છે. તેમાં નાટ્યાત્મક અભિવ્યક્તિનું માધ્યમ બ્લૅન્ક વર્સ છે, પ્રમુખ પાત્રો હંમેશાં બ્લૅન્ક વર્સમાં જ બોલે છે. આ નાટક રાણી જ્યામતિનું પરમ સ્વાર્પણ નિરૂપતી કરુણાન્તિકા છે. લક્ષ્મીનાથ બેજબરુવાએ પણ ‘જ્યામતિ કુંવરી’ (1915) નામના નાટકમાં જ્યામતિનું…

ઝ્યાં, જિને (Genet, Jean) (જ. 1910; અ. 1986) : ફ્રેન્ચ નાટ્યકાર. અનૌરસ બાળક. અનેક ગુનાહિત કૃત્યોમાં બાળપણ વીતેલું. અડધી જિંદગી જેલમાં ગાળી અને જેલવાસ દરમિયાન જોયેલા-જાણેલા જીવનના અનુભવે એ સાહિત્યસર્જન તરફ વળેલા. ફ્રાન્સના મહાન બૌદ્ધિકો અને સાહિત્યકારો ઝાં પૉલ સાર્ત્ર અને આન્દ્રે જીદ વગેરેની વિનંતીથી એમને જેલમુક્તિ બક્ષવામાં આવેલી. સાર્ત્રે…

ટાંક, વજુભાઈ માધવજી (જ. 18 ઑગસ્ટ 1915; અ. 30 ડિસેમ્બર 1980, સૂરત) : ગુજરાતી નાટ્યકાર. તેમણે વિવેચન, વાર્તા અને પ્રવાસકથા જેવા વિષયોમાં પણ લખ્યું. 1933માં મૅટ્રિક પાસ કરી 1936માં સિવિલ ઇજનેરીમાં ડિપ્લોમા લીધો. એ જ વર્ષે ઇજનેર તરીકે નોકરીમાં જોડાયા. ભાવનગર, અમદાવાદ, વારાણસી એમ જુદાં જુદાં સ્થળોએ વ્યવસાય અંગે વસ્યા.…

ટૅબ્લો (Tableaux) : જીવંત નટોનું નીરવ સ્થિર ચિત્ર દર્શાવતી નાટ્યપ્રણાલી. પ્રસ્તુતિ દરમિયાન ગતિશીલ નટનટીઓ મહત્વના ર્દશ્યમાં આ રીતે સ્થિર બને, જેથી પ્રેક્ષકોમાં પ્રભાવક બને અને એમની સ્મૃતિમાં જડાઈ રહે. મૂળે મધ્યકાલીન યુરોપનાં ધાર્મિક હેતુલક્ષી ‘મિસ્ટરી’ અને ‘મિરેકલ’ નાટકોમાં, મંચ કે વૅગનોમાં એનો ઉપયોગ આરંભાયો; પછી વ્યાવસાયિક રંગભૂમિમાં એ પ્રયોજાવા માંડ્યો.…