૧૩.૨૮
બેવડું ફલનથી બૉઈલ, વિલાર્ડ એસ. (Boyel, Willard S.)
બેવડું ફલન
બેવડું ફલન : આવૃત બીજધારીમાં થતું વિશિષ્ટ પ્રકારનું ફલન. પરાગનયનની ક્રિયા દરમિયાન લઘુબીજાણુ (પરાગરજ) અત્યંત અલ્પવિકસિત, દ્વિ કે ત્રિકોષીય અંત:બીજાણુક (endosporic) નરજન્યુજનક ધરાવે છે. પવન, પાણી અને કીટક પરાગનયનના વાહક છે. પરાગનયન થયા પછી પરાગરજનું તરત કે થોડા સમય પછી અંકુરણ થાય છે. પરાગનલિકા પરાગાસનથી પરાગવાહિની તરફ વિકાસ સાધે છે.…
વધુ વાંચો >બેવસ
બેવસ (જ. 25 ફેબ્રુઆરી 1885, લારખાના, સિંધ [હાલ પાકિસ્તાન]; અ. 23 સપ્ટેમ્બર 1947) : આધુનિક સમયના પ્રમુખ સિંધી કવિ. તેમનું મૂળ નામ કિશનચંદ્ર તીરથદાસ ખત્રી. મુખ્ય શિક્ષક તરીકે નોકરી સ્વીકારી નામના પામ્યા. તેઓ હોમિયોપૅથિક વૈદ્ય બન્યા. તેમણે સૂફી તત્વજ્ઞાન અને વેદાંતનો અભ્યાસ કર્યો. તેઓ સ્વભાવે અતિ મૃદુ અને નમ્ર હતા.…
વધુ વાંચો >બેવાન, એનાયરિન
બેવાન, એનાયરિન (જ. 15 નવેમ્બર 1897, ટ્રેડગર; અ. 6 જુલાઈ 1960, ચેશામ) : ઇંગ્લૅન્ડના અગ્રણી મજૂર નેતા તથા રાજકારણી. તેઓ એક ખાણિયાના પુત્ર હતા. તેમણે સેરહોઈ એલિમેન્ટરી સ્કૂલ અને સેન્ટ્રલ લેબર કૉલેજમાં શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. 13 વર્ષની વયે ખાણમાં મજૂરી કરવાની શરૂઆત કરી અને ટૂંકસમયમાં જ આક્રમક મજૂર-સંગઠનના નેતા…
વધુ વાંચો >બેવિન, અર્નેસ્ટ
બેવિન, અર્નેસ્ટ (જ. 9 માર્ચ 1881, વિન્સફર્ડ, સમરસેટ પરગણું; અ. 14 એપ્રિલ 1951, લંડન) : બ્રિટનના ખ્યાતનામ રાજપુરુષ તથા બ્રિટનની મજૂર ચળવળના એક અગ્રગણ્ય નેતા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ(1939–45)માં મજૂર અને રાષ્ટ્રીય સેવાના કૅબિનેટ કક્ષાના પ્રધાન તરીકે અને ત્યારપછી વિદેશ ખાતાના પ્રધાન તરીકે એમણે કામગીરી બજાવી હતી. તેમનો ઉછેર ગરીબ કુટુંબમાં થયેલો.…
વધુ વાંચો >બૅસની સામુદ્રધુની
બૅસની સામુદ્રધુની : ઑસ્ટ્રેલિયા ખંડની મુખ્ય ભૂમિ અને તેની દક્ષિણે આવેલા ટાસ્માનિયા ટાપુની વચ્ચે આવેલી સામુદ્રધુની. 39° 30´ દ. અ. અને 146° 0´ પૂ. રે.ની આજુબાજુ આવેલી આ સામુદ્રધુની પૂર્વ તરફ આવેલા પેસિફિક મહાસાગરને પશ્ચિમ તરફના દક્ષિણ મહાસાગર સાથે જોડે છે. તેની પહોળાઈ આશરે 240 કિમી અને ઊંડાઈ સ્થાનભેદે 55થી…
વધુ વાંચો >બેસન્ટ, ઍની
બેસન્ટ, ઍની (જ. 1 ઑક્ટોબર 1847, લંડન; અ. 21 સપ્ટેમ્બર 1933, અડ્યાર, ચેન્નઈ) : ભારતને સેવાક્ષેત્ર બનાવીને થિયૉસોફિસ્ટ, સમાજસુધારક અને કેળવણીકાર તરીકે સેવા આપનાર અંગ્રેજ મહિલા. ઍની બેસન્ટનો જન્મ આયરિશ કુટુંબમાં થયો હતો. બાળપણમાં જ તેમના પિતા વિલિયમ પેજ વુડ મરણ પામ્યા. માતા એમિલી પાસેથી મિસ મેરિયટ ઍનીને ભણાવવા પોતાને…
વધુ વાંચો >બેસલ, ફ્રેડરિક વિલ્હેલ્મ
બેસલ, ફ્રેડરિક વિલ્હેલ્મ (જ. 1784; અ. 1846) : ર્દષ્ટિસ્થાનભેદ(parallex)ની રીતથી દૂરના તારાના અંતરનું માપન કરનાર જર્મન ખગોળવિદ. બેસલે સાયરસના સાથીદારનું સૂચન કર્યું અને બેસલ વિધેયો દાખલ કર્યાં. તેમણે હિસાબનીસ તરીકેનું પ્રશિક્ષણ યુવા વયે લીધું તે દરમિયાન નૌસંચાલન (navigation) અને ખગોળનો અભ્યાસ કર્યો. 26 વર્ષની નાની વયે આવી નોંધપાત્ર સિદ્ધિઓ હાંસલ…
વધુ વાંચો >બેસાલ્ટ
બેસાલ્ટ : બેઝિક અગ્નિકૃત જ્વાળામુખીજન્ય ખડકપ્રકાર. સામાન્ય રીતે તો કાળા રંગના કોઈ પણ સૂક્ષ્મદાણાદાર બહિર્ભૂત અગ્નિકૃત ખડકને બેસાલ્ટ નામથી ઓળખવામાં આવે છે. ખનિજબંધારણની ર્દષ્ટિએ જે ખડકમાં કૅલ્શિયમ-સમૃદ્ધ પ્લેજિયોક્લેઝ ફેલ્સ્પાર અને કૅલ્શિયમ-સમૃદ્ધ પાયરૉક્સીન બંનેનું આશરે સમપ્રમાણ હોય, તેમજ ઑલિવિન, કૅલ્શિયમ-ત્રુટિવાળું પાયરૉક્સીન અને લોહ-ટાઇટેનિયમ ઑક્સાઇડ જેવાં ખનિજોનું ઓછું (કુલ કદના 20 %થી…
વધુ વાંચો >બેસિડિયોમાઇસિટિસ
બેસિડિયોમાઇસિટિસ : હરિતદ્રવ્ય-વિહોણી ફૂગ (fungus) વનસ્પતિનો એક વિભાગ. બેસિડિયોમાઇસિટિસ પ્રકણીધાની (basidium) નામે ઓળખાતું એક અંગ ધરાવે છે. આ અંગને એક વિશિષ્ટ પ્રકારની બીજાણુધાની (sporangium) તરીકે વર્ણવી શકાય. આ અંગમાં પ્રકણીધાનીઓનાં 2 કોષકેન્દ્રોનું સંયોજન અને અર્ધસૂત્રી વિભાજન (reduction division) થતું હોય છે. આ જૈવી પ્રક્રિયાને લીધે સામાન્યપણે 4 પ્રકણીબીજાણુ (basidiospores) નિર્માણ…
વધુ વાંચો >બૅંકિંગ
બૅંકિંગ : ધિરાણ કરવાના અથવા રોકાણ કરવાના હેતુથી લોકો પાસેથી નાણાંના રૂપમાં થાપણો સ્વીકારવાનો અને આવી થાપણો મૂકનાર દ્વારા પરત માગવામાં આવે ત્યારે ચેક, ડ્રાફ્ટ અથવા અન્ય માન્ય રીતે તુરત જ અથવા નિશ્ચિત તારીખે પરત કરવાનો વ્યવસાય. નાણાંના રૂપમાં થાપણો સ્વીકારવી અને તેમાંથી ધિરાણ કરવું આ બે પ્રવૃત્તિઓને સામાન્ય અર્થમાં…
વધુ વાંચો >બૅંકિંગ નિયમન ધારો
બૅંકિંગ નિયમન ધારો : ભારતમાં બૅંકિંગનો વ્યવસાય કરતી કંપનીઓનું નિયમન કરતો ધારો. 1936 સુધી બૅંકો હતી, પણ બૅંકિંગને લગતો અલગ ધારો નહોતો. બૅંકિંગનો ધંધો કરતી મર્યાદિત જવાબદારીવાળી મંડળીઓ 1913ના કંપની ધારા હેઠળ અસ્તિત્વમાં આવી હતી અને બૅંકિંગને લગતા વ્યવહારો કરતી હતી. ભાગીદારી પેઢી કે વૈયક્તિક માલિકીને માટે કરારના ધારા જેવા…
વધુ વાંચો >બૅંકોની ધારાકીય સુરક્ષા
બૅંકોની ધારાકીય સુરક્ષા : ભારતમા બૅંકિંગનો વ્યવસાય કરતી સંસ્થાઓને વિવિધ કાયદાઓ દ્વારા અપાયેલું રક્ષણ. 1949 પહેલાં ભારતમાં બૅંકોને ધારાકીય સુરક્ષા નહિવત્ હતી. 1949માં બૅંકિંગ નિયંત્રણ ધારાથી બૅંકોને ધારાકીય સુરક્ષા આપવાનું શરૂ થયું. 1956માં કંપની ધારા અને તેના વખતોવખતના સુધારાથી મર્યાદિત જવાબદારીવાળી મંડળીઓની વ્યવસ્થાવાળી બૅંકોને વધારે પ્રમાણમાં ધારાકીય સુરક્ષા મળી. સહકારી…
વધુ વાંચો >બૅંગકૉક
બૅંગકૉક : થાઇલૅન્ડનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 13° 45´ ઉ. અ. અને 100° 31´ પૂ. રે. વાસ્તવમાં આખો થાઇલૅન્ડ દેશ નાનાં નાનાં નગરો અને ગામડાંઓથી બનેલો છે, અહીં બૅંગકૉક જ એકમાત્ર મોટામાં મોટું શહેર છે. દેશની કુલ વસ્તીના 10 %થી વધુ લોકો આ શહેરમાં રહે છે.…
વધુ વાંચો >બૅંગકૉક નૅશનલ મ્યુઝિયમ
બૅંગકૉક નૅશનલ મ્યુઝિયમ (સ્થાપના 1874) : થાઇલૅન્ડના સાંસ્કૃતિક, ધાર્મિક અને પુરાતત્વીય અવશેષોનું સંગ્રહસ્થાન. રાજા ચુલાલૉનગકૉર્મની પ્રેરણાથી આ સંગ્રહાલય સ્થપાયું. સંગ્રહાલયના મુખ્ય મકાનનું ઐતિહાસિક મહત્વ છે. તે રાજાના દ્વિતીય કુંવર વાંગના માટે બનાવેલો મહેલ છે. બૅંગકૉક શહેરનો ઈ. સ. 1782માં પાયો નંખાયો તે સમયે આ મહેલ સૌપ્રથમ બાંધવામાં આવ્યો. ઈ. સ.…
વધુ વાંચો >બેંગાલ બ્રિટિશ ઇન્ડિયન સોસાયટી
બેંગાલ બ્રિટિશ ઇન્ડિયન સોસાયટી : ભારતના લોકોની વાસ્તવિક સ્થિતિની માહિતી ભેગી કરીને તેમના વિકાસનાં કાર્યો કરવા સ્થપાયેલી સંસ્થા. તેની સ્થાપના 20 એપ્રિલ 1843ના રોજ બ્રિટિશ પાર્લમેન્ટના સભ્ય અને ગુલામોની મુક્તિ માટે લડત કરનાર જ્યૉર્જ થૉમ્પસનની પ્રેરણાથી કરવામાં આવી હતી. થૉમ્પસન દ્વારકાનાથ ટાગોરના નિમંત્રણથી ભારતમાં આવ્યા હતા. તેમણે કેટલાંક પ્રવચનો આપીને…
વધુ વાંચો >બૅંગ્લોર
બૅંગ્લોર : કર્ણાટક રાજ્યના અગ્નિભાગમાં આવેલો જિલ્લો, તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક, રાજ્યનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર તથા અતિરમણીય ઉદ્યાનનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : આ જિલ્લો આશરે 12° 20´થી 13° 30´ ઉ. અ. અને 77° 02´થી 77° 58´ પૂ. રે. વચ્ચેનો કુલ ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર,…
વધુ વાંચો >બેંઘાઝી
બેંઘાઝી : આફ્રિકાના લિબિયા દેશનું તેના પાટનગર ટ્રિપોલી પછીના બીજા ક્રમે આવતું મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 32° 07´ ઉ. અ. અને 20° 04´ પૂ. રે. તે ભૂમધ્ય સમુદ્રના દક્ષિણ કિનારા પરનું બંદર છે તથા પૂર્વ લિબિયાનું અગત્યનું વ્યાપારી મથક છે. આજે તે મહાનગર તરીકે વિકસ્યું છે. છેલ્લામાં છેલ્લી ઉપલબ્ધ…
વધુ વાંચો >બેંટન, વિલિયમ (બર્નેટ)
બેંટન, વિલિયમ (બર્નેટ) (જ. 1 એપ્રિલ 1900, મિનિયાપોલિસ, યુ.એસ.; અ. 18 માર્ચ 1973, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : ‘એન્સાઇક્લોપીડિયા બ્રિટાનિકા’ (1943–73) અને અન્ય ભાષાઓમાં રચાયેલ એન્સાઇક્લોપીડિયાના મુખ્ય સંપાદક. યુ. એસ. પ્રકાશન વિભાગના મુખ્ય વહીવટદાર ‘બેંટન ઍન્ડ બાઉલ્સ’ નામની જગપ્રસિદ્ધ વિજ્ઞાપન પેઢીના સ્થાપક. યુનિવર્સિટી ઑવ્ શિકાગોના વાઇસ પ્રેસિડન્ટ અમેરિકાની સરકારમાં આસિસ્ટન્ટ સેક્રેટરી ઑવ્…
વધુ વાંચો >બૈકલ
બૈકલ : અગ્નિ સાઇબીરિયામાં ઇર્કુટસ્કથી પૂર્વમાં આવેલું દુનિયામાં ઊંડામાં ઊંડું સરોવર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 54° ઉ. અ. અને 108° પૂ. રે.ની આજુબાજુ વિસ્તરેલું છે. તેની ઊંડાઈ 1,620 મીટર છે, વિસ્તાર 31,499 ચોકિમી. જેટલો છે, લંબાઈ આશરે 636 કિમી. અને તેની વધુમાં વધુ પહોળાઈ આશરે 79 કિમી. જેટલી છે. દુનિયામાં…
વધુ વાંચો >