સંગીતકલા

ટાગોર, સર સૌરિન્દ્રમોહન (જ. 1840; અ. 28 જૂન 1914) : ભારતના સંગીતશાસ્ત્રી. બંગાળના ટાગોર પરિવારની અનેક સર્જક પ્રતિભાઓ પૈકી સંગીતક્ષેત્રે સૌરિન્દ્રમોહનનું નામ આગળ પડતું છે. ‘રાજા’ પદથી જાણીતા શ્રીમંત કુટુંબમાં તેમનો જન્મ. સંગીત પ્રત્યે બાળપણથી જ આકર્ષણ. અનુકૂળતા પ્રાપ્ત થતાં નાની વયથી જ તેમણે તેનો પદ્ધતિસરનો અભ્યાસ આરંભ્યો. કૉલકાતાની હિંદુ…

ઠૂમરી : ઉત્તર હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતનો એક ગાયન પ્રકાર. સુગમ, શાસ્ત્રીય અથવા ઉપશાસ્ત્રીય સંગીતમાં તેનો સમાવેશ કરવામાં આવે છે. પ્રાચીન કાળમાં નૃત્ય અને અભિનય સાથે જે રાગો ગવાતા તેમાંથી ગાયનનો આ વિશિષ્ટ પ્રકાર ઊપસી આવ્યો છે એવું મનાય છે. છેલ્લાં 200થી 300 વર્ષો દરમિયાન તે વધુ પ્રચલિત બન્યો છે. રાજા…

ડાગર પરિવાર : ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતનું પ્રાચીન સ્વરૂપ ધ્રુવપદ હતું. આ સ્વરૂપના આવિષ્કારને બાની – એટલે વાણી – તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ બાનીઓમાં સૌથી પ્રાચીન અને વર્ષો સુધી અસ્ખલિત રીતે સાતત્ય ધરાવતી બાની તે ડાગુરબાની. ડાગર પરિવારનો ઇતિહાસ આ રીતે ડાગુરબાનીનો ઇતિહાસ ગણી શકાય. ડાગરો મૂળ બ્રાહ્મણ કુટુંબના સભ્યો…

ડૉક્ટર, હીરજીભાઈ (જ. 13 એપ્રિલ 1894, વડોદરા; અ. 1989, વડોદરા) : વીણાવિશારદ, તંતુવાદક અને સંગીતશાસ્ત્રના જ્ઞાતા. પિતા રુસ્તમજી, માતા ગુલબાઈ. 1911માં મૅટ્રિક તથા મુંબઈ યુનિવર્સિટીના બી. એ. અને બી.એસસી. (1917). શાળાકાળ દરમિયાન બરજોરજી જીજીકાઉ પાસે વાયોલિનના પ્રશિક્ષણનો પ્રારંભ કર્યો અને સતત આઠ વર્ષના રિયાઝ પછી તેના પર પ્રભુત્વ મેળવ્યું, જે…

તરાના : ભારતના શાસ્ત્રીય કંઠ્ય સંગીતમાં રજૂ થતી બંદિશનો એક પ્રકાર. આ બંદિશ પ્રકારની વિશેષતા એ છે કે તેમાં તબલાં કે પખવાજના બોલ બંદિશના શબ્દો તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. આ શબ્દો ના, તા, રે, દાની, ઓદાની, તાનોમ્ યલલી, યલુંમ્, તદરેદાની ઇત્યાદિ છે. પ્રચલિત રાગોના તરાના ખ્યાલોની બંદિશ જેટલા જ…