અર્થશાસ્ત્ર

તુલનાત્મક ખર્ચનો સિદ્ધાંત : આંતરરાષ્ટ્રીય અર્થશાસ્ત્રનો એક સિદ્ધાંત. જે દેશ માટે સ્વાવલંબી બનવા કરતાં આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારમાં જોડાવું કેમ લાભકારક છે તે સમજાવે છે. બ્રિટિશ અર્થશાસ્ત્રી ડેવિડ રિકાર્ડોએ (1772–1823) પોતાના ‘પ્રિન્સિપલ્સ ઑવ્ પોલિટિકલ ઇકૉનૉમી ઍન્ડ ટૅક્સેસન’ ગ્રંથમાં તેની સૌપ્રથમ સૈદ્ધાંતિક રજૂઆત કરી હતી. તેમની અગાઉ એડમ સ્મિથ આ સિદ્ધાંતની આંશિક રજૂઆત…

થાપણ વીમાયોજના : પોતાની બચતો થાપણોના રૂપમાં બૅંકોને સોંપવામાં રહેલાં જોખમો સામે થાપણદારોને અંશત: રક્ષણ આપવા માટે દાખલ કરવામાં આવેલી વીમાયોજના. થાપણદારો માગે ત્યારે તેમની થાપણો વ્યાજ સાથે પરત કરવાની બૅંકોની કાનૂની ફરજ હોય છે, પરંતુ કેટલીક વાર જ્યારે બૅંકો ફડચામાં જાય ત્યારે થાપણદારોને તેમની થાપણો ગુમાવવી પડે છે. આમ…

દક્ષિણ – દક્ષિણ સહકાર : વિશ્વમાં દક્ષિણના વિકાસશીલ દેશો વચ્ચે આર્થિક સહકાર સાધવા માટે થયેલા પ્રયાસો. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીનો સમય રાજકીય સ્વાતંત્ર્યનો અને રાષ્ટ્રો વચ્ચેના આર્થિક સહકારનો છે. દુનિયાના ઉત્તરના કહેવાતા વિકસિત ઔદ્યોગિક દેશોએ તેની પહેલ કરી છે. બીજું વિશ્વયુદ્ધ ચાલતું હતું ત્યારે જ તેમણે આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાભંડોળ અને વિશ્વબૅંક જેવી…

દુર્લભ ચલણ (hard currency) : જે ચલણની માંગ વિદેશી હૂંડિયામણ-બજારમાં વધતી જતી હોય અને પરિણામે અન્ય દેશોનાં ચલણોમાં તેની કિંમત વધતી જતી હોય તે ચલણ. તેને દુર્લભ, મજબૂત કે સધ્ધર ચલણ પણ કહેવાય. દુર્લભ ચલણની ઘટના એક ઐતિહાસિક ઘટના ગણાય. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીનાં કેટલાંક વર્ષો દરમિયાન અમેરિકાનો ડૉલર એક દુર્લભ…

દુષ્કાળ : અનાવૃષ્ટિ કે અતિવૃષ્ટિને કારણે ઊભું થતું અન્નસંકટ. આહારની ચીજોની લાંબો સમય ચાલતી તીવ્ર તંગી, જેને પરિણામે લોકો મોટી સંખ્યામાં ભૂખમરો ભોગવે અને મૃત્યુપ્રમાણ વધી જાય. લોકો ખેતી કરીને સ્થિર વસવાટ કરતા થયા ત્યારથી દુષ્કાળો પડતા આવ્યા છે. નોંધવામાં આવેલો સહુથી જૂનો દુષ્કાળ ઇજિપ્તમાં ઈ. સ. પૂર્વે 3500માં પડેલો.…

દેવું : ચોક્કસ સમયગાળા દરમિયાન આવક કરતાં ખર્ચ વધારે થાય ત્યારે તેને પહોંચી વળવા માટે હાથ ધરવામાં આવતો એક ઉપાય. વ્યક્તિ, ખાનગી પેઢીઓ તથા સરકાર અને અન્ય જાહેર સંસ્થાઓને સંજોગોવશાત્ તેનો સહારો લેવો પડે છે. પ્રાચીન સમયમાં દેવાને અનિષ્ટ ગણવામાં આવતું. દરેક આર્થિક ઘટકે પછી તે વ્યક્તિ હોય કે જાહેર…