૨૩.૩૨
સેલિસિલિક ઍસિડ (Salicylic acid)થી સેશન્સ, રૉજર (હન્ટિંગ્ટન)
સેવર્ન (નદી)
સેવર્ન (નદી) : બ્રિટનની લાંબામાં લાંબી નદી. તે મધ્ય વેલ્સના પુમ્લુમૉન(પ્લાયનિમૉન)ના ઊંચાણવાળા પ્રદેશમાંથી નીકળે છે. ત્યાંથી તે 350 કિમી.ના અંતર સુધી વહીને બ્રિસ્ટોલની ખાડીમાં ઠલવાય છે. શેપસ્ટવની દક્ષિણમાં સેવર્ન નદી હેઠળ તૈયાર કરાયેલા 6 કિમી. લાંબા બોગદામાં થઈને ભૂગર્ભીય રેલમાર્ગ પસાર થાય છે. નદી પર ઝૂલતો પુલ બનાવી 1966માં ખુલ્લો…
વધુ વાંચો >સેવા (Self-Employed Womens’ Association – SEWA)
સેવા (Self-Employed Womens’ Association – SEWA) : અસંગઠિત ક્ષેત્રે કામ કરતી ગરીબ, સ્વાશ્રયી મહિલાઓનું સંગઠન, જે મુખ્યત્વે ગાંધીવાદી શૈલીથી મહિલા સશક્તીકરણ માટે કામ કરે છે. 1947માં સર્વોચ્ચ સ્થાને મૂકી શકાય તેવી રાજકીય આઝાદી પ્રાપ્ત કર્યા પછી વર્ષો સુધી દેશની અગણિત ગરીબ મહિલાઓ માટે ખાસ કોઈ કામ થયું નહોતું. આર્થિક સ્વાવલંબન…
વધુ વાંચો >સેવા-ઉદ્યોગો
સેવા-ઉદ્યોગો વસ્તુનું ઉત્પાદન, તેના પર પ્રક્રિયા કે વિનિમય સિવાયની ફક્ત સેવા દ્વારા આર્થિક ઉપાર્જનની પ્રવૃત્તિ; દા.ત., દૂરસંચાર, સંદેશાવ્યવહાર, માહિતી તકનીકી (I.T.), બૅંકો, વીમો, મૂડીબજાર, પ્રવાસન, મનોરંજન, શિક્ષણ, સુખાકારી, કાનૂની સેવા વગેરે. આ પ્રકારની સેવાઓમાં શારીરિક શ્રમને બદલે માનસિક કાર્ય વધુ રહે છે. તેથી ક્વચિત્ તે જ્ઞાન-ઉદ્યોગો તરીકે પણ ઓળખાય છે.…
વધુ વાંચો >સેવાગ્રામ
સેવાગ્રામ : વર્ધા પાસે મહાત્મા ગાંધીના આશ્રમને કારણે જાણીતું ગામ. તે વર્ધાથી 8 કિમી. દૂર છે. 1930માં સાબરમતી આશ્રમ છોડ્યા પછી આઝાદી ન આવે ત્યાં સુધી સાબરમતી આશ્રમ પાછા નહિ ફરવાની પ્રતિજ્ઞાને કારણે તેઓ 1934માં વર્ધા ગયા; પરંતુ તેઓ ગામડું પસંદ કરતા એટલે જમનાલાલ બજાજ પાસેથી 1 એકર જમીન લઈને…
વધુ વાંચો >સેવાલિયા
સેવાલિયા : પંચમહાલ જિલ્લામાં પંચમહાલ-ખેડા સીમા નજીક આવેલું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 22° 50´ ઉ. અ. અને 73° 21´ પૂ. રે.. તે મહી નદીના કાંઠા નજીક પૂર્વ તરફ 6 કિમી.ના અંતરે વસેલું છે. સેવાલિયાનું ભૂપૃષ્ઠ બેસાલ્ટ ખડકોથી બનેલું છે, જમીનો ખડકાળ તેમજ કાળી છે. કાળી જમીનોમાં ખેતીના પાકો લેવાય છે.…
વધુ વાંચો >સૅવુ (ટાપુ)
સૅવુ (ટાપુ) : ઇન્ડોનેશિયા-બહાસાનો ટાપુ તેમજ ટાપુજૂથ. ભૌગોલિક સ્થાન : 10° 30´ દ. અ. અને 121° 54´ પૂ. રે.. તે સૅવુ સમુદ્રમાં આવેલો છે, જે ન્યુસા ટેંગારા તિમુર પ્રાંતમાં આવેલો છે. સૅવુ ટાપુ 37 કિમી. લાંબો અને 16 કિમી. પહોળો છે. તેનું ક્ષેત્રફળ 414 ચોકિમી. જેટલું છે. રાઇજુઆ ટાપુ 13…
વધુ વાંચો >સૅવુ (સમુદ્ર)
સૅવુ (સમુદ્ર) : પૅસિફિક મહાસાગરના એક ભાગરૂપ ઇન્ડોનેશિયા (બહાસા) નજીક આવેલો સમુદ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન : 9° 40´ દ. અ. અને 122° 00´ પૂ.રે.. તે લઘુ સુંદા ટાપુઓથી ઘેરાયેલો છે; ઉત્તર તરફ તે ફ્લોરેસ, સોલોર, લૉમ્બલેન, પાન્તાર અને ઍલોર ટાપુઓથી બનેલી આંતરિક, જ્વાળામુખીજન્ય બંદા દ્વીપચાપથી તથા દક્ષિણ તરફ સુંબા, રોતી, સૅવુ…
વધુ વાંચો >સેવેરિની જિનો (Severini Gino)
સેવેરિની, જિનો (Severini, Gino) (જ. 7 એપ્રિલ 1883; અ. 26 ફેબ્રુઆરી 1966) : ઇટાલિયન ફ્યુચુરિસ્ટિક ચિત્રકાર. આરંભમાં તે ઘનવાદી શૈલીએ કામ કરતા હતા. પૅરિસ નિવાસ દરમિયાન તેમણે ફ્યુચુરિસ્ટિક સિદ્ધાંતો અપનાવીને પૅરિસની રાત્રિઓનું રંગીન જીવન જિનો સેવેરિનીએ દોરેલું એક ચિત્ર એવી રીતે આલેખવું શરૂ કર્યું કે તે ચિત્રિત આકૃતિઓ ખરેખર ગતિમાન…
વધુ વાંચો >સેવેલ રૉબર્ટ
સેવેલ, રૉબર્ટ (જ. ? ; અ. આશરે 1927) : ભારતના ઇતિહાસ વિશેના સંશોધક અને લેખક. સેવેલ મદ્રાસ (ચેન્નાઈ) પ્રાંતની સિવિલ સર્વિસના અંગ્રેજ અધિકારી હતા. એ ઉપરાંત તેઓ રૉયલ એશિયાટિક સોસાયટી ઑવ્ ગ્રેટ બ્રિટન ઍન્ડ આયર્લૅન્ડના સભ્ય તથા એશિયાટિક સોસાયટી ઑવ્ બૅન્ગાલના સભ્ય હતા. આર્કિયૉલૉજિકલ સર્વે ઑવ્ ઇન્ડિયાના ચેન્નાઈ પ્રાંતના મુખ્ય…
વધુ વાંચો >સેવ્ય-સેવાઓ (ગ્રંથાલયશાસ્ત્રની)
સેવ્ય–સેવાઓ (ગ્રંથાલયશાસ્ત્રની) : ગ્રંથાલયમાં આવતા વાચકો માટે આયોજિત થતી સેવાઓ. ગ્રંથાલયશાસ્ત્રની વિવિધ પ્રકારે અપાતી સેવાઓમાં સંદર્ભસેવા (અનુલયસેવા), આગંતુક વાચક કે ઉપયોગકર્તાને આપવામાં આવતી ગ્રંથાલય-સંસ્કાર આપવાની અને શિક્ષણની સેવાઓ, ગ્રંથ આપ-લેની અને ગ્રંથપરિક્રમણસેવાઓ, ગ્રંથાલય-વિસ્તરણ-સેવા, આંતરગ્રંથાલય ગ્રંથ-ઉદ્ધરણ-સેવાઓ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. પરાપૂર્વથી આપવામાં આવતી આ સેવાઓ ગ્રંથાલયશાસ્ત્રની સેવ્ય-સેવાઓ તરીકે ઓળખાય છે. ગ્રંથાલયસેવામાં…
વધુ વાંચો >સેલિસિલિક ઍસિડ (Salicylic acid)
સેલિસિલિક ઍસિડ (Salicylic acid) : ઍરોમેટિક કાર્બોક્સિલિક વર્ગનો હાઇડ્રૉક્સિ (અથવા ફિનોલિક) ઍસિડ. તે ઑર્થોહાઇડ્રૉક્સિ અથવા 1-હાઇડ્રૉક્સિબેન્ઝૉઇક ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સૂત્ર, C6H4(OH)(COOH). કુદરતી રીતે તે ઓછી માત્રામાં ઘણા છોડવાઓમાં, ખાસ કરીને સ્પિરિયા(Speraea)ની વિવિધ જાતિઓમાં, મુક્ત સ્વરૂપે મળી આવે છે. એસ્ટર રૂપે પણ તે મળી આવે છે; દા.ત., વિન્ટરગ્રીન(wintergreen)ના તેલમાં…
વધુ વાંચો >સેલિસિલેટ
સેલિસિલેટ : વિવિધ પ્રકારના ચામડીના વિકારો તથા દુખાવો ઘટાડતાં સંયોજનોનું જૂથ. સેલિસિલિક ઍસિડ (જુઓ આકૃતિ) ‘સેલિક્સ’ નામના વૃક્ષની છાલમાંથી મેળવાય છે. તેના પરથી તેનું નામ પડ્યું છે. તે એક રંગવિહીન, સ્ફટિકી સેન્દ્રિય અમ્લ (acid) છે અને વૃક્ષોમાં અંત:સ્રાવ(hormone)નું કામ કરે છે. તે ‘ઍસ્પિરિન’ના સક્રિય ઉપ-ઘટક (component) જેવું બંધારણ ધરાવે છે.…
વધુ વાંચો >સેલિંજર જેરૉમ ડેવિડ
સેલિંજર, જેરૉમ ડેવિડ (જ. 1 જાન્યુઆરી 1919, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : અમેરિકન નવલકથાકાર અને ટૂંકી વાર્તાકાર. બીજા વિશ્વયુદ્ધ બાદ કૉલેજ-યુનિવર્સિટીના વિદ્યાર્થીઓમાં ખૂબ વંચાતા લેખક. તેમની નવલકથા ‘ધ કૅચર ઇન ધ રાઇ’(1951)ની વરસે દહાડે અઢી લાખ જેટલી પ્રતોનું વેચાણ થતું. લેખક્ધો મોટી નામના અપાવતી આ નવલકથા તથા તેમની ટૂંકી વાર્તાઓનાં લખાણોનો મધ્યવર્તી…
વધુ વાંચો >સેલી મૅરી (Sall’e Marie)
સેલી, મૅરી (Sall’e, Marie) (જ. 1707; અ. 27 જુલાઈ 1756, પૅરિસ, ફ્રાંસ) : ફ્રેંચ પ્રયોગશીલ નર્તકી અને પ્રથમ મહિલા કૉરિયૉ-ગ્રાફર. તેમનું નૃત્ય જીવંત અને નાટ્યાત્મક અભિવ્યક્તિ ધરાવતું હતું. વળી તેમણે કૉરિયૉગ્રાફ કરેલાં નૃત્યો પણ એ જ લક્ષણો માટે જાણીતાં હતાં. મૅરી સેલી બાળપણમાં ઇંગ્લૅન્ડમાં નૃત્યના જલસા કર્યા પછી સેલીએ નર્તક…
વધુ વાંચો >સેલુક વંશ
સેલુક વંશ : સિકંદરના સેનાપતિ સેલ્યુકસે સ્થાપેલો વંશ. ગ્રીસના વિજેતા મહાન સિકંદરનું ઈ. પૂ. 323માં બૅબિલોનમાં અવસાન થયા પછી તેના વિશાળ સામ્રાજ્યના ભાગલા પડ્યા હતા. એ ભાગલા પછી એના એશિયાના પ્રદેશોનો સ્વામી સેલ્યુકસ નામનો એનો સેનાપતિ બન્યો હતો, જે ‘સેલુક’ તરીકે અને એનો વંશ ‘સેલુક વંશ’ તરીકે ઓળખાય છે. સેલુકના…
વધુ વાંચો >સેલેનાઇટ (Selenite)
સેલેનાઇટ (Selenite) : ચિરોડીનો સ્પષ્ટ સ્ફટિક પ્રકાર. રાસા. બં. : CaSO4.2H2O. તેના બધા જ ગુણધર્મો ચિરોડીને મળતા આવે છે. તેનાં વિશિષ્ટ લક્ષણો આ પ્રમાણે છે : રંગવિહીન, પારદર્શક, ક્યારેક તે મોટા પત્રવત્ સ્વરૂપમાં પણ મળે. સામાન્યપણે નમનીય, તેથી રેસાદાર પ્રભંગ આપે; પરંતુ ફ્રાન્સના પૅરિસ નજીકમાંથી મળતી તેની જાત બરડ હોય…
વધુ વાંચો >સેલેસ મૉનિકા
સેલેસ, મૉનિકા (જ. 2 ડિસેમ્બર 1973, નૉવી સૅડ, યુગોસ્લાવિયા) : યુગોસ્લાવિયામાં જન્મેલ અમેરિકન નાગરિકત્વ ધરાવતી ટેનિસ-ખેલાડી. તેઓ 15 વર્ષની વયનાં હતાં ત્યારે 1989માં ફ્રેન્ચ ઑપનમાં તેઓ બિન-ક્રમાંકિત (unseeded) તરીકે સેમી-ફાઇનલમાં પહોંચી શક્યાં અને પછીના વર્ષે 16 વર્ષ અને 16 દિવસની વયે તેઓએ વિજયપદક જીતનાર સૌથી નાની વયનાં ખેલાડી નીવડ્યાં. 1991માં…
વધુ વાંચો >સૅલોનિકા
સૅલોનિકા : ગ્રીસમાં સૅલોનિકાના અખાત પર આવેલો પ્રદેશ તેમજ તે જ નામ ધરાવતું શહેર અને બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 40° 38´ ઉ. અ. અને 22° 56´ પૂ. રે.. તે થેસાલોનિકી નામથી પણ ઓળખાય છે. તેનો વિસ્તાર 3683 ચોકિમી. જેટલો છે. આજે સૅલોનિકા અહીંના વિસ્તારનું પ્રમુખ ઔદ્યોગિક મથક બની રહેલું છે.…
વધુ વાંચો >સેલ્ઝિનિક ડૅવિડ ઑલિવર
સેલ્ઝિનિક, ડૅવિડ ઑલિવર (જ. 10 મે 1902, પિટ્સબર્ગ, ઓહાઓ, યુ.એસ.; અ. 22 જૂન 1965, હૉલિવુડ) : અમેરિકાના ચલચિત્ર જગતના મહારથી. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીના યુગમાં ઉચ્ચ કલાત્મક ગુણવત્તાવાળી વાણિજ્યિક રીતે સફળ ફિલ્મોના નિર્માતા તરીકે તેઓ ખૂબ ખ્યાતિ પામ્યા. તેમના પિતા ન્યૂયૉર્કમાં મૂક ફિલ્મોના નિર્માતા હતા. તેમની પાસેથી ડૅવિડે તેમની શરૂઆતની તાલીમ…
વધુ વાંચો >સેલ્ટન રીનહાર્ડ
સેલ્ટન, રીનહાર્ડ (જ. 5 ઑક્ટોબર 1930, બ્રેસલૉ, જર્મની) : વિખ્યાત જર્મન ગણિતજ્ઞ તથા 1994ના વર્ષ માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. તેમને ‘રમતના સિદ્ધાંત’(Game theory)ના નિષ્ણાત ગણવામાં આવે છે. મિશ્ર હિત ધરાવતા સ્પર્ધકો વચ્ચે થતી રસાકસીની પ્રક્રિયા પર પ્રકાશ પાડતો ગણિતશાસ્ત્રનો આ જાણીતો સિદ્ધાંત છે. તેમના પિતા પુસ્તકવિક્રેતા હતા. જર્મનીની ફ્રૅન્કફર્ટ…
વધુ વાંચો >