૨.૨૩
ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ્સ ઍક્ટ, 1892થી ઇન્ડોનેશિયા
ઇન્ડિયન મ્યુઝિયમ-કોલકાતા
ઇન્ડિયન મ્યુઝિયમ-કોલકાતા : ભારતનું જૂનામાં જૂનું અને મોટામાં મોટું સમૃદ્ધ મ્યુઝિયમ. બે વિભાગોથી શરૂ થયેલું આ મ્યુઝિયમ આજે છ વિભાગો અને અનેક વીથિઓ (galleries) ધરાવે છે. આમાં પુરાતત્વ, કલા, નૃવંશશાસ્ત્ર, ભૂસ્તરશાસ્ત્ર, ભૌતિકશાસ્ત્ર અને પ્રાણીશાસ્ત્રનો સમાવેશ થાય છે. 1865માં તેના નવા મકાનની શિલારોપણવિધિ થઈ અને 1875માં તૈયાર થયેલા મકાનમાં નવી વીથિઓની…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન સાયન્સ કૉંગ્રેસ એસોસિયેશન (ISCA)
ઇન્ડિયન સાયન્સ કૉંગ્રેસ ઍસોસિયેશન (ISCA) : વિજ્ઞાન સંશોધનને ભારતમાં ઉત્તેજન આપવા 1914માં એશિયાટિક સોસાયટી ઑવ્ બૅન્ગાલના આશ્રયે સ્થાપવામાં આવેલું મંડળ. બે બ્રિટિશ રસાયણજ્ઞો પ્રો. જે. એલ. સાયમન્સન અને પ્રો. પી. એસ. મૅક્મેહોનની દીર્ઘર્દષ્ટિ અને પ્રેરણાએ આ મંડળની સ્થાપનામાં ઘણો મોટો ફાળો આપ્યો છે. સ્થાપકોની નજર સમક્ષ ‘બ્રિટિશ ઍસોસિયેશન ફૉર ધી…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન સિનેમેટોગ્રાફ કમિટી
ઇન્ડિયન સિનેમેટોગ્રાફ કમિટી (1927-28) : બ્રિટિશ શાસન સમયમાં ભારતમાં ચલચિત્ર-નિયંત્રણ(censorship)નાં સિદ્ધાંતો અને પદ્ધતિઓ નિર્ધારિત કરવા તથા તેના વ્યવસ્થાતંત્રની તપાસ કરવા, ચિત્રપટનિર્માણ-ઉદ્યોગ અને ચલચિત્ર-પ્રદર્શન-વ્યવસ્થાનું સર્વેક્ષણ કરવા અને બ્રિટિશ સામ્રાજ્યમાં બનતાં ચિત્રપટો અને ખાસ કરીને ભારતીય ચિત્રપટોના નિર્માણ અને પ્રોત્સાહન આપવાની દિશામાં જરૂરી પગલાં સૂચવવા નિમાયેલી કમિટી. કેન્દ્ર-સરકારના ગૃહ(રાજકીય)ખાતાના ઠરાવ દ્વારા ઑક્ટોબર,…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન સિવિલ સર્વિસ
ઇન્ડિયન સિવિલ સર્વિસ (ICS) : ભારતમાં જાહેર વહીવટના ક્ષેત્રે કર્તવ્યનિષ્ઠ, બુદ્ધિનિપુણ અને કાર્યદક્ષ અધિકારીવર્ગ પૂરો પાડવા માટેનો સર્વોચ્ચ સેવા સંવર્ગ (cadre). 1780ના અરસામાં ગવર્નર જનરલ વૉરન હૅસ્ટિંગ્સે આ સનદી સેવાનાં બીજ નાખ્યાં. 1786માં લૉર્ડ કૉર્નવોલિસે તેને વ્યવસ્થિત રૂપ આપ્યું. શરૂઆતમાં ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીની સિવિલ સર્વિસ તરીકે ઓળખાતી આ સેવા 1857થી…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયા કાઉન્સિલ
ઇન્ડિયા કાઉન્સિલ (1858-1935) : હિંદી વજીર અર્થાત્ સેક્રેટરી ઑવ્ સ્ટેટની સલાહકાર સમિતિ. 1858ના કાયદા મુજબ હિંદી વજીર(સેક્રેટરી ઑવ્ સ્ટેટ)ને સલાહ આપવા માટે 15 સભ્યોની એક કાઉન્સિલ સ્થાપવામાં આવી હતી. તેના આઠ સભ્યો બ્રિટિશ સરકારે તથા બાકીના સાત સભ્યો ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના સંચાલક-મંડળે નીમવાની જોગવાઈ હતી. તેમાંથી 50 ટકાથી વધારે સભ્યો…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયા ટુડે
ઇન્ડિયા ટુડે : ભારતમાં સૌથી વધારે ફેલાવો ધરાવતું અંગ્રેજી સાપ્તાહિક સમાચારપત્ર. તે હિન્દી ભાષામાં પણ પ્રગટ થાય છે. સ્થાપના દિલ્હીમાં 15 ડિસેમ્બર 1975ના દિવસે થઈ. તેનાં કદ તથા દેખાવ અમેરિકાના ‘ટાઇમ’ વૃત્તસાપ્તાહિકને અનુસરતાં રાખવામાં આવેલ છે. કિનારે રાતો પટો, ઉપર મધ્યે મોટા અક્ષરે પત્રનું નામ તથા પ્રમુખ સમાચારનું ચિત્ર અને…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયાના
ઇન્ડિયાના : યુ.એસ.નું આડત્રીસમા ક્રમનું રાજ્ય. પ્રેરીના મેદાનપ્રદેશમાં 37o 40´ થી 41o 45´ ઉત્તર અક્ષાંશ અને 84o 45´ પ. રે. આજુબાજુ ઇન્ડિયાના રાજ્ય આવેલું છે. તે મકાઈ પકવતા વિસ્તાર(corn belt)નું એક મહત્વનું રાજ્ય છે. અહીં શરૂઆતમાં રેડ ઇન્ડિયન લોકોની વધુ વસ્તી હતી, તેના કારણે આજે પણ આ રાજ્યને ‘લૅન્ડ ઑવ્…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ્સ ઍક્ટ-1892
ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ્સ ઍક્ટ, 1892 : ભારતમાં ધારાસમિતિઓને વિસ્તૃત કરતો અને ધારાસભ્યોને ચૂંટણી સહિતના વધુ અધિકારો આપતો બ્રિટિશ પાર્લમેન્ટે પસાર કરેલો કાયદો. ભારતીય રાષ્ટ્રીય કૉંગ્રેસની માગણી, સર જ્યૉર્જ ચેઝનીની સમિતિની ભલામણો તથા બ્રિટિશ પાર્લમેન્ટના સભ્ય ચાર્લ્સ બ્રેડલોના પ્રયાસોથી બ્રિટિશ પાર્લમેન્ટે 1892નો ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ્સ ઍક્ટ પસાર કર્યો. તે મુજબ ગવર્નર જનરલની ધારાસમિતિમાં…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઑવ્ મેડિકલ રિસર્ચ (ICMR)
ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઑવ્ મેડિકલ રિસર્ચ (ICMR) : તબીબી સંશોધન અંગેની સંસ્થા. સમગ્ર દેશમાં ચાલતાં તબીબી ક્ષેત્રનાં, આરોગ્યક્ષેત્રનાં તથા તે સંબંધી અન્ય જીવવિજ્ઞાનનાં સંશોધનો માટે પ્રબંધ કરતી, તેમને આગળ ધપાવતી તથા તેમાં એકસૂત્રતા લાવનારી ટોચની સ્વાયત્ત સંસ્થા. તેનું વડું મથક અન્સારીનગર, નવી દિલ્હી ખાતે છે. હાલ ચેપી રોગો, ફલિતતા-નિયમન (fertility control),…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઑવ્ હિસ્ટોરિકલ રિસર્ચ (ICHR)
ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઑવ્ હિસ્ટોરિકલ રિસર્ચ (ICHR) : ઇતિહાસના ક્ષેત્રે સંશોધન તથા વૈજ્ઞાનિક લેખનકાર્યને ઉત્તેજન આપવા માટે ભારત સરકારે સ્થાપેલી સંસ્થા. તેનો મુખ્ય હેતુ ઇતિહાસકારોનાં પરિસંવાદો, સંમેલનો, કાર્યશિબિરો વગેરે યોજીને ઇતિહાસનાં વિવિધ પાસાં વિશે તેમના વિચારોનું આદાનપ્રદાન કરવાનો છે. સંસ્થા ઇતિહાસને લગતી સંશોધન-યોજનાઓ, સંશોધન-કાર્યક્રમો તથા સંશોધન-ક્ષેત્રે કાર્ય કરતી સંસ્થાઓ, વિદ્યાપીઠો વગેરેને…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ફૉર કલ્ચરલ રિલેશન્સ (ICCR)
ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ફૉર કલ્ચરલ રિલેશન્સ (ICCR) : દુનિયાના દેશો સાથે સાંસ્કૃતિક સંબંધો અને વિનિમયને પોષતી અને પ્રોત્સાહિત કરતી ભારતની સંસ્થા. વડું મથક દિલ્હી. સંસ્થાનાં પ્રાદેશિક કેન્દ્રો મુંબઈ, કૉલકાતા, લખનૌ, ચંડીગઢ, ચેન્નાઈ, તિરુવનંતપુરમ્ અને બૅંગાલુરુમાં છે. વિદેશના લોકોમાં ભારતીય સંસ્કૃતિ વિશે પરિચય અને સમજ વધે તે ર્દષ્ટિએ પરિષદ વિવિધ પ્રકારનાં સાંસ્કૃતિક…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન કેમિકલ સોસાયટી
ઇન્ડિયન કેમિકલ સોસાયટી : ભારતના કલ્પનાશીલ દેશભક્તો અને પ્રખ્યાત રસાયણજ્ઞોએ આચાર્ય પ્રફુલ્લચંદ્ર રૉયને સંસ્થાપક પ્રમુખ અને પ્રો. જ્ઞાનેન્દ્રનાથ મુકરજીને સંસ્થાપક મંત્રી તરીકે નીમીને કૉલકાતામાં સ્થાપેલું રસાયણશાસ્ત્રને લગતું મંડળ. સ્થાપના : 1924. આ મંડળે તેનો હીરક મહોત્સવ ઑક્ટોબર (14-19), 1984માં ઊજવ્યો હતો. આ મંડળ સ્થાપવા પાછળના બે મુખ્ય ઉદ્દેશો છે :…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન ટૅરિફ બોર્ડ
ઇન્ડિયન ટૅરિફ બોર્ડ : બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન ભારતમાં ઊભા કરવામાં આવેલા ઉદ્યોગોને રક્ષણ આપવા માટેની રજૂઆતો તથા દાવાઓની તપાસ કરવા માટે ભારત સરકારે 1945માં નીમેલું મંડળ. સરકારે બે માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતો સૂચવ્યા હતા : (1) ઉદ્યોગનું સંચાલન વિશુદ્ધ અને તંદુરસ્ત વ્યાપારી ધોરણે થતું હોય તો જ તે રક્ષણને પાત્ર ગણાય. (2)…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન નૅશનલ થિયેટર (INT)
ઇન્ડિયન નૅશનલ થિયેટર (INT) : ગુજરાતની અગ્રણી નાટ્યસંસ્થા. સ્થાપના : 1943. 1942ના આંદોલનમાં કારાવાસ ભોગવનાર સમાજવાદી વિચારસરણીના નવલોહિયા જવાનોએ, રંગમંચ લોકશિક્ષણનું મહત્વનું માધ્યમ છે એ વાત સ્વીકારીને ઇન્ડિયન નૅશનલ થિયેટરની સ્થાપના કરી. એ વખતના એમના સહભાગીઓ હતા કટારલેખક અને નામાંકિત અર્થશાસ્ત્રી રોહિતભાઈ દવે, વિવેચક બાબુભાઈ ભૂખણવાલા, ચંદ્રકાન્ત દલાલ, બચુભાઈ સંપટ…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન નેશનલ સાયન્સ એકેડેમી (INSA)
ઇન્ડિયન નૅશનલ સાયન્સ એકૅડેમી (INSA) : વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે ભારતના સર્વાંગીણ વિકાસમાં મદદરૂપ થવા યુવા વૈજ્ઞાનિકોને પ્રોત્સાહન મળે, ઉત્તમ વૈજ્ઞાનિકોનું સન્માન થાય અને વૈજ્ઞાનિકો વચ્ચે વિચારોની આપલે થાય તેવા ઉદ્દેશથી સ્થપાયેલી ભારતની અગ્રિમ આંતરરાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન સંસ્થા. જાન્યુઆરી, 1935માં નૅશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ સાયન્સીઝ ઑવ્ ઇન્ડિયા તરીકે તેની સ્થાપના થઈ હતી. ફેબ્રુઆરી, 1970માં…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન પીપલ્સ થિયેટર ઍસોસિયેશન
ઇન્ડિયન પીપલ્સ થિયેટર ઍસોસિયેશન : જુઓ ‘ઇપ્ટા’.
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન પીસ કીપિંગ ફોર્સ (IPKF)
ઇન્ડિયન પીસ કીપિંગ ફૉર્સ (IPKF) : ભારતીય લશ્કરનું શાંતિદળ. શ્રીલંકામાં વસતી તમિળભાષી પ્રજાની સ્વાયત્ત પ્રદેશની માગણીને લીધે ઊભા થયેલ આંતરિક સશસ્ત્ર સંઘર્ષને ખાળવા શ્રીલંકાની સરકાર સાથે જુલાઈ, 1987માં થયેલ કરાર મુજબ મોકલવામાં આવેલું ભારતીય લશ્કરી દળ. તે વખતના શ્રીલંકાના રાષ્ટ્રપ્રમુખ જે. આર. જયવર્દને તથા ભારતના વડાપ્રધાન રાજીવ ગાંધી વચ્ચે થયેલ…
વધુ વાંચો >