૬(૨).૧૩
ગૃહવિજ્ઞાનથી ગૅરંટી
ગુર્નાહ, અબ્દુલરઝાક (Gurnah, Abdulrazak)
ગુર્નાહ, અબ્દુલરઝાક (Gurnah, Abdulrazak) (જ. 20 ડિસેમ્બર 1948, ઝાન્ઝિબાર – હવે તાન્ઝાનિયા) : મુસ્લિમ પરિવારમાં જન્મેલા અબ્દુલરઝાક ઝાન્ઝિબારની ક્રાંતિ દરમિયાન 1960ના દાયકાના અંત ભાગમાં નિર્વાસિત તરીકે ઇંગ્લૅન્ડમાં સ્થાયી થયેલા આફ્રિકન નવલકથાકાર, ટૂંકી વાર્તાકાર અને વિવેચક છે. તેમને સંસ્કૃતિઓ અને ખંડો વચ્ચેની ખાડીમાં, વસાહતવાદના પ્રભાવ હેઠળ સમાધાનકારક પ્રતિકાર સાથે પ્રવેશતા નિર્વાસિતોનાં…
વધુ વાંચો >ગૃહવિજ્ઞાન
ગૃહવિજ્ઞાન અર્થ અને મહત્વ : ઘરનાં સંચાલન, વ્યવસ્થા, સજાવટ, આયોજન વગેરે જેવા વિષયોને આવરી લેતું વિજ્ઞાન અથવા વૈજ્ઞાનિક ઢબથી પદ્ધતિસર ઘર ચલાવવા અંગેનો અભ્યાસ એટલે ‘ગૃહવિજ્ઞાન’. આ બધી કામગીરી સ્ત્રીએ ઉપાડી લેવાની રહેતી હોય છે. એટલે ગૃહવિજ્ઞાન એ મહિલાઓ માટેનો અભ્યાસક્રમ લેખાયો છે. ગૃહિણી પોતાની વિવિધ ફરજો સમજપૂર્વક અને સંતોષકારક…
વધુ વાંચો >ગેઇન્સબરો, થૉમસ
ગેઇન્સબરો, થૉમસ (જ. 14 મે 1727, સડબરી [સફોક], ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 2 ઑગસ્ટ 1788, લંડન) : નિસર્ગચિત્રો અને વ્યક્તિચિત્રોના અંગ્રેજ ચિત્રકાર. અભ્યાસ લંડનમાં. પૂર્વઅભ્યાસ વોટુની મનુષ્યાકૃતિઓનો અને ફ્રેન્ચ રોકોકો કલાકારોની કૃતિઓનો. ગ્રેવલૉટ માટે ડચ કલાકારોનાં નિસર્ગચિત્રોના એન્ગ્રેવિંગનો અભ્યાસ થયો, જેની અસર ભાવિ ચિત્રોમાં દેખાય છે. ગેઇન્સબરો આદર્શરૂપ નિસર્ગચિત્રો કરતા; પણ રૅનોલ્ડ…
વધુ વાંચો >ગેઑર્ગ, શ્ટેફાન
ગેઑર્ગ, શ્ટેફાન [જ. 12 જુલાઈ 1868, બિન્ગેન (Bingen), જર્મની; અ. 4 ડિસેમ્બર 1933, લોકાર્નો, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ] : ‘કલા ખાતર કલા’ના આંદોલનના પ્રવર્તક જર્મન પ્રતીકવાદી કવિ. હરાઇનને કિનારે આવેલા એક ગામમાં જન્મ. તેમણે પૅરિસ, મ્યૂનિક બર્લિનમાં અભ્યાસ કર્યો હતો; જોકે બર્લિન યુનિવર્સિટીમાં ત્રણ સેમેસ્ટરના અભ્યાસ પછી યુનિવર્સિટી શિક્ષણ છોડી દીધું હતું. તે…
વધુ વાંચો >ગેગેનશીન (પ્રતિસૂર્ય પ્રકાશ)
ગેગેનશીન (પ્રતિસૂર્ય પ્રકાશ) : 1854માં અંધારી રાત્રિએ સૂર્યની વિરુદ્ધ દિશામાં ખગોળશાસ્ત્રી ટી. જે. બ્રોરસેને સૌપ્રથમ જોયેલા પ્રકાશને આપેલું નામ. જર્મન ભાષામાં એનો અર્થ counterglow – પરાવર્તિત (સૂર્ય) પ્રકાશ. તદ્દન અંધારી રાત્રિ દરમિયાન, અંધકારથી ટેવાયેલી આંખે અથવા સૂક્ષ્મગ્રાહી ફોટોમીટર વડે ‘જોતાં’ સૂર્યથી 180° દૂર, આશરે 8° x 10° વ્યાપનો, ધૂંધળા પ્રકાશ…
વધુ વાંચો >ગેગેરીન, યુરી
ગેગેરીન, યુરી (જ. 9 માર્ચ 1934, ક્લુશિનો, રશિયન એસએફએસઆર, રશિયા: અ. 27 માર્ચ 1968, કિરઝાક, રશિયન એસએફએસઆર, રશિયા) : સોવિયેટ રશિયાનો સામાન્ય નાગરિક અને દુનિયાનો પ્રથમ અંતરીક્ષયાત્રી. 12 એપ્રિલ 1961ના રોજ સોવિયેટ રશિયાના વૉસ્ટોક અંતરીક્ષયાનમાં પૃથ્વીની એક પ્રદક્ષિણા પૂરી કરી તે પૃથ્વી પર સુરક્ષિત પાછા આવ્યા હતા. માધ્યમિક તથા વ્યવસાયલક્ષી…
વધુ વાંચો >ગેઝ આન્ડ્રિયા (Ghez Andrea)
ગેઝ, આન્ડ્રિયા (Ghez, Andrea) (જ. 16 જૂન 1965, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.એ.) : આપણી આકાશગંગાના કેન્દ્રમાં અત્યંત દળદાર તથા સઘન વસ્તુ(પદાર્થ)ની શોધ માટે 2020નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર મહિલા વિજ્ઞાની. પુરસ્કારનો અર્ધભાગ આન્ડ્રિયા ગેઝ તથા રાઈનહાર્ડ ગેન્ઝેલને સંયુક્ત રીતે પ્રાપ્ત થયો હતો. બીજો અર્ધભાગ રૉજર પેનરોઝને પ્રાપ્ત થયો હતો. આન્ડ્રિયા ગેઝ અમેરિકન…
વધુ વાંચો >ગેઝર, હર્બર્ટ સ્પેન્સર (Herbert Spencer Gasser)
ગેઝર, હર્બર્ટ સ્પેન્સર (Herbert Spencer Gasser) (જ. 5 જુલાઈ 1888, પ્લેટવિલે, વિસ્કોન્સિન, યુ.એસ.; અ. 11 મે 1963, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.) : દેહધર્મવિદ્યાના ક્ષેત્રે ઈ. સ. 1944ના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. એકલા ચેતાતંતુઓનું કાર્ય ઘણું જ વિભેદિત (differentated) અથવા અલગ પડતું હોય છે તેવી શોધ માટે આ સન્માન પ્રાપ્ત થયું હતું. રાજ્યની સામાન્ય…
વધુ વાંચો >ગેઝેટિયર
ગેઝેટિયર : પ્રદેશની સર્વાંગી માહિતી આપતો સરકારી સર્વસંગ્રહ. ગુજરાતના કવિ નર્મદાશંકરે ‘ગુજરાત સર્વસંગ્રહ’ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો હતો. તેવો જ ‘ચરોતર સર્વસંગ્રહ’ પ્રયોગ પણ છે. ગ્રીક ભાષામાં ‘ગાઝા’નો અર્થ ‘સમાચારનો ભંડાર’ થાય છે. 1566માં વેનિસની સરકાર દ્વારા પ્રસિદ્ધ થતું અને એક ગેઝેટા સિક્કાની કિંમતમાં વેચાતું વર્તમાનપત્ર ‘ગેઝેટા’ તરીકે જાણીતું હતું. આ…
વધુ વાંચો >ગૅટ (General Agreement on Tariffs and Trade – GATT)
ગૅટ (General Agreement on Tariffs and Trade – GATT) : દુનિયાના 23 દેશોએ 1947માં આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર અને આયાત-જકાત અંગે એક સમજૂતી કરી હતી, જે ‘ગૅટ’ના નામે પ્રસિદ્ધ છે. દુનિયામાં ભૌતિક ચીજવસ્તુઓનો જે વેપાર થાય છે તેમાં ગૅટના સભ્ય દેશોનો હિસ્સો 90 %થી અધિક હતો. આ સમજૂતીનો ઉદ્દેશ આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર માટે…
વધુ વાંચો >ગેટસ્કેલ, હ્યૂ ટૉડનેલોર
ગેટસ્કેલ, હ્યૂ ટૉડનેલોર (જ. 9 એપ્રિલ 1906, લંડન; અ. 18 જાન્યુઆરી 1963, લંડન) : ઇંગ્લૅન્ડના અગ્રણી રાજદ્વારી મુત્સદ્દી તથા બ્રિટિશ લેબર પાર્ટીના નેતા (1955–63). ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક થયા પછી 1940–45 દરમિયાન યુદ્ધની આર્થિક બાબતોના મંત્રીના અંગત સચિવ તરીકે અને પછી બૉર્ડ ઑવ્ ટ્રેડના આસિસ્ટંટ સેક્રેટરી રહ્યા. 1945માં લેબર પાર્ટીના ઉમેદવાર…
વધુ વાંચો >ગેટે, યોહાન વૉલ્ફગાન્ગ
ગેટે, યોહાન વૉલ્ફગાન્ગ (જ. 28 ઑગસ્ટ 1749, ફ્રેન્કફર્ટ-આમ-માઇન; અ. 22 માર્ચ 1832, વાઇમાર, જર્મની) : જર્મન ભાષાના બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવનાર પ્રસિદ્ધ સાહિત્યકાર. કિશોરવયમાં જ ગેટે પર ફ્રેન્ચ કવિતાની અસર પડી. પછી ત્યાં રજૂ થતાં ફ્રેન્ચ નાટકો અને ઑપેરા જોઈ નાટકો પ્રત્યે રુચિ થઈ. 16 વર્ષની ઉંમરે તો તેમને ફ્રેન્ચ ઉપરાંત…
વધુ વાંચો >ગેટ્સ, બિલ (વિલિયમ હેનરી)
ગેટ્સ, બિલ (વિલિયમ હેનરી) (જ. 28 ઑક્ટોબર 1955, સિયૅટલ, વૉશિંગ્ટન) : વિશ્વનો અને ઇતિહાસનો સૌથી નાની વયનો ધનકુબેર. માઇક્રોસૉફ્ટ કૉર્પોરેશનનો માલિક અને મુખ્ય વહીવટકર્તા. સૉફ્ટવેરનો સર્વોચ્ચ સોદાગર. તેને 12 વર્ષની નાની વયથી કમ્પ્યૂટરનું ભારે આકર્ષણ હતું અને એ જ અરસામાં સૉફ્ટવેરની શરૂઆત કરી કમ્પ્યૂટરની બેઝિક લૅંગ્વેજ વિકસાવી. 15 વર્ષની વયે…
વધુ વાંચો >ગેડ (fold), ગેડીકરણ (folding)
ગેડ (fold), ગેડીકરણ (folding) પૃથ્વીના પોપડામાં થતી મોટા પાયા પરની ભૂસંચલનક્રિયામાં ખડકસ્તરો દાબનાં વિરૂપક બળો(compressive stresses)ની અસર હેઠળ આવે ત્યારે તેમાં ઉત્પન્ન થતી વિવિધ પ્રકારની કરચલીઓ, સળ કે વળાંક જેવી સંરચના અને એનું નિર્માણ કરતી ઘટના. દરેક પ્રકારના ખડકો ગેડીકરણની અસર હેઠળ આવી શકે છે અને તેમાં સંકળાયેલા ખડકના પ્રકાર…
વધુ વાંચો >ગેડ પર્વત
ગેડ પર્વત : પર્વતોનો એક પ્રકાર. વિશાળ મહાસાગરોના તળના ભૂસંનતિમય થાળા પર લાખો વર્ષ સુધી થતી રહેલી દરિયાઈ કણજમાવટમાંથી સ્તરો પર સ્તરો જામી, બંધાઈ, જ્યારે ઘણી જાડાઈ પ્રાપ્ત કરે અને સમય જતાં આત્યંતિક બોજ થઈ જાય ત્યારે એ બધો નિક્ષેપજથ્થો જો ભૂસંચલનની ક્રિયામાં સંડોવાય તો વિવિધ વિરૂપક બળોની અસર હેઠળ…
વધુ વાંચો >ગેડીદડા
ગેડીદડા : પરાપૂર્વથી ગામની ભાગોળે અથવા બે અડોઅડ ગામોની વચ્ચેના વિસ્તારમાં રમાતી આવેલી ભારતીય રમત. ગેડીદડાની રમત એ આંતરરાષ્ટ્રીય હૉકીની રમતના જેવી ભારતની રાષ્ટ્રીય લોકરમત છે. આ રમતનું પગેરું મહાભારતકાળ સુધી જાય છે. ગેડીદડાની રમતમાં દડો વજનદાર હોવાથી ખેલાડીના કાંડાને વધારે તાકાતની જરૂર પડે છે તથા રમતનાં ગેડી અને દડા…
વધુ વાંચો >ગૅડોલિનાઇટ
ગૅડોલિનાઇટ : રા. બં : Be2FeY2Si2O10 અથવા Be2Fe(YO)2 (SiO4)2. જ્યારે સીરિયમ ઑક્સાઇડ ભળેલું હોય ત્યારે તે સીરગૅડોલિનાઇટ કહેવાય છે. થીટ્રિયમ મૃદ અથવા ગૅડોલિનાઇટ મૃદ અંશત: સીરિયમ લેન્થેનમ અને ડિડિમિયમના ઑક્સાઇડથી વિસ્થાપિત થતાં જટિલ સમૂહ રચે છે, જેમાં ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં ઍર્બિયમ, યેટેર્બિયમ, સ્કૅન્ડિયમ પણ હોય છે. સ્ફ. વ. : મૉનોક્લિનિક.…
વધુ વાંચો >ગેડોલિનિયમ (gadolinium)
ગેડોલિનિયમ (gadolinium) : આવર્તક કોષ્ટકના 3જા (અગાઉના IIIA) સમૂહનું રાસાયણિક તત્વ. સંજ્ઞા Gd. તે લેન્થેનાઇડ (lenthanide) અથવા લેન્થેનોઇડ (lanthanoid) કે લેન્થેનોન (lanthenon) તત્વો તરીકે ઓળખાતી વિરલ મૃદા (rare earth) ધાતુઓ પૈકીનું એક તત્વ છે. 1880માં જીન સી. જી. દ મેરિગ્નાકે અશુદ્ધ સ્થિતિમાં આ ધાતુને મેળવીને તેને Y નામ આપેલું. લેન્થેનાઇડ…
વધુ વાંચો >ગેત્સ, હરમાન
ગેત્સ, હરમાન (જ. 17 જુલાઈ 1898, કાર્લશૃહે, જર્મની; અ. 8 જુલાઈ 1976, હિડનબર્ગ, પ. જર્મની) : ભારતીય વિદ્યા (indology)ના અભ્યાસી જર્મન કલાવિદ્. તેમના પિતા જર્મનીના કાર્લશૃહેની આટર્સ ઍન્ડ ક્રાફ્ટ કૉલેજના ડિરેક્ટર હતા. 1917માં મ્યૂનિકમાં અધ્યયન માટે જોડાયા. 1918માં લશ્કરમાં સેવા આપેલી. પ્રાચીન ઇજિપ્તનો ઇતિહાસ, ગ્રીક કલાનો ઇતિહાસ, બૌદ્ધ ધર્મ અને…
વધુ વાંચો >ગેન્ઝેલ રાઈનહાર્ડ (Genzel Reinhard)
ગેન્ઝેલ, રાઈનહાર્ડ (Genzel, Reinhard) (જ. 24 માર્ચ 1952, જર્મની) : આપણી આકાશગંગાના કેન્દ્રમાં અત્યંત દળદાર તથા સઘન વસ્તુ(પદાર્થ)ની શોધ માટે 2020નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. પુરસ્કારનો એક અર્ધભાગ રાઈનહાર્ડ ગેન્ઝેલ અને આન્ડ્રિયા ગેઝને સંયુક્ત રીતે પ્રાપ્ત થયો હતો અને બીજો અર્ધભાગ રૉજર પેનરોઝને પ્રાપ્ત થયો હતો. રાઈનહાર્ડ ગેન્ઝેલ જર્મન…
વધુ વાંચો >