શિવપ્રસાદ રાજગોર
ગુજરાત (ઇતિહાસ)
ગુજરાત ઇતિહાસ પ્રાગ્–ઇતિહાસ અને આદ્ય–ઇતિહાસ સંસ્કૃતિના ઉગમકાળથી માનવ લેખનકલા જાણતો નહોતો ને પ્રયોજાતો નહોતો. સંસ્કૃતિનાં હજારો વર્ષોનો વૃત્તાંત અ-લિખિત રહ્યો છે. એ કાલની સંસ્કૃતિને જાણવા માટે અન્ય સમકાલીન સાધનોનો આધાર લેવો પડે છે. આથી સંસ્કૃતિના આ પ્રાગ-અક્ષરજ્ઞાન કે નિર્-અક્ષરજ્ઞાન કાલને ‘પ્રાગ-ઐતિહાસિક કાલ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પ્રાગ-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનો સમય પટ…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (અર્થતંત્રથી ગુજરાતમાં રાજકીય પક્ષો અને ચૂંટણીઓ)
ગુજરાત અર્થતંત્ર વસ્તી જાતિસમુદાય : ગુજરાતના મૂળ વતનીઓ હાલ આદિવાસી તરીકે ઓળખાય છે. ગુજરાતમાં 2011માં તેમની વસ્તી 89.17 લાખ હતી. ગુજરાતની કુલ વસ્તીમાં તેમનું પ્રમાણ 14.75 ટકા હતું. તેઓ અગાઉ કાળીપરજ કે રાનીપરજ (રાની – જંગલમાં વસતી પરજ – પ્રજા) તરીકે ઓળખાતા હતા. બી. સી. ગુહાએ તેમને માટે વનજાતિ કે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ધર્મ અને સંસ્કૃતિથી ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્ય)
ગુજરાત ધર્મ અને સંસ્કૃતિ ધર્મ–સંપ્રદાય ગુજરાતમાં આનર્ત, સુરાષ્ટ્ર, લાટ અને તેની દક્ષિણે અપરાન્ત સુધીના પ્રદેશનો સમાવેશ થતો હતો. ભારતની પશ્ચિમેથી આથર્વણો અને પશ્ચિમોત્તર દિશામાંથી શર્યાતો અહીં આવ્યા ત્યારે સંભવત: વૈદિક ધર્મનાં છૂટાંછવાયાં કેન્દ્રો ઉત્તર ગુજરાત, લાટ અને નર્મદાતટ તથા કચ્છ-સુરાષ્ટ્રમાં હતાં. શર્યાતિએ તેના પુત્ર આનર્તને આ પ્રદેશનું રાજ્ય સોંપ્યું ત્યારથી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (લલિતકલાઓથી સમૂહમાધ્યમો)
ગુજરાત લલિતકલાઓ સ્થાપત્યકલા ગુજરાતમાં સ્થાપત્યકલાના અવશેષો આદ્ય-ઐતિહાસિક કાલ જેટલા પુરાણા છે. લોથલ, રંગપુર, રોઝડી, આમરા, લાખાબાવળ, પ્રભાસ સોમનાથ, નખત્રાણા, પાબુમઠ, સુરકોટડા, ધોળાવીરા વગેરે ગુજરાતની આદ્ય-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનાં કેન્દ્રો છે. સ્થાપત્યકીય સ્મારકોની દૃષ્ટિએ લોથલ અને ધોળાવીરા નોંધપાત્ર છે. લોથલનું ખોદકામ ડૉ. એસ. આર. રાવના માર્ગદર્શન નીચે થયું હતું. લોથલનું નગર સારી રીતે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત કેળવણી પરિષદ
ગુજરાત કેળવણી પરિષદ : શિક્ષણની સર્વગ્રાહી વિચારણા માટે ભરાયેલી પરિષદ. પ્રથમ પરિષદ 23 અને 24 ઑક્ટોબર 1916ના દિવસે ચીમનલાલ સેતલવડના પ્રમુખપદે અમદાવાદમાં મળી હતી. મહાત્મા ગાંધી, રણજિતરામ, ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક, સુમંત મહેતા વગેરે કાર્યકરો તથા ગુજરાતનાં દેશી રાજ્યોના વિદ્યાધિકારીઓએ તેમાં હાજરી આપી ચર્ચામાં ભાગ લીધો હતો. આ પરિષદમાં નીચે મુજબના ઠરાવો…
વધુ વાંચો >ગુમલા (Gumla)
ગુમલા (Gumla) : ઝારખંડ રાજ્યના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 03´ ઉ. અ. અને 84° 33´ પૂ.રે.ની આજુબાજુનો 5,321 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે પાલામૌ અને લોહરદગા જિલ્લા, પૂર્વ તરફ રાંચી અને પશ્ચિમ સિંગભૂમનો થોડોક ભાગ, દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >ગુલાબોનો વિગ્રહ (War of Roses)
ગુલાબોનો વિગ્રહ (War of Roses) : 1455થી 1485 દરમિયાન ઇંગ્લૅન્ડની ગાદી માટેના હરીફો યૉર્ક અને લૅન્કેસ્ટર અમીર કુટુંબો વચ્ચે ચાલેલી યુદ્ધોની હારમાળા. ગાદી માટે દાવો કરનાર યૉર્ક અમીર કુટુંબનું પ્રતીક (badge) સફેદ ગુલાબનું અને લૅન્કેસ્ટર અમીર કુટુંબનું પ્રતીક લાલ ગુલાબનું હતું. આ બંને પ્રતીક ઉપરથી તેમની વચ્ચે થયેલાં યુદ્ધોને ‘ગુલાબોનો…
વધુ વાંચો >ગુલામી પ્રથા
ગુલામી પ્રથા : માણસની માણસ ઉપરની માલિકી તથા તેનું નિરંકુશ શોષણ કરતી પ્રથા. જંગમ મિલકત તરીકે ગુલામ ખરીદાતો–વેચાતો, ભેટ અપાતો અને તેનો વિનિમય થઈ શકતો. ગુલામોનાં સંતાનો પણ ગુલામીમાં સબડતાં હતાં અને તેમને દેહાંતદંડની શિક્ષા કરી શકાતી. સ્ત્રી ગુલામો સાથે માલિક દુરાચાર કરી શકતો. પ્રાચીન સુમેર, ફિનિશિયા, ગ્રીસ, રોમ, ભારત…
વધુ વાંચો >ગેઝેટિયર
ગેઝેટિયર : પ્રદેશની સર્વાંગી માહિતી આપતો સરકારી સર્વસંગ્રહ. ગુજરાતના કવિ નર્મદાશંકરે ‘ગુજરાત સર્વસંગ્રહ’ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો હતો. તેવો જ ‘ચરોતર સર્વસંગ્રહ’ પ્રયોગ પણ છે. ગ્રીક ભાષામાં ‘ગાઝા’નો અર્થ ‘સમાચારનો ભંડાર’ થાય છે. 1566માં વેનિસની સરકાર દ્વારા પ્રસિદ્ધ થતું અને એક ગેઝેટા સિક્કાની કિંમતમાં વેચાતું વર્તમાનપત્ર ‘ગેઝેટા’ તરીકે જાણીતું હતું. આ…
વધુ વાંચો >ગોકર્ણ
ગોકર્ણ : શિવનો એક અવતાર. સિદ્ધના પ્રસાદથી ગાયના પેટે જન્મેલ એક સિદ્ધ પુરુષ. તે નામનું એક પ્રસિદ્ધ જ્યોતિર્લિગ તીર્થ કર્ણાટકમાં કારવાર અને તંદ્રી બંદરોની વચ્ચે આવેલું છે. સૃષ્ટિના આરંભે પ્રજાપતિ બ્રહ્માએ શિવને સૃષ્ટિ રચવાનું કામ સોંપ્યું, પણ તેમણે તે કામ કર્યું નહિ. તેથી સ્વયં બ્રહ્માએ પૃથ્વી રચી. શિવને એ ગમ્યું…
વધુ વાંચો >