૨૫.૧૬
હૃદય-રુધિરવાહિની તંત્ર (રચના અને કાર્ય) (cardiovascular system)થી હૃદ્-ધમની (મુકુટધમની) ઉપમાર્ગી નિરોપ શસ્ત્રક્રિયા (coronary artery bypass graft surgery CABG surgery)
હૃદય-રુધિરવાહિની તંત્ર (રચના અને કાર્ય) (cardiovascular system)
હૃદય-રુધિરવાહિની તંત્ર (રચના અને કાર્ય) (cardiovascular system) હૃદય, લોહીની નસો વગેરે રુધિરાભિસરણ કરાવતા અવયવોના સમૂહનું તંત્ર. તેના મુખ્ય અવયવો છે હૃદય, ધમનીઓ (arteries), શિરાઓ (veins), કેશવાહિનીઓ (capillaries) અને લસિકાવાહિનીઓ (lymphatics), હૃદય પ્રણોદક(pump)નું કાર્ય કરે છે અને તે લોહીને ધમનીમાં ધકેલે છે. આકૃતિ 1 : હૃદયની સંરચના (અ, આ, ઇ) :…
વધુ વાંચો >હૃદયંગમા
હૃદયંગમા : સંસ્કૃત ભાષામાં લખાયેલી ટીકા. સંસ્કૃત અલંકારશાસ્ત્રના આચાર્ય દંડીએ રચેલા ‘કાવ્યાદર્શ’ નામના અલંકારગ્રંથ પર આ ટીકા રચાઈ છે. એના લેખકનું નામ અજ્ઞાત છે. પ્રસ્તુત ટીકાના ફક્ત પહેલા બે પરિચ્છેદો પ્રકાશિત થયેલા છે. આલંકારિક આચાર્ય રાજા ભોજે પોતાના મહાકાય ગ્રંથ ‘શૃંગારપ્રકાશ’માં પ્રસ્તુત ટીકામાંથી અક્ષરશ: ઉદ્ધરણો આપ્યાં છે; પરંતુ ટીકાના લેખકનું…
વધુ વાંચો >હૃદયી ગ્લાયકોસાઇડ ઔષધો
હૃદયી ગ્લાયકોસાઇડ ઔષધો : હૃદયના સ્નાયુઓનું સંકોચન વધારી શકે તેવા, સમાન રાસાયણિક બંધારણો ધરાવતા સ્ટેરૉઇડ (steroid) સંયોજનોનો એક વર્ગ. હૃદયના ધબકારા ઘટતા જતા હોય તેવાં ચિહનો ઉપર આ ઔષધોના ઉપયોગથી ફાયદો થાય છે. તેઓ હૃદ્યેશી(myocardium)ના વૈદ્યુત-ગુણધર્મો ચિકિત્સીય (therapeutic) વિષાળુ(toxic)ને અસરકારક રીતે કાબૂમાં રાખે છે. આ વર્ગના ખૂબ જાણીતાં ઔષધો ડિજિટાલિસ…
વધુ વાંચો >હૃદ્ અપર્યાપ્તતા
હૃદ્ અપર્યાપ્તતા : જુઓ હૃદ્-નિષ્ફળતા.
વધુ વાંચો >હૃદ્-અંત:કલાશોથ ચેપજન્ય (infective endocarditis)
હૃદ્-અંત:કલાશોથ, ચેપજન્ય (infective endocarditis) : હૃદયના કૃત્રિમ કે કુદરતી એકમાર્ગી કપાટો (valves), હૃદયના ખંડો અને ધોરી ધમનીની અંદરની સપાટી પરના આચ્છાદન (lining) કે કોઈ જન્મજાત વિકૃતિમાં સૂક્ષ્મજીવ (microbe) દ્વારા ચેપ લાગવાથી થતો રોગ. મોટે ભાગે તે જીવાણુ(bacteria)થી થાય છે; પરંતુ ક્યારેક તે રિકેટ્શિયા, ક્લેમાયડિયા કે ફૂગથી પણ થાય છે. સામાન્ય…
વધુ વાંચો >હૃદ્ગતિતાલભંગ
હૃદ્ગતિતાલભંગ : જુઓ હૃદ્તાલભંગ.
વધુ વાંચો >હૃદ્ચક્ર
હૃદ્ચક્ર : જુઓ હૃદય-રુધિરવાહિની તંત્ર.
વધુ વાંચો >હૃદ્તાલભંગ (cardiac arrhythmia)
હૃદ્તાલભંગ (cardiac arrhythmia) : હૃદયના ધબકારા(સ્પંદનો, beats)ની અનિયમિતતા થવી તે. તેને હૃદ્-અતાલતા પણ કહે છે. હૃદયના કર્ણકમાં આવેલી વિવર-કર્ણક પિંડિકા (sino atrial node, SA node) હૃદયનાં સંકોચનોને નિયમિત સ્વરૂપે પ્રેરે છે. માટે તેને નૈસર્ગિક ગતિપ્રેરક (natural pacemaker) કહે છે. હૃદયના ધબકારાની ગતિને હૃદ્તાલ અથવા હૃદગતિતાલ (cardiac rhythm) કહે છે. તે…
વધુ વાંચો >હૃદ્-ધબકાર અને મર્મર (heart-sounds and murmurs)
હૃદ્-ધબકાર અને મર્મર (heart-sounds and murmurs) : હૃદયના એકમાર્ગી કપાટો(valves)ના બંધ થવાથી, ક્યારેક ખૂલવાથી તથા હૃદયની દીવાલ કે તેના ખંડમાં ભરાતા લોહીમાં ઉદભવતી ધ્રુજારીને કારણે સામાન્ય અને વિષમ સ્થિતિમાં વિવિધ પ્રકારના ધ્વનિરવ ઉદભવે તે. તે હૃદરોગના નિદાનમાં ઉપયોગી છે. તેમને સંશ્રવણક (stethoscope) નામના સ્પર્શપટલ (diaphragm) અને નળીઓવાળા ઉપકરણ વડે સાંભળી…
વધુ વાંચો >હૃદ્-ધમની (મુકુટધમની) ઉપમાર્ગી નિરોપ શસ્ત્રક્રિયા (coronary artery bypass graft surgery CABG surgery)
હૃદ્-ધમની (મુકુટધમની) ઉપમાર્ગી નિરોપ શસ્ત્રક્રિયા (coronary artery bypass graft surgery, CABG surgery) : હૃદયને લોહી પહોંચાડતી મુકુટધમની સાંકડી થઈ હોય ત્યારે તે સાંકડા ભાગને બાજુ પર રાખીને દર્દીની પોતાની બીજી નસના નિરોપણ વડે હૃદયનું રુધિરાભિસરણ સામાન્ય સ્થિતિમાં લાવવાની શસ્ત્રક્રિયા. તેની મદદથી હૃદ્-વેદના (હૃદ્-પીડ, angina pectoris) અથવા હૃદયની તકલીફને કારણે થતા…
વધુ વાંચો >હૃદય-રુધિરવાહિની તંત્ર (રચના અને કાર્ય) (cardiovascular system)
હૃદય-રુધિરવાહિની તંત્ર (રચના અને કાર્ય) (cardiovascular system) હૃદય, લોહીની નસો વગેરે રુધિરાભિસરણ કરાવતા અવયવોના સમૂહનું તંત્ર. તેના મુખ્ય અવયવો છે હૃદય, ધમનીઓ (arteries), શિરાઓ (veins), કેશવાહિનીઓ (capillaries) અને લસિકાવાહિનીઓ (lymphatics), હૃદય પ્રણોદક(pump)નું કાર્ય કરે છે અને તે લોહીને ધમનીમાં ધકેલે છે. આકૃતિ 1 : હૃદયની સંરચના (અ, આ, ઇ) :…
વધુ વાંચો >હૃદયંગમા
હૃદયંગમા : સંસ્કૃત ભાષામાં લખાયેલી ટીકા. સંસ્કૃત અલંકારશાસ્ત્રના આચાર્ય દંડીએ રચેલા ‘કાવ્યાદર્શ’ નામના અલંકારગ્રંથ પર આ ટીકા રચાઈ છે. એના લેખકનું નામ અજ્ઞાત છે. પ્રસ્તુત ટીકાના ફક્ત પહેલા બે પરિચ્છેદો પ્રકાશિત થયેલા છે. આલંકારિક આચાર્ય રાજા ભોજે પોતાના મહાકાય ગ્રંથ ‘શૃંગારપ્રકાશ’માં પ્રસ્તુત ટીકામાંથી અક્ષરશ: ઉદ્ધરણો આપ્યાં છે; પરંતુ ટીકાના લેખકનું…
વધુ વાંચો >હૃદયી ગ્લાયકોસાઇડ ઔષધો
હૃદયી ગ્લાયકોસાઇડ ઔષધો : હૃદયના સ્નાયુઓનું સંકોચન વધારી શકે તેવા, સમાન રાસાયણિક બંધારણો ધરાવતા સ્ટેરૉઇડ (steroid) સંયોજનોનો એક વર્ગ. હૃદયના ધબકારા ઘટતા જતા હોય તેવાં ચિહનો ઉપર આ ઔષધોના ઉપયોગથી ફાયદો થાય છે. તેઓ હૃદ્યેશી(myocardium)ના વૈદ્યુત-ગુણધર્મો ચિકિત્સીય (therapeutic) વિષાળુ(toxic)ને અસરકારક રીતે કાબૂમાં રાખે છે. આ વર્ગના ખૂબ જાણીતાં ઔષધો ડિજિટાલિસ…
વધુ વાંચો >હૃદ્ અપર્યાપ્તતા
હૃદ્ અપર્યાપ્તતા : જુઓ હૃદ્-નિષ્ફળતા.
વધુ વાંચો >હૃદ્-અંત:કલાશોથ ચેપજન્ય (infective endocarditis)
હૃદ્-અંત:કલાશોથ, ચેપજન્ય (infective endocarditis) : હૃદયના કૃત્રિમ કે કુદરતી એકમાર્ગી કપાટો (valves), હૃદયના ખંડો અને ધોરી ધમનીની અંદરની સપાટી પરના આચ્છાદન (lining) કે કોઈ જન્મજાત વિકૃતિમાં સૂક્ષ્મજીવ (microbe) દ્વારા ચેપ લાગવાથી થતો રોગ. મોટે ભાગે તે જીવાણુ(bacteria)થી થાય છે; પરંતુ ક્યારેક તે રિકેટ્શિયા, ક્લેમાયડિયા કે ફૂગથી પણ થાય છે. સામાન્ય…
વધુ વાંચો >હૃદ્ગતિતાલભંગ
હૃદ્ગતિતાલભંગ : જુઓ હૃદ્તાલભંગ.
વધુ વાંચો >હૃદ્ચક્ર
હૃદ્ચક્ર : જુઓ હૃદય-રુધિરવાહિની તંત્ર.
વધુ વાંચો >હૃદ્તાલભંગ (cardiac arrhythmia)
હૃદ્તાલભંગ (cardiac arrhythmia) : હૃદયના ધબકારા(સ્પંદનો, beats)ની અનિયમિતતા થવી તે. તેને હૃદ્-અતાલતા પણ કહે છે. હૃદયના કર્ણકમાં આવેલી વિવર-કર્ણક પિંડિકા (sino atrial node, SA node) હૃદયનાં સંકોચનોને નિયમિત સ્વરૂપે પ્રેરે છે. માટે તેને નૈસર્ગિક ગતિપ્રેરક (natural pacemaker) કહે છે. હૃદયના ધબકારાની ગતિને હૃદ્તાલ અથવા હૃદગતિતાલ (cardiac rhythm) કહે છે. તે…
વધુ વાંચો >હૃદ્-ધબકાર અને મર્મર (heart-sounds and murmurs)
હૃદ્-ધબકાર અને મર્મર (heart-sounds and murmurs) : હૃદયના એકમાર્ગી કપાટો(valves)ના બંધ થવાથી, ક્યારેક ખૂલવાથી તથા હૃદયની દીવાલ કે તેના ખંડમાં ભરાતા લોહીમાં ઉદભવતી ધ્રુજારીને કારણે સામાન્ય અને વિષમ સ્થિતિમાં વિવિધ પ્રકારના ધ્વનિરવ ઉદભવે તે. તે હૃદરોગના નિદાનમાં ઉપયોગી છે. તેમને સંશ્રવણક (stethoscope) નામના સ્પર્શપટલ (diaphragm) અને નળીઓવાળા ઉપકરણ વડે સાંભળી…
વધુ વાંચો >હૃદ્-ધમની (મુકુટધમની) ઉપમાર્ગી નિરોપ શસ્ત્રક્રિયા (coronary artery bypass graft surgery CABG surgery)
હૃદ્-ધમની (મુકુટધમની) ઉપમાર્ગી નિરોપ શસ્ત્રક્રિયા (coronary artery bypass graft surgery, CABG surgery) : હૃદયને લોહી પહોંચાડતી મુકુટધમની સાંકડી થઈ હોય ત્યારે તે સાંકડા ભાગને બાજુ પર રાખીને દર્દીની પોતાની બીજી નસના નિરોપણ વડે હૃદયનું રુધિરાભિસરણ સામાન્ય સ્થિતિમાં લાવવાની શસ્ત્રક્રિયા. તેની મદદથી હૃદ્-વેદના (હૃદ્-પીડ, angina pectoris) અથવા હૃદયની તકલીફને કારણે થતા…
વધુ વાંચો >