૨૩.૩૩
સેશલ્સ (Seychelles)થી સૈરંધ્રી
સેશલ્સ (Seychelles)
સેશલ્સ (Seychelles) : હિન્દી મહાસાગરમાં માડાગાસ્કરની ઉત્તરે આવેલો ટાપુદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 4° 35´ દ. અ. અને 55° 40´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો વિસ્તાર. આફ્રિકાની મુખ્ય ભૂમિથી પૂર્વમાં આશરે 1600 કિમી. અંતરે હિન્દી મહાસાગરના 10,35,995 ચોકિમી. જળવિસ્તારમાં છૂટાછવાયા વહેંચાયેલા આશરે 70થી 100 જેટલા ટાપુઓથી આ દેશ બનેલો છે. તેનો ભૂમિવિસ્તાર માત્ર…
વધુ વાંચો >સેશુ (Sesshu)
સેશુ (Sesshu) (જ. 1420, આકાહામા, બિચુ (Bitchu), જાપાન; અ. 26 ઑગસ્ટ 1506, ઇવામી, જાપાન) : પશુઓ, પંખીઓ, નિસર્ગદૃશ્યો, ઝેન બૌદ્ધ સાધુઓ અને પુષ્પો આલેખવા માટે જાણીતા જાપાની ચિત્રકાર. મૂળ અટક ઓડા; જેનો તેમણે ત્યાગ કરેલો. તેમનાં ત્રણ તખલ્લુસ છે : ‘ટોયો’, ‘ઉન્કોકુ’ અને ‘બિકેસાઈ’. 1431માં ચૌદ વરસની ઉંમરે તેમણે હોકુફુજી…
વધુ વાંચો >સેશ્વરવાદ
સેશ્વરવાદ : જુઓ ઈશ્વર.
વધુ વાંચો >સેશ્વાન (સિચુઆન)
સેશ્વાન (સિચુઆન) : નૈર્ઋત્ય ચીનની યાંગત્સે નદીની ખીણના ઉપરવાસમાં આવેલો પ્રાંત. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 31° 00´ ઉ. અ. અને 105° 00´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 5,46,000 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ પ્રાંતની કુલ વસ્તી 11,43,00,000 (1997) જેટલી છે અને વસ્તીગીચતા દર ચોકિમી. સરેરાશ 190 છે. સેશ્વાન-થાળામાં આવેલું…
વધુ વાંચો >સે સભુ સંધિયમ્ સહાસેન (1987)
સે સભુ સંધિયમ્ સહાસેન (1987) : સિંધી લેખક મોતીપ્રકાશ (જ. 1931) રચિત પ્રવાસકથા. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1988ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો છે. દેશના વિભાજનમાં 37 વર્ષ પછી 1984માં લેખક, તેમનાં પત્ની અને તેમના મિત્ર મોહન ગેહાની માતૃભૂમિ સિંધની મુલાકાતે જાય છે. તેમાંથી આ પ્રવાસકથા સર્જાઈ છે. આ કૃતિમાં તત્કાલીન…
વધુ વાંચો >સેસિલ વિસ્કાઉન્ટ
સેસિલ, વિસ્કાઉન્ટ (જ. 14 સપ્ટેમ્બર 1864, લંડન; અ. 24 નવેમ્બર 1958, ટનબ્રિજ વેલ્સ, કેન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ) : બ્રિટનના મુત્સદ્દી, પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી તથા વર્ષ 1937 માટેના વિશ્વશાંતિના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. 1923 સુધી તેઓ લૉર્ડ રૉબર્ટ સેસિલ નામથી જાણીતા હતા. મૂળ આખું નામ એડગર અલ્ગરનૉન રૉબર્ટ. પાછળથી વિસ્કાઉન્ટ સેસિલ ઑવ્ ચેલવૂડ પહેલા તરીકે ખ્યાતિ…
વધુ વાંચો >સેસોન શુકેઈ (Sesson Shukei)
સેસોન, શુકેઈ (Sesson, Shukei) (જ. 1504, હિટાચી, જાપાન; અ. આશરે 1589, ઈવાશિરો, જાપાન) : પ્રસિદ્ધ જાપાની ચિત્રકાર. મૂળ નામ સાટાકે હેઈઝો (Satake Heizo). પંદરમી સદીના પ્રસિદ્ધ જાપાની ચિત્રકાર સેશુની ચિત્રશૈલીનો વધુ વિકાસ કરવામાં સેસોનનું નામ મોખરે છે. જાપાનના સૌથી મોટા ટાપુ હોન્શુ પર છવાયેલાં જંગલોમાં બૌદ્ધ ધર્મના સોટો સંપ્રદાયના એક…
વધુ વાંચો >સેહગલ હરદર્શન
સેહગલ, હરદર્શન (જ. 26 ફેબ્રુઆરી 1935, કુન્ડિયન, જિ. મિન્યાંવલી, હાલ પાકિસ્તાનમાં) : હિંદી લેખક. વાયરલેસ ટૅક્નૉલૉજી ડિપ્લોમા. રેલવેના અધિકારીપદેથી સેવાનિવૃત્ત. તેમની માતૃભાષા સરિયાકી (પંજાબી) હોવા છતાં તેમણે હિંદીમાં 10 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘મૌસમ’ (1980), ‘તેરહ મુંહવાલા દિન’ (1982), ‘ગોલ લિફાફે’ (1997) તેમના લોકપ્રિય વાર્તાસંગ્રહો છે. ‘સફેદ પાંખોં કી ઉડાન’…
વધુ વાંચો >સેહગલ અમરનાથ
સેહગલ, અમરનાથ [જ. 5 ફેબ્રુઆરી 1922, કૅમ્પ્બેલપુર, જિલ્લો ઍટોક, ભારત (હવે પાકિસ્તાન)] : આધુનિક ભારતીય શિલ્પી. શાલેય અભ્યાસ પછી લાહોર ખાતેની ગવર્નમેન્ટ કૉલેજમાં ભૌતિકશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરીને 1941માં તેઓ વિજ્ઞાનના સ્નાતક થયા. એ જ વર્ષે પિતાનું મૃત્યુ થતાં લાહોર ખાતેની એક ફૅક્ટરીમાં મૅનેજરની નોકરી શરૂ કરી. નાણાકીય સગવડ થતાં એક જ…
વધુ વાંચો >સેહરાઈ પિઆરા સિંઘ
સેહરાઈ, પિઆરા સિંઘ (જ. 16 સપ્ટેમ્બર 1915, છપિયાં વાલી, જિ. મંસા, પંજાબ) : પંજાબી કવિ. બી.એ.ની પદવી મેળવ્યા બાદ તેઓ ‘સોવિયેત લૅન્ડ’ (પંજાબી), નવી દિલ્હીમાં જોડાયા અને સંયુક્ત સંપાદક તરીકે સેવાનિવૃત્ત થયા. ત્યારબાદ લેખનપ્રવૃત્તિમાં વ્યસ્ત બન્યા. તેમણે 19 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમના નોંધપાત્ર કાવ્યસંગ્રહોમાં ‘લગ્રન’ (1955), ‘વન-ત્રિન’ (1970), ‘ગુઝર્ગાહ’ (1979),…
વધુ વાંચો >સેંક્રસ
સેંક્રસ : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા પોએસી (ગ્રેમીની) કુળની એકવર્ષાયુ કે બહુવર્ષાયુ પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ઉષ્ણ અને ઉપોષ્ણ પ્રદેશોમાં થયેલું છે અને તેની 25 જેટલી જાતિઓ પૈકી ભારતમાં 8 અને ગુજરાતમાં 4 જાતિઓ નોંધાઈ છે. કેટલીક જાતિઓ ચારા માટે મહત્ત્વની છે. ciliaris Linn. syn. Pennisetum cenchroides A. Rich. (હિં. અંજન,…
વધુ વાંચો >સેંગર ફ્રેડરિક
સેંગર, ફ્રેડરિક (જ. 13 ઑગસ્ટ 1918, રેન્ડકૉમ્બ, ગ્લુસેસ્ટરશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ) : પ્રોટીન અને ન્યૂક્લિઇક ઍસિડોની સંરચનાને લગતા રાસાયણિક સંશોધનના અગ્રણી તથા રસાયણશાસ્ત્રમાં બે વખત નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર અંગ્રેજ જૈવરસાયણવિદ. એક દાક્તરના પુત્ર એવા સેંગરે કેમ્બ્રિજની સેન્ટ જ્હૉન કૉલેજમાં અભ્યાસ કરી 1939માં પ્રાકૃતિક વિજ્ઞાનમાં બી.એ.ની પદવી મેળવી. તે પછી કેમ્બ્રિજ ખાતે…
વધુ વાંચો >સેંગર માર્ગારેટ (લૂઇઝી)
સેંગર, માર્ગારેટ (લૂઇઝી) (જ. 1883, કૉર્નિગ, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 1966) : અમેરિકાનાં નામી સમાજસુધારક અને સંતતિ-નિયમન આંદોલનનાં સ્થાપક. તેમણે ક્લૅવરૅક કૉલેજ ખાતે શિક્ષણ લીધું અને પછી તાલીમ-પ્રાપ્ત નર્સ બન્યાં હતાં. ન્યૂયૉર્ક શહેરના ગરીબીવાળા વિસ્તારોમાં બાળમરણનું તથા પ્રસૂતિ પછી માતાઓનાં મરણનું ઊંચું પ્રમાણ જોઈને તેઓ ચોંકી ઊઠ્યાં અને તેથી તેમણે 1914માં…
વધુ વાંચો >સેંઘોર લિયોપોલ સેડર
સેંઘોર, લિયોપોલ સેડર [જ. 9 ઑક્ટોબર 1906, જોયેલ, મ્બોર, સેનેગાલ (Joal, Mbour, Senegal); અ. 20 ડિસેમ્બર 2001, નૉર્મન્ડી, ફ્રાન્સ] : સેનેગાલ દેશના સૌપ્રથમ પ્રમુખ, રાજનીતિજ્ઞ, ઊર્મિશીલ કવિ અને શ્યામવર્ણી પ્રજાના સાહિત્ય(black literature)ના પુરસ્કર્તા. પિતા ધનાઢ્ય વેપારી. માતા વિચરતી જાતિની. જીવનનાં પ્રથમ સાત વર્ષ તેની માતા, મામાઓ, માસીઓ, સાથે પસાર થયા…
વધુ વાંચો >સેંટ ઇલિયાસ પર્વતો
સેંટ ઇલિયાસ પર્વતો : ઉત્તર અમેરિકા ખંડના અલાસ્કા અને યુકોનના પ્રદેશો વચ્ચેની સીમા પર આવેલા સમુદ્રકાંઠા નજીકના પર્વતોની ઊબડખાબડ ભૂમિદૃશ્ય રચતી શ્રેણી. આ ગિરિમાળા આશરે 480 કિમી. લંબાઈની છે. તેની પહોળાઈ, તેના કંઠાર મેદાન તેમજ તળેટીપટ્ટાને બાદ કરતાં 160 કિમી. જેટલી છે. માઉન્ટ સેંટ ઇલિયાસ અને માઉન્ટ ફૅરવેધર વચ્ચેના કિનારાથી…
વધુ વાંચો >સેંટ ગોથાર્ડ
સેંટ ગોથાર્ડ : ઘાટ : દક્ષિણ સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના લેપોન્ટાઇન આલ્પ્સમાં આવેલો જાણીતો પર્વતીય-ઘાટ. આ ઘાટ નાનાં નાનાં અસંખ્ય સરોવરોથી ઘેરાયેલો છે, વાસ્તવમાં તો તે એક સમતળ થાળું છે. રહાઇન અને રહોન નદીઓ આ ઘાટ નજીકથી નીકળે છે. ઘણા ઉગ્ર વળાંકોવાળો માર્ગ સમુદ્રસપાટીથી 2,114 મીટરની ઊંચાઈએ આ ઘાટ પરથી પસાર થાય છે.…
વધુ વાંચો >સેંટ બર્નાર્ડ ઘાટ
સેંટ બર્નાર્ડ ઘાટ : સ્વિસ આલ્પ્સ પર્વતમાળામાં આવેલા આ નામના બે ઘાટ : ગ્રેટ સેંટ બર્નાર્ડ ઘાટ અને લિટલ સેંટ બર્નાર્ડ ઘાટ. રોમનોએ આ બંને ઘાટનો તેમની લશ્કરી હેરફેર માટે ઉપયોગ કરેલો. આજે પણ આ બંને ઘાટ માર્ગ તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે. અહીં પ્રવાસીઓની સુવિધા જાળવવાના હેતુથી ધર્મશાળા જેવી રહેવાની…
વધુ વાંચો >સેંત બવ ચાર્લ્સ ઑગસ્તિન
સેંત બવ, ચાર્લ્સ ઑગસ્તિન (જ. 23 ડિસેમ્બર 1804, બોલોન, ફ્રાન્સ; અ. 13 ઑક્ટોબર 1869, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ સાહિત્યનો ઇતિહાસ લખનાર વિવેચક. રેનૅસાંથી 19મી સદીના ફ્રેન્ચ સાહિત્યની ઝીણામાં ઝીણી વિગતોને તેમણે પ્રમાણભૂત રીતે રજૂ કરી છે. ટેક્સ-અધીક્ષક પિતાનું મૃત્યુ તેમના જન્મ પહેલાં થયું હતું. તેમનું શિક્ષણ પૅરિસમાં. દાક્તરી વિદ્યાનો અભ્યાસ અધૂરો…
વધુ વાંચો >સૅંદ જ્યૉર્જ
સૅંદ, જ્યૉર્જ (જ. 1 જુલાઈ 1804, પૅરિસ; અ. 8 જૂન 1876, નૉહા, ફ્રાન્સ) : ફ્રેન્ચ મહિલા નવલકથાકાર, નાટ્યકાર, પ્રવાસકથાકાર, પત્રકાર, પત્રલેખક અને આત્મવૃત્તાંતલેખિકા. મૂળ નામ આમૅન્તાઇન – ઑરોર-લુસિલ દુપિન બૅરોનેસ દુદેવા. પિતા મુરાતના એઇદ-દ-કૅમ્પ હતા. માતા પૅરિસમાં છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબના સ્ત્રીપરિધાનનાં નિષ્ણાત હતાં. જ્યૉર્જ માતા અને દાદી વચ્ચેના કલહનું નિમિત્ત…
વધુ વાંચો >સૈદ અલી મીર
સૈદ અલી, મીર (જ. 16મી સદી, તબ્રિઝ, ઈરાન; અ. 16મી સદી, ભારત) : ભારતીય મુઘલ લઘુચિત્રકલાના બે સ્થાપક ચિત્રકારોમાંના એક (બીજા તે અબ્દુસ-સમદ). ઈરાનની સફાવીદ ચિત્રકલાના મશહૂર ચિત્રકાર મુસાવ્વીર સોલ્તાનિયે મીરના તે પુત્ર. મુઘલ બાદશાહ હુમાયૂંના આમંત્રણથી 1545માં ચિત્રકાર અબ્દુસ-સમદ સાથે તેઓ કાબુલ થઈને દિલ્હી આવી પહોંચ્યા. હુમાયૂંએ ભારતભરમાંથી દિલ્હી…
વધુ વાંચો >