ભૌતિકશાસ્ત્ર

ફ્રેન્ક-હર્ટ્ઝનો પ્રયોગ : ક્રાંતિક સ્થિતિમાન (critical potential) માપવા માટેનો પ્રયોગ. મુક્ત અને વિદ્યુત-તટસ્થ પરમાણુને તેની ધરાવસ્થા(ground state)માંથી નજીકની વધુ ઊર્જાવાળી કક્ષાની સ્થિતિ એટલે કે ઉત્તેજિત અવસ્થામાં લઈ જવા માટે જરૂરી લઘુતમ ઊર્જાને (eVમાં) ક્રાન્તિક સ્થિતિમાન કહે છે. eV – ઇલેક્ટ્રૉન વોલ્ટ એ પરમાણુભૌતિકવિજ્ઞાનમાં વપરાતો ઊર્જાનો એકમ છે. એક વોલ્ટ વિદ્યુતસ્થિતિમાનનો…

ફ્રૅંક, ઇલિયા મિખાઇલોવિચ [જ. 23 ઑક્ટોબર 1908, લેનિનગ્રાડ (હવે પીટર્સબર્ગ); અ. 1990] : વિજ્ઞાનીઓ ચેરેનકૉફ તથા ઇગોર વાય. ટેમ્મની સાથે 1958નો ભૌતિકશાસ્ત્ર વિષયનો નોબેલ પુરસ્કાર સંયુક્ત સ્વરૂપે મેળવનાર રશિયન ભૌતિકશાસ્ત્રી. પિતાનું નામ મિખાઇલ લ્યુદવિગોવિચ અને માતાનું નામ ફોલિઝાવેતા મિખાઇલોવ્ના. મૉસ્કો યુનિવર્સિટીમાં શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યું. ભૌતિકશાસ્ત્ર-ગણિતશાસ્ત્રમાં પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. 1930થી…

ફ્રૅંક, જેમ્સ (જ. 26 ઑગસ્ટ 1882, હૅમ્બર્ગ, જર્મની; અ. 21 મે 1964, ગોટિંગન, જર્મની) : વિજ્ઞાની ગુસ્તાવ હર્ટ્ઝ સાથે 1925ની સાલના ભૌતિકશાસ્ત્રનો સંયુક્ત નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર જર્મન ભૌતિકશાસ્ત્રી. પિતાનું નામ જેકબ અને માતાનું નામ રેબેકા. 1901–02 સુધી હાઇડલબર્ગની યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો અને 1906માં બર્લિન યુનિવર્સિટીમાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રના વિષયમાં પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી.…

ફ્રૉનહૉફર, જૉસેફ વૉન (જ. 6 માર્ચ 1787, સ્ટ્રોબિંગ, બવેરિયા; અ. 7 જૂન 1826, મ્યુનિક) : જર્મન ભૌતિકશાસ્ત્રી. તેમણે સૂર્યના (સૌર) વર્ણપટ(solar spectrum)ની કાળી રેખાઓ(dark lines)નો સૌપ્રથમ અભ્યાસ કર્યો, જે હવે તેમના નામ ઉપરથી ‘ફ્રૉનહૉફર રેખાઓ’ તરીકે ઓળખાય છે. વર્ણપટની આવી કાળી રેખાઓને ‘ઉત્ક્રાંત’ રેખાઓ (reversed lines) અને આ ઘટનાને ‘વર્ણપટ…

બલૂન : ગરમ હવા કે હલકા વાયુ ભરેલો આકાશમાં ઊડતો ગોળો (મોટો ફુગ્ગો). બલૂનની શોધ એ માનવીની કંઈક નવું કરવાની ઉત્કંઠાનું પરિણામ કહી શકાય. પક્ષીના ઉડ્ડયનની ક્ષમતા જોઈ તેને અનુસરવાની દિશામાં આ એક પગલું હતું. ઈ. સ. 1783માં જોસેફ અને જૅક મૉન્ટ ગોલ્ફિયરે ફ્રાંસમાં પહેલું બલૂન બનાવ્યું. પહેલાં તેમણે કાગળની…

બળો અને બળમાપન : ભૌતિકશાસ્ત્રની બધી જ શાખાઓમાં બળનો ખ્યાલ અને તેનું માપન. આપણો સામાન્ય અનુભવ છે કે કોઈ પદાર્થને ચોક્કસ દિશામાં ધકેલવા (push) કે ખેંચવા (pull) તેના પર બળ લગાડવું પડે છે. સર આઇઝેક ન્યૂટને પદાર્થકણની ગતિ અને તેનાં કારણોનો અભ્યાસ કરી સૌપ્રથમ બળનો ખ્યાલ રજૂ કર્યો. ન્યૂટને પદાર્થકણની…