૧૬.૨૬
મૉન્સૂન વેડિંગથી મૉરિસ વિલિયમ
મોમિનખાં
મોમિનખાં (જ. 1800; અ. 1852) : ઉર્દૂના ગઝલકાર. આખું નામ હકીમ મોમિનખાં મોમિન. તેમના પિતા ગુલામનબીખાન તથા દાદા નામદારખાન હકીમ (તબીબ) હતા અને કાશ્મીર તેમનું મૂળ વતન હતું. દિલ્હીના મુઘલ બાદશાહ શાહઆલમના સમયમાં તેમના દાદાને જમીન-જાગીર મળ્યાં હતાં. અંગ્રેજી શાસનમાં પેન્શન બંધાયું હતું, જે મોમિનખાંને પણ મળતું હતું. તેઓ અરબી-ફારસી…
વધુ વાંચો >મૉમ્બાસા
મૉમ્બાસા : કેન્યા(પૂર્વ-આફ્રિકા)નું મુખ્ય બંદર અને શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 4° 03´ દ. અ. અને 39° 40´ પૂ. રે.. હિન્દી મહાસાગરને કિનારે તે પ્રવાળ ટાપુ પર વસેલું છે. આ શહેર દારેસલામથી ઈશાનમાં 327 કિમી.ને અંતરે તથા નાઇરોબીથી અગ્નિકોણમાં 530 કિમી.ને અંતરે આવેલું છે. વસ્તીની ર્દષ્ટિએ કેન્યામાં તે નાઇરોબીથી બીજા ક્રમે…
વધુ વાંચો >મૉયનિહૅન, ડૅનિયલ પૅટ્રિક
મૉયનિહૅન, ડૅનિયલ પૅટ્રિક (જ. 16 માર્ચ 1927, ટુલ્સા, ઓક્લહોમા; અ. 26 માર્ચ 2003 વૉશિંગ્ટન) : અમેરિકાના જાણીતા વિદ્વાન અને રાજકારણી. તેમણે ન્યૂયૉર્કની સિટી કૉલેજમાં તથા ટફ્ટ્સ યુનિવર્સિટી ખાતે અભ્યાસ કર્યો. ત્યારપછી સિરૅકૉઝ, હાર્વર્ડ તથા મૅસચૂસેટ્સના ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજી ખાતે અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. તેમણે પ્રમુખ જૉન્સન તથા પ્રમુખ નિકસનના વહીવટી તંત્રમાં સેવા…
વધુ વાંચો >મો યાન, ગુયાન (ઉપનામ : ‘મો યાન’) (Gvan Moye)
મો યાન, ગુયાન (ઉપનામ : ‘મો યાન’) (Gvan Moye) (જ. 17 ફેબ્રુઆરી 1955 ગાઓમી, શેંડિંગ, ચીન) : 2012નો સાહિત્યનો નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર ચીનના નવલકથાકાર અને લઘુકથા-લેખક. તેમનો જન્મ ખેડૂત પરિવારમાં થયો હતો. તેઓ અગિયાર વર્ષના હતા ત્યારે ચીનમાં સાંસ્કૃતિક ક્રાંતિ થઈ અને તેઓ ભણવાનું છોડીને ખેતીકામમાં જોડાઈ ગયા હતા.…
વધુ વાંચો >મોર
મોર (Peacock) : અત્યંત સુંદર અને ધ્યાનાકર્ષક એવું એક વિહગ વર્ગની ગેલિફૉર્મિસ-શ્રેણીનું પ્રાણી. શાસ્ત્રીય નામ Pavo cristatus. તેની વરણી ભારતના રાષ્ટ્રીય પક્ષી (national bird) તરીકે થયેલી છે. આમ તો આ પક્ષી ગીધના કદનું હોય છે. અલબત્ત, તેની લાંબી પૂંછડીને કારણે મોર વિશાળ દેખાય છે. તેની કલાત્મક દેહભંગી અને સૌંદર્યને કારણે…
વધુ વાંચો >મોરકામ્બેનો ઉપસાગર
મોરકામ્બેનો ઉપસાગર : ઉત્તર ઇંગ્લૅન્ડના પશ્ચિમ કિનારે આવેલો આયરિશ સમુદ્રનો એક ભાગ. ભૌગોલિક સ્થાન : ઉત્તર તરફ તે ઇંગ્લૅન્ડના કુમ્બ્રિયા (કુંબરલૅન્ડ) પરગણાથી તથા દક્ષિણ તરફ લૅંકેશાયરથી ઘેરાયેલો છે. તેની ઉત્તર અને દક્ષિણ તરફના પ્રદેશોના કિનારા પર બૅરો-ઇન-ફર્નેસ, મોરકામ્બે અને હેયશામ નગરો આવેલાં છે. લેક ડિસ્ટ્રિક્ટનાં શિખરજૂથોમાંથી નીકળીને વહેતી નદીઓ આ…
વધુ વાંચો >મૉરટન ઉપસાગર
મૉરટન ઉપસાગર : ઑસ્ટ્રેલિયાના ક્વીન્સલૅન્ડ રાજ્યના અગ્નિભાગમાં કિનારા નજીક બ્રિસ્બેનથી આશરે 29 કિમી.ના અંતરે આવેલો પૅસિફિક મહાસાગરનો એક ભાગ. બ્રિસ્બેન નદીમુખ પરનું બ્રિસ્બેન બંદર તેને માટેનું પ્રવેશદ્વાર ગણાય છે. પૂર્વ તરફ મૉરટન, ઉત્તર તરફ બ્રાઇબી અને દક્ષિણ તરફ સ્ટ્રેડબ્રોક જેવા ટાપુઓથી તે અંશત: ઘેરાયેલો છે. આ ટાપુઓ પ્રવાસીઓ માટેનાં આકર્ષણનાં…
વધુ વાંચો >મૉર, ટૉમસ સંત (સર)
મૉર, ટૉમસ સંત (સર) (જ. 7 ફેબ્રુઆરી 1477, લંડન; અ. 6 જુલાઈ 1535, લંડન) : ઇંગ્લૅન્ડના લૉર્ડ ચાન્સેલર, વિદ્વાન અને લેખક. ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરીને તેમણે 1494માં કાયદાના ક્ષેત્રમાં કારકિર્દી શરૂ કરી. તેઓ 1510માં લંડનના અન્ડરશેરિફ બન્યા. રાજા હેન્રી આઠમાની સેવામાં 1518માં કાઉન્સિલર અને રાજદૂત તરીકે જોડાયા બાદ તેમને ‘સર’નો…
વધુ વાંચો >મોરથૂથું
મોરથૂથું (Blue vitriol) : જલયોજિત (hydrated) કૉપર (II) સલ્ફેટ તરીકે ઓળખાતો ભૂરા રંગનો સ્ફટિકમય ઘન પદાર્થ. સૂત્ર : CuSO4·5H2O. કૉપર(II) ઑક્સાઇડ અથવા કૉપર(II) કાર્બોનેટની મંદ સલ્ફયુરિક ઍસિડ સાથેની પ્રક્રિયાથી કૉપર સલ્ફેટનું દ્રાવણ મળે છે. દ્રાવણને ગરમ કરી, સંતૃપ્ત બનાવી તેને ઠંડું પાડતાં પેન્ટાહાઇડ્રેટના ચળકતા ભૂરા સ્ફટિક પ્રાપ્ત થાય છે. (જળવિભાજન…
વધુ વાંચો >મોરપંખ
મોરપંખ : અનાવૃતબીજધારી વિભાગમાં આવેલા ક્યુપ્રેસેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Thuja orientalis Linn. syn. Biota orientalis Endl. (હિં. મયૂરપંખ, મોરપંખી; ગુ. મયૂરપંખ; અં. ઑરિયેન્ટલ આર્બર-વાઇટી) છે. વિતરણ : તે ઉત્તર અને ઉત્તર-પૂર્વ ચીન, કોરિયા અને જાપાનની મૂલનિવાસી છે. તે તાઇવાન અને મધ્યએશિયામાં વિતરણ પામેલી છે. 18મી સદીના પૂર્વાર્ધથી…
વધુ વાંચો >મૉન્સૂન વેડિંગ
મૉન્સૂન વેડિંગ (ચલચિત્ર) (2001) : આધુનિક ભારતમાં પંજાબી પરિવારની પરંપરાગત લગ્નવિધિ પર આધારિત અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પુરસ્કૃત રંગીન સામાજિક હાસ્ય-ચલચિત્ર. ભાષા : પંજાબી, હિંદી, અંગ્રેજી. નિર્માત્રી : કેરોલિન બરેન, મીરા નાયર. દિગ્દર્શન : મીરા નાયર. પટકથા : સાબરિના ધવન. મુખ્ય કલાકારો : નસીરુદ્દીન શાહ, લિલેટ દુબે, શેફાલી શેટ્ટી, કુલભૂષણ ખરબંદા,…
વધુ વાંચો >મૉન્સ્ટેરા
મૉન્સ્ટેરા : જુઓ શૂર્પણખા.
વધુ વાંચો >મોપલાઓનો વિદ્રોહ
મોપલાઓનો વિદ્રોહ : દક્ષિણ ભારતના મલબાર પ્રદેશમાં રહેતા મુસ્લિમોનો વિદ્રોહ. ખાસ કરીને વાલવનદ અને એરંડ તાલુકાઓમાં એમની વસ્તી વધારે હતી. ઈસુની 9મી સદીમાં દક્ષિણ હિંદમાં આવનાર આરબોના તેઓ વંશજો હતા. તેઓ ઘણા ઉગ્ર અને ધર્મઝનૂની હતા. તેઓ જ્યારે ઉશ્કેરાય ત્યારે સમૂહમાં ભયંકર તોફાનો કરતા. અસહકારની ચળવળ (1920–22) દરમિયાન મલબારમાં અલીભાઈઓનાં…
વધુ વાંચો >મોપાસાં, ગાય દ
મોપાસાં, ગાય દ (જ. 5 ઑગસ્ટ 1850; અ. 6 જુલાઈ 1893, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ સર્જક. મુખ્યત્વે વાર્તાકાર તથા નવલકથાકાર. કવિતા, નાટક તથા પ્રવાસનિબંધોય એમણે લખ્યા છે; પણ ટૂંકી વાર્તાના કસબી-કલાકાર તરીકે વિશેષ જાણીતા. માતા-પિતા નૉર્મન. ફ્રાન્સમાં તે સમયે છૂટાછેડાનો કાયદો નહોતો છતાં 15 વર્ષના લગ્નજીવન બાદ ગાયનાં માતા-પિતા અલગ થયાં.…
વધુ વાંચો >મોબાઇલ શિલ્પ
મોબાઇલ શિલ્પ : ગતિમાન શિલ્પ. આ આધુનિક શિલ્પ નૈસર્ગિક પવન અથવા વીજસંચાલિત મોટરથી હલનચલન પામે છે. અંગ્રેજીમાં તે મોબાઇલ ઉપરાંત કાઇનેટિક શિલ્પ તરીકે પણ ઓળખાય છે. અમેરિકન શિલ્પી ઍલેક્ઝાન્ડર કાલ્ડર પ્રથમ મોબાઇલ શિલ્પી છે. તેમનાં આ પ્રકારનાં શિલ્પોનું પ્રથમ પ્રદર્શન પૅરિસમાં યોજાયું ત્યારે માર્સેલ દ્યુશોંએ આ શિલ્પકૃતિઓને પ્રથમ વાર જ…
વધુ વાંચો >મોબૂટૂ, જૉસેફ (જનરલ)
મોબૂટૂ, જૉસેફ (જનરલ) (જ. 14 ઑક્ટોબર 1930, લીસાલા, ડેમૉક્રૅટિક રિપબ્લિક ઑવ્ કૉંગો, ઝાયર; અ. 7 સપ્ટેમ્બર, 1997) : કૉંગોના અગ્રણી રાજકીય નેતા અને પ્રમુખ. તેમણે બ્રસેલ્સમાં અભ્યાસ કર્યો અને બાદમાં કૉંગો પાછા ફર્યા. 1956માં ત્યાંના જાણીતા નેતા પેટ્રિસ લુમુમ્બા સાથે રાષ્ટ્રીય લડતમાં જોડાયા અને તેમના અત્યંત નિકટના રાજકીય કાર્યકર બની…
વધુ વાંચો >મૉમ, વિલિયમ સમરસેટ
મૉમ, વિલિયમ સમરસેટ (જ. 25 જાન્યુઆરી 1874, પૅરિસ, ફ્રાન્સ; અ. 16 ડિસેમ્બર 1965) : ખ્યાતનામ ફ્રેન્ચ સર્જક. ફ્રાન્સમાંના બ્રિટનના દૂતાવાસના કાનૂની સલાહકાર. પિતાના છ પૈકીના ચોથા પુત્ર. માત્ર 8 વર્ષની વયે માતાનું પ્રસૂતિ દરમિયાન અવસાન. માતાના આ અવસાનની ઘેરી અસર કદાચ લેખકના મન ઉપર કાયમ રહી અને તેથી જ તેમની…
વધુ વાંચો >મૉમસેન, ક્રિશ્ચિયન મૅથિયાસ થિયૉડૉર
મૉમસેન, ક્રિશ્ચિયન મૅથિયાસ થિયૉડૉર (જ. 30 નવેમ્બર 1817, ગાર્ડિંગ, જર્મની; અ. 1 નવેમ્બર 1903, શારૉલેટનબર્ગ, જર્મની) : જર્મનીના નામાંકિત ઇતિહાસકાર અને લેખક. તેમણે કીલ ખાતે ન્યાયશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો. પ્રૉટેસ્ટન્ટ સમુદાયના એક પાદરી સમા પોતાના પિતાના પ્રભાવ હેઠળ તેઓ ભાષાવિજ્ઞાની બન્યા અને ગ્રીક, લૅટિન, ફ્રેન્ચ, ઇંગ્લિશ, સ્વીડિશ તથા ઇટાલિયન જેવી ઘણી…
વધુ વાંચો >મોમિનખાન 1લો
મોમિનખાન 1લો (મીરઝા જાફર નજમુદ્દૌલા) (ઈ. સ. 1737–1743) : ગુજરાતનો મુઘલ સૂબેદાર. જોધપુરના અભયસિંહ રાઠોડ ગુજરાતના સૂબેદાર નિમાતાં એમની સાથે મોમિનખાન ગુજરાત આવ્યો હતો. ગુજરાતની બક્ષીગીરી તથા ખંભાતનો વહીવટ એને પાછાં મળ્યાં. ખંભાતનો વહીવટ પોતાના પિતરાઈ ભાઈ ફિદાઉદ્દીનખાનને સોંપી પોતે પેટલાદ રહેતો. જોધપુરના મહારાજા અભયસિંહે ગુજરાતની સૂબેદારી પોતાના પ્રતિનિધિ રતનસિંહ…
વધુ વાંચો >મોમિનખાન 2જો
મોમિનખાન 2જો (મુફ્તખિરખાન) (ઈ. સ. 1748–1758) : ગુજરાતનો મુઘલ સૂબેદાર. મોમિનખાન 1લાના મૃત્યુના સમાચાર દિલ્હી પહોંચતાં નવો સૂબેદાર નિમાતાં સુધી કામ કરવા માટે એના ભત્રીજા ફિદાઉદ્દીનખાન અને પુત્ર મુફ્તખિરખાનને સંયુક્તપણે વહીવટ ચલાવવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો. ફિદાઉદ્દીન અને મુફ્તખિર વચ્ચે પરસ્પર વહેમ અને શંકા ઉપસ્થિત થતાં બંને વચ્ચેનું અંતર વધતું ગયું.…
વધુ વાંચો >