૮.૨૦

ડૂબવાથી મૃત્યુથી ડેવિસન ક્લિન્ટન જૉસેફ

ડેકા, હિતેશ

ડેકા, હિતેશ (જ. 1928, કામરૂપ જિલ્લો, અસમ) : અસમિયા ભાષાના લેખક. પ્રાથમિક શિક્ષણ ગામની શાળામાં અને પછી માધ્યમિક શિક્ષણ નલબારીની શાળામાં લીધું. અત્યંત તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હોવાથી એમને છાત્રવૃત્તિ મળતી તેમાંથી ભણતરનો ખર્ચ નીકળતો. એમણે મૅટ્રિકની પરીક્ષા આપી ને કૉલેજમાં જોડાયા. ત્યાં ‘ભારત છોડો’ આંદોલન શરૂ થયું. એટલે કૉલેજ છોડી જંગમાં …

વધુ વાંચો >

ડૅકૅથ્લોન

ડૅકૅથ્લોન : ઑલિમ્પિકમાં રમાતી ખેલાડીની ઝડપ, શક્તિ, ધૈર્ય તથા જ્ઞાનતંત્રસ્નાયુ-સમન્વયશક્તિ(neuro-muscular coordination)ની કસોટી કરતી સ્પર્ધા. ખેલાડીની શારીરિક અને માનસિક શક્તિઓની સર્વાંગી કસોટી થતી હોવાથી આમાં વિજેતા બનનાર ખેલાડીને સંપૂર્ણ ખેલકૂદવીર (complete athlete) ગણવામાં આવે છે. આમાં કુલ 10 જેટલી જુદી જુદી સ્પર્ધાઓનો સમન્વય છે, જેમાં ચાર પ્રકારની દોડ, ત્રણ પ્રકારની ફેંક…

વધુ વાંચો >

ડેક્કન ટ્રૅપરચના

ડેક્કન ટ્રૅપરચના (Deccan trap system) : મુખ્યત્વે લાવાથી તેમજ તેની સાથે સંકળાયેલા જ્વાળામુખીજન્ય ખડકટુકડાઓથી બનેલી નોંધપાત્ર જાડાઈવાળી ખડકરચના. ભારતમાં જોવા મળતી જુદા જુદા ભૂસ્તરીય કાળની ખડકરચનાઓ પૈકીની આ એક એવી વિશિષ્ટ ખડકરચના છે કે જે ક્રિટેશિયસ કાળના અંતિમ ચરણમાં તેમજ બાઘ અને લેમેટા સ્તરોની નિક્ષેપક્રિયા પછીથી દ્વીપકલ્પીય ભારતના ઘણા મોટા…

વધુ વાંચો >

ડેક્કન હેરલ્ડ

ડેક્કન હેરલ્ડ : કર્ણાટકનું અગ્રણી અંગ્રેજી દૈનિક વર્તમાનપત્ર. બૅંગાલુરુથી પ્રસિદ્ધ થાય છે. સ્થાપના 1948માં તત્કાલીન મૈસૂર રાજ્યના દીવાન એ. રામસ્વામી મુદલિયારના સક્રિય સમર્થનથી બૅંગાલુરુના ઉદ્યોગપતિઓ કે. વેંકટસ્વામી અને કે. એન. ગુરુસ્વામીએ કરી. પત્રકાર પોથાન જોસેફના તંત્રીપદ હેઠળ નાના કદમાં પ્રથમ અંક પ્રગટ થયો. થોડા સમયમાં તેનો વાચકવર્ગ વિસ્તર્યો અને તે…

વધુ વાંચો >

ડેક્સ્ટ્રોપોપૉક્સિફૅન

ડેક્સ્ટ્રોપોપૉક્સિફૅન : અફીણાભ (opioid) જૂથનું પીડાનાશક ઔષધ. તેના 4 ત્રિપરિમાણી સમસંરચિત (stereoisomers) પ્રકારો છે જેમાંના આલ્ફા ઉપપ્રકાર(racemate)ને પ્રોપૉક્સિફૅન કહે છે અને તે દુખાવો ઘટાડવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. તેના ડેકસ્ટ્રૉચક્રીય (dexrorotatory) સમસંરચિત પ્રકારને ડી-પ્રોપૉક્સિફૅન કહે છે અને તેમાં પીડાનાશનનો ગુણધર્મ રહેલો છે. તે એક કેન્દ્રીય ચેતાતંત્ર પર અસર કરતો મંદ પ્રકારનો…

વધુ વાંચો >

ડેક્ષટર એડવર્ડ રાલ્ફ

ડેક્ષટર એડવર્ડ રાલ્ફ (જ. 15 મે 1935, મિલાન, ઇટાલી) : કૅમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી, સસેક્સ કાઉન્ટી તથા ઇંગ્લૅન્ડની ક્રિકેટ ટીમનો ખેલાડી અને સુકાની. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીના સમયના રોમાંચક અને નૈસર્ગિક બૅટ્સમૅન ગણાયેલા ‘ટેડ’ ડેક્ષટરે 1958ની 24મી જુલાઈએ ઓલ્ડ ટ્રેફૉર્ડના મેદાન પર ન્યૂઝીલૅન્ડ સામેની ચોથી ટેસ્ટમાં રમીને ટેસ્ટપ્રવેશ કર્યો. 1960માં સસેક્સ કાઉન્ટીનું નેતૃત્વ…

વધુ વાંચો >

ડેડેકિન્ડ, રિચાર્ડ

ડેડેકિન્ડ, રિચાર્ડ (જ. 6 ઑક્ટોબર 1831, બ્રન્સવિક; અ. 12 ફેબ્રુઆરી 1916) : જર્મન ગણિતશાસ્ત્રી. તે કાયદાના પ્રાધ્યાપકના પુત્ર હતા. 1838થી 1847ના ગાળામાં તેમણે બ્રન્સવિક જિમ્નેશિયમમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. બાલ્યાવસ્થામાં ગાણિતિક પ્રતિભાનાં લક્ષણો તેમનામાં જણાતાં ન હતાં. તેમને શરૂઆતમાં ભૌતિકશાસ્ત્ર તથા રસાયણશાસ્ત્ર તરફ વધુ લગાવ હતો. ભૌતિકશાસ્ત્રના અભ્યાસમાં તર્કનો અભાવ જણાતાં…

વધુ વાંચો >

ડેથ ઑવ્ અ સેલ્સમૅન

ડેથ ઑવ્ અ સેલ્સમૅન (1949) : અમેરિકન લેખક આર્થર મિલરનું નાટક. પ્રથમ વાર ભજવાયું અને પ્રકાશન પામ્યું કે તરત જ વિવેચકો તરફથી તેને સહજ આવકાર સાંપડ્યો. ન્યૂયૉર્ક સિટીના મૉરોસ્કો થિયેટરમાં તેના 742 પ્રયોગો થયા અને પુલિત્ઝર પ્રાઇઝ તેમજ ન્યૂયૉર્ક ડ્રામા ક્રિટિક્સ સર્કલ ઍવૉર્ડ એમ બંને ઇનામોનું તે વિજેતા બન્યું. નાટ્યવસ્તુના…

વધુ વાંચો >

ડેનમાર્ક

ડેનમાર્ક : સ્કૅન્ડિનેવિયન દેશો પૈકી ઉત્તર યુરોપનો સૌથી નાનો દેશ. તે 54°થી 58° ઉ. અ. અને 8°થી 13° પૂ. રે. વચ્ચે આવેલો છે. જટલૅન્ડ દ્વીપકલ્પ અને 500 નાનામોટા ટાપુઓ સહિત તેનું કુલ ક્ષેત્રફળ 43,098 ચોકિમી. છે. સૌથી મોટો ટાપુ ફેરો સ્કૉટલૅન્ડની ઉત્તરે 375 કિમી. દૂર છે. રાજધાની કોપનહેગન ઉપરાંત તેનાં…

વધુ વાંચો >

ડેનમાર્કની સામુદ્રધુની

ડેનમાર્કની સામુદ્રધુની : અંશત: આર્ક્ટિક સર્કલની અંદર આવેલી સામુદ્રધુની. ભૌગોલિક સ્થાન : 67o ઉ. અ. અને 25o પૂ. રે.. તે પશ્ચિમ ગ્રીનલૅન્ડ અને પૂર્વ આઇસલૅન્ડની વચ્ચે આવેલી છે. તેના સૌથી સાંકડા ગાળેથી 290 કિમી. પહોળી છે. ગ્રીનલૅન્ડથી ઍટલાન્ટિકના ખુલ્લા સમુદ્ર સુધીના 330 કિમી. સુધી તે ફેલાયેલી છે. પૂર્વ ગ્રીનલૅન્ડનો ઠંડો…

વધુ વાંચો >

ડૂબવાથી મૃત્યુ

Jan 20, 1997

ડૂબવાથી મૃત્યુ (drowning) : શરીરના શ્વસનમાર્ગમાં પ્રવાહી પ્રવેશે તેને ચૂષણ-(aspiration) પ્રવેશથી થતું મૃત્યુ કહે છે. મોટેભાગે સમુદ્રજલમાં કે મીઠા પાણીમાં આવાં મૃત્યુ વિશેષ જોવા મળે છે પરંતુ અન્ય પ્રવાહીમાં પણ આવાં મૃત્યુ થાય છે. પાણી કે પ્રવાહીમાં આખું શરીર ડૂબે ત્યારે જ નહિ પરંતુ વ્યક્તિનું નાક કે મુખ ડૂબે તોપણ…

વધુ વાંચો >

ડૂમ્ઝડે બુક

Jan 20, 1997

ડૂમ્ઝડે બુક : વિલિયમ-1, ધ કૉન્કરરના 1086ના આદેશાનુસાર ઇંગ્લૅન્ડની જમીન-જાયદાદની માપણી અને તેના મૂલ્યનિર્ધારણના દફતરની મૂળ હસ્તપ્રત. અસલ હસ્તપ્રતને બે દળદાર ગ્રંથોમાં બાંધીને લંડનની ચાન્સરી લેઇનમાં આવેલી જાહેર દફતર કચેરી(Public Record Office)ના સંગ્રહમાં જાળવવામાં આવેલ છે. અંગ્રેજ પ્રજાના ઇતિહાસની શરૂઆતના આધારબિંદુ સમો આ દસ્તાવેજ ઇંગ્લૅન્ડના ઍંગ્લોનૉર્મન સમયના અભ્યાસીઓ માટે સવિશેષ…

વધુ વાંચો >

ડૂરેન્ટા

Jan 20, 1997

ડૂરેન્ટા : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ કુળ વર્બીનેસીની ક્ષુપ અને વૃક્ષની બનેલી નાની પ્રજાતિ. તે ઉષ્ણકટિબંધીય અમેરિકાની મૂલનિવાસી છે. Duranta repens, Linn. syn. D. plumieri, Jacq. (ગુ. દમયંતી) ભારતમાં પ્રવેશ પામેલી એકમાત્ર જાતિ છે અને વાડની શોભા વધારવા ઉગાડાય છે. તે લગભગ 2.0થી 5.0 મીટર ઊંચી હોય છે. તેની ઝૂકેલી ચતુષ્કોણીય…

વધુ વાંચો >

ડૂશાં, માર્સેલ

Jan 20, 1997

ડૂશાં, માર્સેલ (જ. 28 જુલાઈ 1887, બ્લેનવિલ, ફ્રાંસ; અ. 2 ઑક્ટોબર 1968, ફ્રાંસ) : ફ્રાંસના ચિત્રકાર તથા કલાસિદ્ધાંતના પ્રણેતા. 1915માં તે ન્યૂયૉર્ક ગયા અને ન્યૂયૉર્કની દાદાવાદની કલાઝુંબેશના એક અગ્રણી પુરસ્કર્તા બની રહ્યા. વળી ભવિષ્યવાદ (futurism) અને ઘનવાદ (cubism) જેવા નવતર કલાપ્રવાહો સાથે પણ તે સંકળાયેલા હતા. તેમનાં ચિત્રોની સંખ્યા ઝાઝી…

વધુ વાંચો >

ડૂંખ અને ફળની ઇયળ

Jan 20, 1997

ડૂંખ અને ફળની ઇયળ : રીંગણની આ એક અગત્યની જીવાત છે. તેને લ્યુસીનોડસ ઓર્બોનાલીસના વૈજ્ઞાનિક નામથી ઓળખવામાં આવે છે. તેનો રોમપક્ષ શ્રેણીના પાયરેલીડી કુળમાં સમાવેશ થયેલો છે. રીંગણ ઉપરાંત તેનો ઉપદ્રવ બટાટાના પાકમાં પણ જોવા મળે છે. આ કીટકનું ફૂદું મધ્યમ અને સફેદ પાંખો પર મોટા તપખીરિયા રંગના ડાઘાવાળું હોય…

વધુ વાંચો >

ડૂંડાનો અંગારિયો

Jan 20, 1997

ડૂંડાનો અંગારિયો (ડૂંડાનો આંજિયો) : જુવાર અને બાજરીના પાકમાં ફૂગથી થતો રોગ. જુવારના પાકમાં ખાસ કરીને સંકર અને વધુ ઉત્પન્ન આપતી જાતોમાં આ રોગ વધુ જોવા મળે છે. Sphacelotheca sorghi દ્વારા જુવારને અને Tolyposporium penicillariae દ્વારા બાજરીને અંગારિયો રોગ લાગુ પડે છે. વ્યાધિજન લક્ષણો : ડૂંડું આવે નહિ ત્યાં સુધી…

વધુ વાંચો >

ડૅઇઝી

Jan 20, 1997

ડૅઇઝી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ એસ્ટરેસી કુળની ઉદ્યાનોમાં ઉગાડાતી કેટલીક જાતિઓ. તેના મુંડક પ્રકારના પુષ્પવિન્યાસના બિંબની મધ્યમાં નલિકાકાર અને સામાન્યત: પીળાં બિંબપુષ્પકો અને તેની ફરતે રંગીન આકર્ષક કિરણપુષ્પકો આવેલાં હોય છે. તેના પ્રકાંડના તલપ્રદેશમાંથી શાખાઓ ફૂટીને વનસ્પતિઓ ઝૂમખાંદાર બને છે. ઑક્સ-આઇ ડૅઇઝી અમેરિકામાં થતું પ્રાકૃતિક ડૅઇઝી છે. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ…

વધુ વાંચો >

ડેઇલી મેઇલ

Jan 20, 1997

ડેઇલી મેઇલ : બ્રિટનનું સવારનું લોકપ્રિય અંગ્રેજી દૈનિક વર્તમાનપત્ર. તે લંડનથી પ્રસિદ્ધ થાય છે. આલ્ફ્રેડ હાર્મ્સવર્થે (જે પાછળથી વાઇકાઉન્ટ નૉર્થક્લિફ કહેવાયા) 1896માં તેની સ્થાપના કરેલી. અત્યાર સુધી બ્રિટિશ પત્રોમાં સ્થાનિક સમાચાર પર વિશેષ ધ્યાન અપાતું. ‘ડેઇલી મેઇલે’ તેનો વ્યાપ વિસ્તાર્યો. તેમાં પરદેશોની નોંધપાત્ર ઘટનાઓને આવરી લેવાનો પ્રયાસ થયો. એ સમયમાં…

વધુ વાંચો >

ડેઉસ એક્સ મૅક્નિ

Jan 20, 1997

ડેઉસ એક્સ મૅક્નિ : નાટ્યસંદર્ભમાં વપરાતા મૂળ ગ્રીક શબ્દસમૂહનું લૅટિન ભાષાંતર. તેનો શબ્દાર્થ થાય ‘યંત્રમાંથી અવતરતા દેવ’. તાત્વિક રીતે જોતાં નાટ્યવસ્તુનો વિકાસ સાધવા કે સમાપન માટે કોઈ કૃત્રિમ તરકીબ (device) પ્રયોજવામાં આવે અથવા કોઈ નાટ્યબાહ્ય પરિબળ કે તત્વ તરફથી કોઈ અણધાર્યો કે અસંભવિત હસ્તક્ષેપ કરવામાં આવે તેને આ રીતે ઓળખવામાં…

વધુ વાંચો >

ડેકા, હરેકૃષ્ણ

Jan 20, 1997

ડેકા, હરેકૃષ્ણ (જ. 1943) : આસામી સાહિત્યકાર. તેમની કૃતિ ‘આન એજન’ને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1987ના વર્ષનો પુરસ્કાર અપાયો હતો. ગુવાહાટી યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજીમાં એમ.એ. કર્યા પછી તેઓ ઇન્ડિયન પોલીસ સર્વિસમાં જોડાયા. 1988માં તેઓ ગુવાહાટીના પશ્ચિમી રેંજના ડેપ્યુટી ઇન્સ્પેક્ટર જનરલ ઑવ્ પોલીસ તરીકે નિમાયા હતા. તેઓ નૈસર્ગિક પ્રતિભાશક્તિ ધરાવતા લેખક છે. પોલીસ…

વધુ વાંચો >