૨૨.૧૫
સર્વેશ્વરવાદથી સલ્ફર ચક્ર
સર્વેશ્વરવાદ
સર્વેશ્વરવાદ : જે છે તે બધું જ ઈશ્વર છે એવો એક દાર્શનિક મત. સર્વ એટલે જગત. અર્થાત્ જગત એ જ ઈશ્વર છે અને ઈશ્વર એ જ જગત છે. આ મતે જગત અને ઈશ્વર વચ્ચે અભેદ છે. આ મત પ્રમાણે ઈશ્વરે જગતનું નિર્માણ કર્યું છે, અને તેથી તે ઈશ્વરમય છે. ગૌડપાદાચાર્યે…
વધુ વાંચો >સર્વોદય
સર્વોદય : પ્રવર્તમાન ઉપભોગવાદી સંસ્કૃતિનો વિકલ્પ પૂરો પાડતી ગાંધીવાદી આચાર-વિચારની પ્રણાલી. સર્વોદય વીસમી સદીમાં ઉદ્ભવેલો એક નવો શબ્દ છે. પરંતુ આજે જે રીતે તે જીવનની એક ફિલસૂફીના અર્થમાં, એક ચોક્કસ વિચારધારાના અર્થમાં પ્રચલિત છે, એ રીતનો તેનો ઉપયોગ તો હજી માત્ર એક જ સદી જૂનો છે. ‘સર્વોદય’ શબ્દનું ગર્ભાધાન થયું…
વધુ વાંચો >સલગમ
સલગમ : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા બ્રેસિકેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Brassica campestris Linn. subsp. rapifera (Metzg.) Sinsk. (હિં. શલજમ; બં. શલગમ; ક., તા., તે. ટર્નિપ; મલ. સીમામુલંકી; મ. સલગમ; અં. ધ ટ્રૂ કે કૉમન ટર્નિપ, રેપ) છે. તે લીલાં પર્ણોવાળી, રોમિલ, દ્વિવર્ષાયુ (biennial) શાકીય વનસ્પતિ છે અને કુંભીરૂપ…
વધુ વાંચો >સલમાન રશદી
સલમાન રશદી (જ. 19 જૂન 1946, મુંબઈ) : ભારતીય મૂળના અંગ્રેજી સાહિત્યકાર તથા પ્રચલિત ધાર્મિક અને સામાજિક માન્યતાઓનું જાહેર ખંડન કરવાની સ્વતંત્રતાના કટ્ટર હિમાયતી. આખું નામ સલમાન અહમદ રશદી. બાળપણ મુંબઈમાં વિતાવ્યું. ઇંગ્લૅન્ડના વૉરવીકશાયર પરગણાની ખાનગી રગ્બી પ્રિપૅરેટરી સ્કૂલમાં શિક્ષણ લીધા બાદ ઇંગ્લૅન્ડની કૅમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીની જાણીતી કિંગ્ઝ કૉલેજમાં સાહિત્યના વિષય…
વધુ વાંચો >સલાઈ ઇલન્તિરાયન
સલાઈ ઇલન્તિરાયન (જ. 1930, સલાઈનૈનાર પલ્લિવસલ, જિ. તિરુનેલવેલી, તામિલનાડુ) : તમિળ કવિ, નિબંધકાર અને વિવેચક. સાહિત્યિક જગતમાં તેઓ ઉપર્યુક્ત તખલ્લુસથી ઓળખાતા. પલયમકોટ્ટઈમાં શરૂનું શિક્ષણ લીધા બાદ તેમણે ચેન્નાઈ (મદ્રાસ) પ્રેસિડેન્સી કૉલેજમાંથી એમ.એ. (1954), એમ.લિટ્. (1956) અને તમિળ કહેવતો અને સમાજ પરના શોધપ્રબંધ દ્વારા પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી (1970). ચેન્નાઈની પ્રેસિડેન્સી કૉલેજમાં…
વધુ વાંચો >સલાટ
સલાટ : જુઓ પરંપરાગત વ્યવસાયો.
વધુ વાંચો >સલાડો-રચના (Salado Formation)
સલાડો–રચના (Salado Formation) : બાષ્પનિર્મિત ક્ષારનિક્ષેપથી બનેલી રચના. તે પશ્ચિમ ટૅક્સાસ(યુ.એસ.)ના ગ્વાડેલૂપ પર્વતોના વિસ્તારમાં મળે છે. આ રચના દુનિયાભરના પોટૅશિયમના ક્ષારો પૈકી મહત્ત્વનો સ્રોત બની રહેલી છે. દેલાવર થાળામાં આ ક્ષાર-રચનાની મહત્તમ જાડાઈ 720 મીટરની છે. સલાડો-રચના એ ઊર્ધ્વ પર્મિયન કાળ(વ. પૂ. 28 કરોડ વર્ષ અગાઉ શરૂ થયેલી અને 5.5…
વધુ વાંચો >સલામ, અબ્દુસ
સલામ, અબ્દુસ (જ. 29 જાન્યુઆરી 1926, જંગ માઘયાના, પંજાબ, પાકિસ્તાન [તે વખતનું હિન્દુસ્તાન]; અ. 21 નવેમ્બર 1996, ઑક્સફર્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ) : પાકિસ્તાની ન્યૂક્લિયર ભૌતિકવિજ્ઞાની અને 1979ના ભૌતિકવિજ્ઞાનના નોબેલ પારિતોષિકના સ્ટીવન વાઇનબર્ગ અને શેલ્ડન લી ગ્લાશોના સહવિજેતા. તેમણે એકીકૃત વિદ્યુત-મંદ સિદ્ધાંત(unified electro weak theory)નું સૂત્રણ એટલે કે મૂળભૂત કણો વચ્ચે પ્રવર્તતી મંદ-ન્યૂક્લિયર…
વધુ વાંચો >સલામત અલી, નજાકત અલી
સલામત અલી (જ. 1924, શ્યામચોરાસી, જિ. હોશિયારપુર, અવિભાજિત પંજાબ), નજાકત અલી (જ. 1932, શ્યામચોરાસી, જિ. હોશિયારપુર) (અલી બંધુઓ) : ભારતમાં જન્મેલા પરંતુ દેશના વિભાજન બાદ પાકિસ્તાન જતા રહેલા ઉત્તર હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતના અગ્રણી ગાયકો. તેઓ અલીબંધુ નામથી જાણીતા છે. પિતાનું નામ વિલાયત અલીખાં તથા કાકાનું નામ અલીખાં હતું. આ બે…
વધુ વાંચો >સલામતી અને સલામતી ઉદ્યોગ
સલામતી અને સલામતી ઉદ્યોગ : માનવીને ઈજા પહોંચાડતા અકસ્માતોને નિવારવા માટેનાં સાધનો કે ઉપકરણોનું આયોજન. તેનું કાર્યક્ષેત્ર કારખાનાં, દફતરો, દુકાનો, બાંધકામો, જાહેર સ્થળો, ખનન, ખેતી, પરિવહન, રસ્તા, ગૃહ વગેરે સ્થળોએ માનવીને આરક્ષણ પૂરું પાડવાનું છે. આદિકાળથી માનવી પર્યાવરણ, પશુઓ વગેરેથી પોતાની જાતનું રક્ષણ કરવા માટે પ્રયત્નશીલ રહ્યો છે. સંસ્કૃતિના વિકાસ…
વધુ વાંચો >સલ્તનત ચિત્રકલા (1400થી 1600)
સલ્તનત ચિત્રકલા (1400થી 1600) : ભારતની પ્રાદેશિક મુસ્લિમ સલ્તનતોના આશ્રયે પાંગરેલી લઘુચિત્રકલા. 1206માં દિલ્હી ખાતે ભારતની પ્રથમ સલ્તનત કુત્બુદ્દીન ઐબક અને મહંમદ ઘોરીએ સ્થાપી. ત્યારપછી ત્રણ સૈકા સુધી ઉત્તર ભારતમાં ઘણી સ્વતંત્ર કે અર્ધસ્વતંત્ર સલ્તનતો સ્થપાઈ. જેમાંથી કેટલીક સલ્તનતોમાં લઘુચિત્રકલાને આશ્રય અને પોષણ મળ્યાં. ચિત્રકલાને પોષણ આપનાર પ્રથમ ભારતીય સલ્તનત…
વધુ વાંચો >સલ્દાન્હા
સલ્દાન્હા : દક્ષિણ આફ્રિકાના પશ્ચિમ કાંઠે આવેલું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 33° 00´ દ. અ. અને 17° 56´ પૂ. રે.. તે ટેબલના ઉપસાગરના વાયવ્યમાં 90 કિમી.ને અંતરે આવેલું, દક્ષિણ આફ્રિકાના આખાય કાંઠા પરનું એક ઉત્તમ કક્ષાનું બારું છે. સલ્દાન્હા આ વિસ્તારનું મુખ્ય મત્સ્યમથક છે. આ શહેરમાં પ્રક્રમિત માછલીઓને પૅક કરવાના…
વધુ વાંચો >સલ્દાન્હા, વિન્સેંટ જૉન પીટર
સલ્દાન્હા, વિન્સેંટ જૉન પીટર (જ. 9 જૂન 1925, ઑમઝૂર, મેર્મજાલ, દક્ષિણ કન્નડ, કર્ણાટક) : કોંકણી લેખક. ‘ખંડાપ’, ‘કોંકણકુમાર’ તેમનું તખલ્લુસ છે. તેમણે મૈસૂર યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ.; એમ.ડી.(એ.એમ.)ની પદવી મેળવી. પછી એમસીસી બૅંક લિ., મૅંગલોરના નિયામક તરીકે જોડાયા. 1950-58 દરમિયાન મુંબઈથી પ્રગટ થતા અઠવાડિક ‘પોઇન્નારી’ના સ્થાપક-સંપાદક; 1960-65 દરમિયાન મૅંગલોરમાંથી પ્રગટ થતા દૈનિક…
વધુ વાંચો >સલ્ફર (ગંધક, sulphur)
સલ્ફર (ગંધક, sulphur) : આવર્તક કોષ્ટક(periodic table)ના 16મા (અગાઉના VI) સમૂહનું ઑક્સિજનની નીચે આવેલું રાસાયણિક અધાતુ તત્ત્વ. સંજ્ઞા S. પ્રાગૈતિહાસિક કાળમાં તેનો ઉલ્લેખ બ્રિમસ્ટોન (સળગતો પથ્થર, brimstone) તરીકે મળે છે. ઉપસ્થિતિ (occurrence) : ગંધક મુખ્યત્વે સંયોજિત સ્વરૂપે મળી આવે છે. પૃથ્વીના પોપડા/ખડકોમાં તેનું પ્રમાણ 340 ppm (parts per million) (લગભગ…
વધુ વાંચો >સલ્ફર ચક્ર
સલ્ફર ચક્ર : સલ્ફરયુક્ત અવસાદી (sedimentary) ચક્ર. વાતાવરણમાં તે H2S, SO2 જેવા વાયુ સ્વરૂપે અને મૃદામાં સલ્ફેટ, સલ્ફાઇડ અને કાર્બનિક-સલ્ફર-સ્વરૂપે મળી આવે છે. વાતાવરણમાં રહેલો SO2 વાયુ જ્વાળામુખી દ્વારા અને વનસ્પતિઓને બાળવાથી ઉત્પન્ન થાય છે. જોકે અશ્મી-બળતણમાં રહેલા સલ્ફાઇડ અને કાર્બનિક-Sના ઑક્સિડેશન દ્વારા વિપુલ જથ્થામાં ઉત્પન્ન થાય છે. સામાન્ય રીતે…
વધુ વાંચો >