ભૌતિકશાસ્ત્ર

થૉમ્સન અસર (Thomson effect) : ત્રણ તાપવૈદ્યુત (thermoelectric) અસરો – 1. સીબૅક અસર, 2. પેલ્તિયર અસર અને 3. થૉમ્સન અસર – પૈકીની એક અસર. 1821માં સીબૅક નામના વૈજ્ઞાનિકે શોધી કાઢ્યું કે બે જુદી જુદી ધાતુના બનેલા યુગ્મના જોડાણબિંદુ(junction)ને ગરમ કરી જુદા જુદા તાપમાને રાખતાં, તેમાંથી વિદ્યુતપ્રવાહનું વહન થાય છે. આવી…

થૉમ્સન, (સર) જૉસેફ જૉન (જ. 18 ડિસેમ્બર 1856, મૅન્ચેસ્ટર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 30 ઑગસ્ટ 1940, કેમ્બ્રિજ) : વાયુમાંથી વિદ્યુતના વહન માટે સૈદ્ધાંતિક તથા પ્રાયોગિક અન્વેષણની યોગ્યતાની સ્વીકૃતિરૂપનો 1906નો ભૌતિકશાસ્ત્રના વિષયનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. પ્રકાશક અને પુસ્તકવિક્રેતા જૉસેફ જેમ્સ જૉનસન તથા એમા સ્વીન્ડેલ્સના જ્યેષ્ઠ પુત્ર. ઇજનેરીનું ભણવાના ઇરાદાથી ચૌદ વર્ષની વયે…

થૉમ્સન, (સર) જ્યૉર્જ પેગેટ (જ. 8 મે 1892, કેમ્બ્રિજ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 10 સપ્ટેમ્બર 1975, કેમ્બ્રિજ) : સ્ફટિક વડે ઇલેક્ટ્રૉનનું વિવર્તન (diffraction) શક્ય છે, તેવી પ્રાયોગિક શોધ માટે અમેરિકાના ભૌતિકશાસ્ત્રી ક્લિન્ટન જે. ડેવિસન સાથે સંયુક્તપણે, 1937નો ભૌતિકશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર અંગ્રેજ ભૌતિકશાસ્ત્રી. તેમણે પ્રસ્થાપિત કર્યું કે ઇલેક્ટ્રૉનનું વિવર્તન એક તરંગ–ગુણધર્મ…

થૉમ્સનનો પ્રયોગ : ઇલેક્ટ્રૉનનો વિદ્યુતભાર (e) અને તેના દળ-(m)નો ગુણોત્તર e/m નક્કી કરવા માટેનો પ્રયોગ. પ્રયોગમાં એક વિશિષ્ટ પ્રકારની કૅથોડ–રે–ટ્યૂબ (C.R.T.) વાપરવામાં આવે છે, જેની રેખાકૃતિ, આકૃતિ 1માં દર્શાવ્યા પ્રમાણે છે. ફિલામેન્ટ Fને વિદ્યુતપ્રવાહ વડે ગરમ કરતાં તેમાંથી ઇલેક્ટ્રૉનનું ઉત્સર્જન થાય છે. કૅથોડ Cને પણ વિદ્યુતપ્રવાહ વડે ગરમ કરતાં, તે…

દ, એલેમબર્તનો સિદ્ધાંત : સ્થાયી સંતુલનમાં રહેલા સ્થિર પદાર્થ પર લાગતાં બળો માટે 1742માં ફ્રેન્ચ વૈજ્ઞાનિક દ એલેમબર્તે આપેલો સિદ્ધાંત. ગતિ કરતા મુક્ત પદાર્થ ઉપર લાગતા બળ માટે ન્યૂટનનો ગતિનો બીજો નિયમ છે. એલેમબર્તનો સિદ્ધાંત વાસ્તવમાં તો પદાર્થની ગતિશીલ (dynamic) અવસ્થાની સમસ્યાનું, સ્થૈતિક (static) અવસ્થામાં રૂપાંતર કરે છે. ન્યૂટનનો ગતિનો…