૩.૨૨
ઍરિસ્ટૉફનીઝ ઑવ્ બાઇઝેન્ટિયમથી એલિસન રાલ્ફ
એલિફન્ટા
એલિફન્ટા : મુંબઈથી 8 કિમી. દૂર અરબી સમુદ્રમાં આવેલો ટાપુ. ત્યાં આવેલી શૈવ ગુફાઓ અને તેમાંનાં શિલ્પોને કારણે, વિશેષ તો ત્રિમુખધારી મહેશની મૂર્તિને લીધે પ્રસિદ્ધ છે. ગેટ વે ઑવ્ ઇન્ડિયાએથી સ્ટીમલૉન્ચ દ્વારા ત્યાં જવાની વ્યવસ્થા છે. આ ટાપુ 5.2 ચોકિમી.નો વિસ્તાર ધરાવે છે. તેનું સ્થાનિક નામ ઘારાપુરી છે. આ નામ…
વધુ વાંચો >એલિફેટિક સંયોજનો
એલિફેટિક સંયોજનો : સરળ રેખીય અથવા શૃંખલાયુક્ત કાર્બનિક સંયોજનો. આ વર્ગમાં હાઇડ્રોકાર્બન સંયોજનો આલ્કેન (C − C એકબંધ); આલ્કીન (C = C દ્વિબંધ) અને આલ્કાઇન (C ≡ C ત્રિબંધ) સમાવેશ થાય છે. હાઇડ્રોજન પરમાણુની જગ્યાએ −OH, −COOH, −NH2, NO2, −X, −COOR, −OR, −SH વગેરે ક્રિયાત્મક (functional) સમૂહો મૂકવાથી અનુક્રમે આલ્કોહૉલ,…
વધુ વાંચો >એલિયટ, જ્યૉર્જ
એલિયટ, જ્યૉર્જ (જ. 22 નવેમ્બર 1819, વૉરવિકશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 22 ડિસેમ્બર 1880, લંડન) : વિક્ટોરિયન યુગનાં અંગ્રેજી નવલકથાકાર. મૂળ નામ મૅરી એન, પાછળથી મેરિયન ઇવાન્સ. શાળાના અભ્યાસ દરમિયાન ઇવૅન્જેલિક સંપ્રદાય અપનાવ્યો; પાછળથી ચાર્લ્સ બ્રેએ તેમને એમાંથી વિચારમુક્તિ અપાવી. પરિણામે ધર્મપરાયણ પિતાથી અલગ થવું પડ્યું. માતાનું મૃત્યુ થતાં, પ્રેમ તથા કર્તવ્યની…
વધુ વાંચો >એલિયટ, ટી. એસ.
એલિયટ, ટી. એસ. (જ. 26 સપ્ટેમ્બર 1888, સેંટ લૂઇ, મિઝૂરી, યુ.એસ.; અ. 4 જાન્યુઆરી 1965, લંડન) : અંગ્રેજી ભાષાના વીસમી સદીના પ્રતિભાવંત કવિવિવેચક. વેપારી અને કલાપ્રેમી પિતા હેન્રી વેર એલિયટ તથા શિક્ષિકા અને કવયિત્રી શાર્લોટ ચૅમ્પ સ્ટાર્ન્સના સાતમા સંતાન તરીકે ટૉમસ સ્ટાર્ન્સ એલિયટનો જન્મ. પિતાની વિચક્ષણતા અને માતાની સંવેદનશીલતા તેમનામાં…
વધુ વાંચો >એલિયન, ગરટરુડ બેલે
એલિયન, ગરટરુડ બેલે (જ. 23 જાન્યુઆરી 1918, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 21 ફેબ્રુઆરી 1999, ચેપલ હિલ, નૉર્થ કેરોલિના, યુ.એસ.) : 1988ના વર્ષના ઔષધ અને શરીરક્રિયાવિજ્ઞાનનાં નોબેલ પારિતોષિકનાં વિજેતા (જ્યૉર્જ હિંચિંગ્સ અને સર જેમ્સ બ્લૅકની ભાગીદારીમાં). અમેરિકન વૈજ્ઞાનિક અને પ્રાધ્યાપિકા. રૉબર્ટ અને બર્થાનાં પુત્રી. 1937માં બી. એ. (હંટર કૉલેજ) અને 1914માં એમ.…
વધુ વાંચો >એલિયમ એલ.
એલિયમ એલ. (Allium L.) : જુઓ ડુંગળી અને લસણ.
વધુ વાંચો >એલિસ ટાપુ
એલિસ ટાપુ : દરિયા માર્ગે ન્યૂયૉર્ક બંદરમાં પ્રવેશતાં આવતો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : 40o 42’ ઉ. અ. અને 74o 02’ પ. રે.. તે ન્યૂજર્સી રાજ્યના જળપ્રદેશમાં હોવા છતાં ન્યૂયૉર્ક રાજ્યના રાજકીય વર્ચસ્ તળે રહ્યો છે. મેનહટન ટાપુના દક્ષિણ તરફના છેડે આશરે 1.6 કિમી. અંતરે તે આવેલો છે. તેનો કુલ વિસ્તાર…
વધુ વાંચો >એલિસન રાલ્ફ, (વાલ્ડો)
એલિસન, રાલ્ફ (વાલ્ડો) (જ. 11 માર્ચ 1914, ઑક્લોહોમા, યુ. એસ.; અ. 16 એપ્રિલ 1994, ન્યૂયોર્ક સિટી, ન્યૂયોર્ક) : અમેરિકાના સુપ્રસિદ્ધ અશ્ર્વેત સાહિત્યકાર. તેમણે 1933-1936 સુધી ટસ્કેજી સંસ્થામાં શિક્ષણ લીધું અને સંગીતકારની કારકિર્દી માટે તૈયારી કરી, પરંતુ સાહિત્યના વાચને તેમને સાહિત્યસર્જન કરવા પ્રેર્યા. 1936માં તે ન્યૂયૉર્ક નગરના બીજા અમેરિકન અશ્વેત લેખક…
વધુ વાંચો >ઍરિસ્ટૉફનીઝ ઑવ્ બાઇઝેન્ટિયમ
ઍરિસ્ટૉફનીઝ ઑવ્ બાઇઝેન્ટિયમ (ઈ. પૂર્વે આશરે 260-180) : ગ્રીક વિવેચક, કોશકાર તથા વૈયાકરણ. મોટા ભાગનું જીવન ઍૅલેક્ઝાન્ડ્રિયામાં વિતાવ્યું. તે જમાનાના મહાન વિદ્વાનો પાસે શરૂઆતનું શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. ઈ. પૂ. 195ના અરસામાં તે ઍલેક્ઝાન્ડ્રિયાના સુવિખ્યાત ગ્રંથાલયના પ્રમુખ ગ્રંથપાલ નિમાયા હતા. આ ગ્રંથાલય મહાન સિકંદરના સેનાપતિ તથા તે પછી ઇજિપ્તના રાજા…
વધુ વાંચો >ઍરી, જ્યૉર્જ બિડલ (સર)
ઍરી, જ્યૉર્જ બિડલ (સર) (જ. 27 જુલાઈ 1801, ઍલનવીક, નૉર્ધમ્બરલૅન્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 2 જાન્યુઆરી 1892, ગ્રિનિચ, લંડન) : વિવિધ વિષયોમાં પ્રવીણતા ધરાવનાર અંગ્રેજ વિજ્ઞાની; અને સાતમો ક્રમાંક ધરાવતા રાજ-ખગોળશાસ્ત્રી (Royal Astronomer) (1835થી 1881). 46 વર્ષ જેટલા લાંબા સમય સુધી આ સ્થાન શોભાવી, નવાં ઉપકરણો વસાવીને, રાજ્યની ગ્રિનિચની વેધશાળાના આધુનિકીકરણ માટે…
વધુ વાંચો >ઍરી બિંબ
ઍરી બિંબ (Airy disc) : અંગ્રેજ ખગોળશાસ્ત્રી ઍરી જ્યૉર્જ બિડલ (સર)ના નામ ઉપરથી પ્રકાશના વિવર્તનના સિદ્ધાંત ઉપરથી ઉદભવતી એક ઘટના. ટેલિસ્કોપ વડે મેળવવામાં આવતા કોઈ તારાના પ્રતિબિંબ અંગે ઍરીએ 1843માં દર્શાવ્યું કે તે સ્પષ્ટ રૂપનું તેજબિંદુ હોતું નથી; પરંતુ જેની આસપાસ પ્રકાશનાં વલયો આવેલાં હોય તેવું પ્રકાશબિંબ હોય છે. આમ…
વધુ વાંચો >એરુત્યુનિયન, ઍલેક્ઝાન્ડર
એરુત્યુનિયન, ઍલેક્ઝાન્ડર (જ. 23 સપ્ટેમ્બર 1920, યેરેવાન, આર્મેનિયા; અ. 28 માર્ચ 2012, યેરેવાન, આર્મેનિયા) : આર્મેનિયન સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. યેરેવાન નગરની યેરેવાન કૉન્ઝર્વેટરીમાં સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક એ. સ્પેડિયારૉવ હેઠળ સંગીતનો અભ્યાસ કર્યો. વિદ્યાર્થીકાળની પ્રારંભની એકલ (solo) પિયાનોની રચનાઓથી એરુત્યુનિયને આર્મેનિયન અને રશિયન પ્રજા તેમ જ સંગીતકારોનું ધ્યાન ખેંચ્યું. આ ઉપરાંત…
વધુ વાંચો >એરેકીસ, એલ.
એરેકીસ, એલ. : જુઓ મગફળી.
વધુ વાંચો >એરેકોલાઇન
એરેકોલાઇન (arecoline) : સોપારી(Areca catechu L)માંથી મળી આવતું એક આલ્કેલૉઇડ. તૈલી પ્રવાહી; ઉ. બિ. 209o સે., pH 6.84; 1.4302; વિ. ઘ. 1.0495; પ્રકાશ ક્રિયાશીલ; પાણી, આલ્કોહૉલ, ઇથર ક્લૉરોફૉર્મમાં દ્રાવ્ય; હાઇડ્રૉક્લોરાઇડનું ગ. વિ. 153; શરીર પર એસેટાઇલ કોલીન જેવી અસર (દા. ત., મોંમાં લાળનો વધારો). કૃમિનાશક ગુણો. ઔષધ તરીકે ઉપયોગી નથી.…
વધુ વાંચો >એરેગોનાઇટ
એરેગોનાઇટ : ખનિજનો એક પ્રકાર. રા. બં. – CaCO3. કેટલીક વખતે 1 %, 2 % SrCO3 કે અન્ય અશુદ્ધિ સાથે; સ્ફ. વ. – ઑર્થોરહોમ્બિક; સ્વ. – ડોમ સાથેના અણીદાર પ્રિઝમ સ્વરૂપ સ્ફટિકો, સૂક્ષ્મ સ્ફટિકમયથી મોટા સ્ફટિકમય, સ્તંભાકાર, તંતુમય, વટાણાકાર કે અધોગામી સ્તંભાકાર. યુગ્મતા સામાન્ય, (110) યુગ્મતલ, મુખ્યત્વે પુનરાવર્તિત યુગ્મતા; રં.…
વધુ વાંચો >એરેત
એરેત : હિમશિલાથી રચાતું એક ભૂમિસ્વરૂપ. હિમથી છવાયેલા ઊંચા પર્વતોના ઢોળાવોનું ધોવાણ અને ઘસારાથી હિમગુફા ‘સર્ક’ની રચના થાય છે. આવા બે ઢોળાવ ઉપર રચાતા સર્કને લીધે પર્વતનું શિખર ધોવાતાં, ધારદાર સાંકડી પથરાળ બે ઢોળાવને છૂટા પાડતી શિખરરેખા (ridge) રચાય છે, જેની રચના પિરામિડ જેવી થાય છે. આવી ટેકરીને (ફ્રેંચ ભાષામાં)…
વધુ વાંચો >એરેનબર્ગ ઇલિયા ગ્રિગૉર્યેવિચ
એરેનબર્ગ, ઇલિયા ગ્રિગૉર્યેવિચ (જ. 27 જાન્યુઆરી 1891, ક્રિયેવ; અ. 31 ઑગસ્ટ 1967, મૉસ્કો) : વિપુલ સાહિત્યના રશિયન સર્જક, નાટ્યકાર અને પત્રકાર, પાશ્ચાત્ય વિશ્ર્વમાં સોવિયેત નીતિના અસરકારક સમર્થક અને પ્રવક્તા. મધ્યમ વર્ગના યહૂદી કુટુમ્બમાં જન્મ. બાળપણમાં તેમના કુટુંબ સાથે મૉસ્કો આવ્યા. યુવાનીમાં ક્રાન્તિકારી જૂથો સાથે કામગીરી. યૌવનકાળમાં જેલવાસ ભોગવવો પડેલો. પહેલા…
વધુ વાંચો >એરેનબર્ગ ક્રિશ્ચિયન ગોટફ્રેડ
એરેનબર્ગ ક્રિશ્ચિયન ગોટફ્રેડ (જ. 19 એપ્રિલ 1795, ડેલિસ્કસેક્સ; અ. 27 જૂન 1876, બર્લિન) : સુપ્રસિદ્ધ જર્મન જીવવિજ્ઞાની. તેમણે સૂક્ષ્મજીવો અને અન્ય અશ્મીભૂતોના અવશેષોની જાણકારી મેળવી હતી. રાતા સમુદ્રનો પ્રવાસ કરી તેમણે 34,000 પ્રાણીઓના અને 46,000 વનસ્પતિઓના અવશેષોનો સંગ્રહ કર્યો હતો. ઍલેક્ઝાન્ડર વૉન હમ્બોલ્ટ નામના વિજ્ઞાની સાથે તેમણે મધ્ય એશિયાથી સાઇબીરિયા…
વધુ વાંચો >