સ્થાપત્યકલા

કોપ્રુલુ-યાલીસી : એનાડોલીહીસારીમાં સત્તરમી સદીના અંતમાં બોસપોરસ નદીના એશિયન કાંઠા પર બંધાયેલી ઇમારત. અત્યારે તેનો બેઠકખંડ જ બાકી રહ્યો છે. આ ખંડ અડધો પાણી પર બાંધવામાં આવેલો હતો, જેથી બેઉ કાંઠા જોઈ શકાતા. બારીઓ ખોલી નાખવાથી જાણે ખંડ પાણી પર તરતો હોય એવો ભાસ થતો. આ ઇમારતનો સ્થપતિ કોપ્રુલા ખાનદાનનો…

કૉફર : ઇમારતની છતના બાંધકામમાં કૉંક્રીટની બે દિશાની ઊંડી પાટડીઓ વચ્ચેની દબાયેલી જગ્યા. લાકડામાંથી બનાવાતી છતની જેમ જ કૉંક્રીટમાં બનાવાતી મોટા ગાળાની છત પણ ઊંડી પાટડી દ્વારા બનતી હોય છે. બંને દિશાની ઊંડી પાટડીઓ વચ્ચે કૉફર આવે છે. સામાન્ય રીતે આ પાટડીઓની ઊંડાઈ વધારે હોય છે અને તેની વચ્ચે પાતળો…

કોરિન્થિયન ઑર્ડર : ગ્રીક સ્થાપત્યના સ્તંભોની રચનાનો એક પ્રકાર. રોમનકાળમાં તેનો પૂર્ણ વિકાસ થયેલો. તેની ટોચનો ભાગ ઊંધા ઘંટ જેવો હોય છે. પાંદડાની વચ્ચેથી એનું થડ જાણે કે ઉપરના ભાગને આધાર આપતું હોય એમ લાગે છે. કોરિન્થિયન ઑર્ડર હેલેનિક ગ્રીક લોકોએ શોધ્યો. ગ્રીક સ્થાપત્યશૈલીમાં મુખ્યત્વે સ્તંભ અને પીઢિયાંનો ઉપયોગ થયેલો…

કૉર્ડોવાની મસ્જિદ (785થી 987) : અસંખ્ય સ્તંભ અને વિવિધ પ્રકારની કમાનોનું અતિ સુંદર સ્થાપત્ય ધરાવતી ભવ્ય મસ્જિદ. સીરિયામાંથી ટ્યુનિસિયા અને ત્યાંથી સ્પેન આવી વસેલા મુસલમાન સરદાર આયદ-અર-રહેમાનની આગેવાની હેઠળ કૉર્ડોવાની મુખ્ય મસ્જિદનું બાંધકામ શરૂ થયું હતું. ત્યારબાદ ત્રણ જુદા જુદા આગેવાનોએ લગભગ બસો વર્ષમાં તે પૂરી કરી. તેમાં 950માં વિજયસ્તંભ…

કૉર્નિસ : છતની દીવાલ કે નેવાંના છજા પર રક્ષણાર્થે અથવા ફક્ત શોભા માટે ચણવામાં આવતી આગળ પડતી કાંગરી. આ શબ્દ સ્થાપત્યના કોઈ પણ ભાગ પર બાંધવામાં આવેલા આગળ પડતા ઘટક માટે પણ વપરાય છે. મન્વિતા બારાડી

કૉર્બૂઝિયે, લ. (જ. 6 ઑક્ટોબર 1887, લા ચો-દ-ફોન, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ; અ. 29 ઑગસ્ટ 1965, કેપ માર્ટિન, ફ્રાંસ) : ક્રાન્તિકારી સ્થાપત્યના પ્રણેતા. મૂળ નામ શાર્લ એદવાર ઝનિરે. સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના ફ્રાંસની સરહદે આવેલા લા-શૉદ-ફૉના મધ્યમવર્ગીય કુટુંબમાં જન્મ. સ્થપતિ, શિલ્પી, ચિત્રકાર, કવિ, ફિલસૂફ અને સ્થાપત્યના એક નવા યુગના સર્જક કૉર્બૂઝિયેએ મૂળ તાલીમ તો કોતરણીકાર (engraver)…

કૉર્બેલ : વજનદાર વસ્તુને આધાર આપવા માટે ભીંતમાં બેસાડેલી પથ્થર અથવા લાકડાની આગળ પડતી ઘોડી. એનું છુટ્ટા અથવા સળંગ પથ્થરોથી ચણતર થાય છે. (જુઓ : આકૃતિ) મધ્યકાલીન કૉર્નિસોમાં ઘણી વખત પાંદડાં, પશુઓ, મનુષ્યોના મુખવાળા સુશોભિત કૉર્બેલ જોવા મળે છે. ઇંગ્લિશ ગૉથિક અને પુનરુત્થાન યુગના સ્થાપત્યમાં પણ આવું સુશોભન મળી આવે…

ક્રાઉન પોસ્ટ : બે બાજુએ ઢળતા છાપરા માટેના ત્રિકોણ આકારે આધાર ઊભા કરીને બનાવેલા લાકડાના ‘ટ્રસ’માં નીચેના ‘ટાઇબીમ’થી ત્રિકોણના કર્ણના મધ્યમાં ‘સ્ટ્રટ’ અથવા ‘બ્રેસ’ દ્વારા પહોંચતો સ્તંભ. તે કિંગ પોસ્ટની જેમ મોભટોચને અડતો નથી. મન્વિતા બારાડી