ખનિજ ઇજનેરી
રત્નો (gems, gemstones)
રત્નો (gems, gemstones) ઝવેરાતના ઉપયોગમાં લઈ શકાય એવા મૂલ્યવાન સુંદર સ્ફટિકો. જે ખનિજ અલંકાર તરીકે ઉપયોગમાં લેવા માટે સુંદર દેખાતું હોય અને સુંદર દેખાતું ટકી રહેવા માટે ટકાઉપણાનો પણ ગુણધર્મ ધરાવતું હોય તે રત્ન કહેવાને પાત્ર ગણાય. ચમક, તેજ, અનેકરંગિતા, રંગદીપ્તિ, રંગવૈવિધ્ય, માર્જાર-ચક્ષુ-ચમક (chatoyancy) અને દ્વિરંગવિકાર (dichroism) એ રત્ન તરીકે…
વધુ વાંચો >રંગવિકાર (pleochroism)
રંગવિકાર (pleochroism) : ખનિજછેદોમાં જોવા મળતો પ્રકાશીય ગુણધર્મ. ખનિજછેદોની પરખ માટેના ગુણધર્મો પૈકી વિશ્લેષક-(analyser)ની અસર હેઠળ જોવા મળતી રંગફેરફારની પ્રકાશીય ઘટના. અમુક ખનિજોના છેદો સાદા ધ્રુવીભૂત પ્રકાશમાં જે કોઈ રંગ દર્શાવતા હોય તે સૂક્ષ્મદર્શકની પીઠિકાને ફેરવતા જઈને જોવામાં આવે ત્યારે રંગફેરફારની ઘટના બતાવે છે; જેમ કે, પીળો કથ્થાઈમાં, આછો લીલો…
વધુ વાંચો >રંગવિકારી વલય (pleochroic haloes)
રંગવિકારી વલય (pleochroic haloes) : સૂક્ષ્મદર્શક હેઠળ અમુક ખનિજછેદોમાં જોવા મળતી પ્રકાશીય ગુણધર્મધારક ઘટના. ખનિજદળમાં રહેલા અન્ય ખનિજીય આગંતુક કણોની આજુબાજુ ક્યારેક જોવા મળતાં રંગવાળાં કે રંગતફાવતવાળાં વલય (કૂંડાળાં). 1873માં હૅરી રોઝેનબુશે કૉર્ડિરાઇટની આજુબાજુમાં અને તે પછીથી અન્ય નિરીક્ષકોએ ઘણાં ખનિજોમાં આવાં વલય જોયાની નોંધ મળે છે. દ્વિવક્રીભવનનો ગુણધર્મ ધરાવતાં…
વધુ વાંચો >રિક્ટરાઇટ
રિક્ટરાઇટ : સોડાધારક ટ્રેમોલાઇટ. ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. તે કૅલ્શિયમ, મૅગ્નેશિયમ, લોહ, મૅંગેનીઝ અને ઍલ્યુમિનિયમ સહિતનું સોડિયમ સિલિકેટ છે. તેના રાસાયણિક બંધારણમાં કૅલ્શિયમની અવેજીમાં સોડિયમ આવતું હોવાથી તે ટ્રેમોલાઇટ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. તેના બાકીના ભૌતિક ગુણધર્મો ઍમ્ફિબોલ વર્ગનાં ખનિજોને મળતા આવે છે. ઉત્પત્તિસ્થિતિના સંદર્ભમાં તે ઉષ્ણતાવિકૃતિ પામેલા ચૂનાખડકો અને સ્કાર્ન…
વધુ વાંચો >રિબેકાઇટ (riebeckite = crocidolite)
રિબેકાઇટ (riebeckite = crocidolite) : ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. રાસા. બંધારણ : Na2Fe32+ Fe23+ Si8O22(OH)2. સ્ફ. વ. : મૉનોક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો લાંબા, પ્રિઝમૅટિક, લંબાઈને સમાંતર રેખાંકિત; દળદાર, રેસાદાર, સ્તંભાકાર, દાણાદાર. યુગ્મતા : (100) ફલક પર, સાદી પત્રવત્. પારભાસકથી લગભગ અપારદર્શક. સંભેદ : (110) પૂર્ણ. ભંગસપાટી : ખરબચડી, બરડ. ચમક…
વધુ વાંચો >રિયલગાર (realgar)
રિયલગાર (realgar) : આર્સેનિકનું સલ્ફાઇડ. રાસા. બં. : AsS. સ્ફ. વ. : મૉનોક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો ટૂંકા પ્રિઝમૅટિક, c અક્ષને સમાંતર રેખાંકિત. મોટેભાગે દળદાર, ઘનિષ્ઠ, સ્થૂળથી સૂક્ષ્મ દાણાદાર; ચૂર્ણમય પોપડી કે આચ્છાદન સ્વરૂપે પણ મળે. યુગ્મતા : (100) ફલક પર, સાદા યુગ્મ સ્વરૂપે મળે. પારદર્શકથી પારભાસક. સંભેદ : (010)…
વધુ વાંચો >રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી – ભુવનેશ્વર
રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી, ભુવનેશ્વર : સી.એસ.આઇ.આર. (CSIR) સ્થાપિત ક્ષેત્રીય પ્રયોગશાળા. ભુવનેશ્વરમાં સ્થપાયેલી આ પ્રયોગશાળા ખનિજોનાં લક્ષણચિત્રણ, સંકીર્ણ અયસ્કોના સમપરિષ્કરણ તેમજ સંકેન્દ્રિત ખનિજના સંપીડન ઉપર સંશોધન કરે છે. આ ઉપરાંત ધાતુઓનું ઉષ્મીય તેમજ જળ-ધાતુકર્મીય નિષ્કર્ષણ, મિશ્રધાતુઓની બનાવટ ઉપરાંત રદ્દી (અપશિષ્ટ) ભંગારમાંથી ધાતુઓની પુન:પ્રાપ્તિ અંગે પણ કાર્ય કરે છે. સમુદ્રી વનસ્પતિમાંથી તથા…
વધુ વાંચો >રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી – ભોપાલ
રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી, ભોપાલ : કાઉન્સિલ ઑવ્ સાયન્ટિફિક ઍન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્ચ નામની સ્વાયત્ત સંસ્થાના નેજા હેઠળ સ્થપાયેલી ક્ષેત્રીય પ્રયોગશાળા. મુખ્યત્વે તે બાંધકામ માટેની સામગ્રી, ખનિજો, ધાતુવિજ્ઞાન (metallurgy) અને દ્રવ્યવિજ્ઞાન (materials science) તથા મધ્યપ્રદેશના કુદરતી સ્રોતોને લગતાં સંશોધન અને વિકાસ(R & D)નું કાર્ય કરે છે. આ ઉપરાંત તે પ્રદેશના આર્થિક અને…
વધુ વાંચો >રીજેન્ટ (હીરો)
રીજેન્ટ (હીરો) : રીજેન્ટ અથવા પિટ્ટ હીરાના નામથી ઓળખાતો ઐતિહાસિક ખ્યાતિ પામેલો હીરો. ભૂરી ઝાંયવાળો દેખાતો આ હીરો તેજસ્વી અને પાણીદાર બને તે રીતે કાપેલો છે. આ હીરો ભલે કદમાં મોટો ન હોય, પરંતુ તે અત્યંત સુંદર અને પૂર્ણ હીરા તરીકે લેખાય છે; એટલું જ નહિ, આકાર, કદપ્રમાણ અને તેજસ્વિતામાં…
વધુ વાંચો >રુધરફૉર્ડાઇન
રુધરફૉર્ડાઇન : રાસા. બં. : UO2CO3. સ્ફટિકવર્ગ : ઑર્થોરહોમ્બિક. સ્ફટિક-સ્વરૂપ : 3 મિમી. સુધીની લંબાઈના પટ્ટી જેવા છૂટા સ્ફટિકો; (001) ફલક સાથે લાંબા, (100) ફલક સાથે મોટા અને (010) ફલકવાળા ઓછા જોવા મળે. સૂક્ષ્મ રેસાદાર જૂથમાં પણ મળી આવે, વિકેન્દ્રિત ઝૂમખાં જેવા પણ હોય. કઠિનતા : નિર્ણીત નથી. ઘનતા :…
વધુ વાંચો >