૧૨.૨૫
ફિશ ટેલ પામથી ફૂગ
ફિશ ટેલ પામ
ફિશ ટેલ પામ : એકદળી વર્ગના એરિકેસી કુળનું એક તાડવૃક્ષ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Caryota urens L. (અં. Fish tail Palm, Indian sago palm, wine palm, ગુ. શિવજટા) છે. તેનાં પર્ણો માછલીની પૂંછડીના આકારનાં થાય છે. તેથી તેને ‘ફિશ ટેલ પામ’ કહે છે. તેનાં પુષ્પોની સેરો ઝૂમખામાં એકાદ મીટર સુધી લટકતી…
વધુ વાંચો >ફિશર, અર્ન્સ્ટ ઑટો
ફિશર, અર્ન્સ્ટ ઑટો (જ. 10 નવેમ્બર 1918, મ્યુનિક) : જર્મન રસાયણવિદ. ભૌતિકશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપકના પુત્ર ફિશરે મ્યુનિક ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજીમાં અભ્યાસ કરી 1952માં ત્યાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી હતી. 1957થી 1964 દરમિયાન તેમણે મ્યુનિક યુનિવર્સિટીમાં અકાર્બનિક રસાયણના પ્રોફેસર તરીકે કાર્ય કર્યું અને 1964માં ઇનૉર્ગૅનિક કૅમિસ્ટ્રી ઇન્સ્ટિટ્યૂટના નિયામક પણ બન્યા. ફિશરનું અકાર્બનિક સંકીર્ણો…
વધુ વાંચો >ફિશર, ઇર્વિંગ
ફિશર, ઇર્વિંગ (જ. 1867; અ. 1947) : વિખ્યાત અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. નાણાકીય અને ગણિતબદ્ધ અર્થશાસ્ત્રના ક્ષેત્રે તેમનું પ્રદાન મહત્વનું છે. તેમણે ગણિતશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટની પદવી મેળવી હતી અને તેથી આર્થિક સિદ્ધાંતો અને સમસ્યાઓના વિશ્લેષણમાં તેમણે ગણિતીય પદ્ધતિઓનો બહોળો ઉપયોગ કર્યો હતો. 1898–1935ના લગભગ ચાર દાયકા દરમિયાન તેઓ અમેરિકાની યેલ યુનિવર્સિટીમાં અર્થશાસ્ત્રના પ્રોફેસર…
વધુ વાંચો >ફિશર, એમિલ હરમાન
ફિશર, એમિલ હરમાન (જ. 9 ઑક્ટોબર 1852; અ. 15 જુલાઈ 1919, બર્લિન) : જર્મન કાર્બનિક રસાયણવિદ અને કુદરતી પેદાશોના રસાયણના નિષ્ણાત. ફિશરનો જન્મ કોલોન નજીક એક ઊન કાંતવાની મિલ તથા આસવની ફૅક્ટરી ધરાવતા વેપારીને ત્યાં થયો હતો. શાળાનો અભ્યાસ પૂરો કર્યા બાદ યુનિવર્સિટી-પ્રવેશ માટે તેમની ઉંમર નાની પડતી હોવાથી કાકાના…
વધુ વાંચો >ફિશર, રૉબર્ટ (બૉબી) જેમ્સ
ફિશર, રૉબર્ટ (બૉબી) જેમ્સ (જ. 9 માર્ચ 1943, શિકાગો; અ. 17 જાન્યુઆરી 2008, આઇસલૅન્ડ) : શતરંજ અથવા ચેસની રમતમાં વિશ્વવિજેતા બનનાર સમર્થ ખેલાડી. 1949માં બૉબી ફિશરનું કુટુંબ ન્યૂયૉર્ક રાજ્યના બ્રુકલિન શહેરમાં વસવા આવ્યું ત્યારે બૉબી ફિશરથી છ વર્ષ મોટી એની બહેન જોન ડિપાર્ટમેન્ટલ સ્ટોરમાંથી પ્લાસ્ટિકનો ચેસનો સેટ પોતાના નાના ભાઈને…
વધુ વાંચો >ફિશર, વેલ્ધી
ફિશર, વેલ્ધી (જ. 1879, રોમ, ઇટાલી; અ. 16 ડિસેમ્બર 1980, સાઉથબરી, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) : જન્મ લુહાર પિતા અને શિક્ષિકા માતાને ત્યાં. યશસ્વી વિદ્યાર્થીકાળ પતાવી સ્નાતિકા થઈ શિક્ષિકા બન્યાં. યુરોપી સંસ્થાનવાદ ત્યારે ઉગ્ર ચરણમાં હતો ત્યારે વેટિકનની આજ્ઞાથી ખ્રિસ્તી ધર્માંતરણ વ્યાપક રૂપે ચાલતું હતું. વેલ્ધી એક એવા ખ્રિસ્તી સંઘમાં જોડાયા. 1906થી…
વધુ વાંચો >ફિશર, સર રોનાલ્ડ
ફિશર, સર રોનાલ્ડ (જ. 17 ફેબ્રુઆરી 1890, લંડન; અ. 29 જુલાઈ 1962, એડેલેઇડ, ઑસ્ટ્રેલિયા) : બ્રિટિશ જનીનવિદ્યાવિદ અને ચિરપ્રતિષ્ઠિત (classical) આંકડાશાસ્ત્રીય પૃથક્કરણના સહસંશોધક. ફિશરે આંકડાશાસ્ત્રનું સંમાર્જન અને વિકાસ કર્યાં. પ્રયોગ–અભિકલ્પ (design), પ્રસરણ(variance)નું પૃથક્કરણ, લઘુપ્રતિદર્શ(sample)ની યથાતથ સાર્થકતા–કસોટીઓ અને મહત્તમ સંભાવિત (likely-hood) ઉકેલો વગેરે આંકડાશાસ્ત્રમાં તેમનાં પ્રમુખ યોગદાનો છે. તેમણે વિશેષત: જૈવિક…
વધુ વાંચો >ફિશર, હાન્સ
ફિશર, હાન્સ (જ. 27 જુલાઈ 1881, હોક્સ્ટ, ફૅન્કફર્ટ ઑન મેઇન પાસે, જર્મની; અ. 31 માર્ચ, 1945, મ્યુનિક હોક્સ્ટ, જર્મની) : જર્મન જૈવ અને કાર્બનિક-રસાયણવિદ; પૉર્ફિરિનના સંશ્લેષણકર્તા. તેમના પિતા રસાયણની એક કંપનીના ડિરેક્ટર હતા. ફિશરે રસાયણશાસ્ત્રનું શિક્ષણ મારબુર્ગમાં લીધું હતું અને ત્યાંથી 1904માં તેમણે પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી. ત્યારબાદ 1908માં મ્યુનિકમાંથી ઔષધવિજ્ઞાન(medicine)માં…
વધુ વાંચો >ફીચર સંસ્થા
ફીચર સંસ્થા : અખબારો અને સામયિકોને વિવિધ વિષયો અંગે લેખસામગ્રી (features) પૂરી પાડવાનું કામ કરતી સંસ્થા. દેશની બે પ્રમુખ સમાચાર-સંસ્થાઓ પી.ટી.આઇ. અને યુ.એન.આઇ. પણ ફીચર-સેવા ચલાવે છે. આમાં આર્થિક, રાજકીય, સામાજિક તથા વાણિજ્ય, વિજ્ઞાન અને રમતગમત જેવાં વિવિધ ક્ષેત્રો ને વિષયોના નિષ્ણાતો અને પીઢ પત્રકારોની કલમે લખાયેલા ઘટના તથા વિષયની…
વધુ વાંચો >ફીચ, રાલ્ફ
ફીચ, રાલ્ફ (જ. 1550; અ. 4 ઑક્ટોબર, 1611 લંડન) : ભારત તથા અગ્નિએશિયાનો પ્રવાસ કરનાર પ્રથમ અંગ્રેજોમાંનો એક; લંડનનો વેપારી. ફેબ્રુઆરી 1583માં જૉન ન્યૂબેરી, જૉન એલ્ડર્ડ, વિલિયમ લિડીઝ, જેમ્સ સ્ટોરી અને ફીચ રાલ્ફ જહાજમાં પ્રવાસ શરૂ કરીને સિરિયા ગયા. ત્યાંથી તેઓ બગદાદ તથા બસરા થઈને ઈરાની અખાતના જાણીતા નગર હોરમઝ…
વધુ વાંચો >ફીણ (foam)
ફીણ (foam) : પ્રવાહીના પ્રમાણમાં નાના કદમાં, પ્રવાહીની ફિલ્મ દ્વારા એકબીજાથી અલગ રહેલા વાયુના પરપોટાના અસંતુલિત (non equilibrium) પ્રકીર્ણન(dispersion)થી બનેલો પદાર્થ. પરપોટાને અલગ પાડતી પ્રવાહીની ફિલ્મ જાડી (આશરે 1 મિમી.) હોય તો પરપોટા ગોલીય (spherical) હોય છે પણ જો પ્રવાહીની ફિલ્મ પાતળી (આશરે 0.01 મિમી.) હોય તો તેમનો આકાર બહુફલકીય…
વધુ વાંચો >ફીનિન્જર, લિયૉનલ
ફીનિન્જર, લિયૉનલ (જ. 1871, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા; અ. 1956, ન્યૂયૉર્ક.) : જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રકાર. તેઓ 16 વરસની ઉંમરે અમેરિકા છોડી માબાપ સાથે બર્લિનમાં સ્થાયી થયા. 1892–93માં પૅરિસની અકાદમી કોલા રોસીમાં કલાઅભ્યાસ કર્યો. 1912 સુધીમાં બર્લિનસ્થિત બ્રુક જૂથના ચિત્રકારો સાથે સંપર્ક અને મૈત્રી કેળવ્યાં; જેમાંથી હેકલ અને શ્મિટરોટલુફ સાથેની મૈત્રી ઘનિષ્ઠ થઈ;…
વધુ વાંચો >ફીલિક્સમૂલર, કૉનરાડ
ફીલિક્સમૂલર, કૉનરાડ (જ. 1897, ડ્રેસ્ડન; અ. 1977, બર્લિન) : જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રકાર. 15 વરસની ઉંમરે ડ્રેસ્ડન આર્ટ કૉલેજમાં વિદ્યાર્થી તરીકે જોડાયા અને બે જ વરસમાં 1914માં અભ્યાસ પૂરો કર્યો. એ અરસામાં પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ ફાટી નીકળતાં દેશદાઝ કે દેશપ્રેમનો આવેશ અનુભવ્યા વિના યુદ્ધમાં સૈનિક તરીકે જોડાવાની ધરાર ના પાડી અને પોતાનાં…
વધુ વાંચો >ફુકન, તરુણ રામ
ફુકન, તરુણ રામ (જ. 22 જાન્યુઆરી 1877, ગુવાહાટી, આસામ; અ. 28 જુલાઈ 1939, ગુવાહાટી, આસામ) : આસામના જાણીતા સ્વાતંત્ર્યસેનાની અને સાહિત્યકાર. પોતાના પ્રદેશની જનતામાં તેઓ ‘દેશભક્ત’ના ઉપનામથી જાણીતા હતા. તેઓ પ્રભાવશાળી વક્તા અને ઉચ્ચ કોટિના લેખક હતા. તેમણે પ્રારંભિક શિક્ષણ ગુવાહાટીમાં લીધું હતું અને કૉલેજશિક્ષણ શરૂઆતમાં ગુવાહાટી અને પછીથી કલકત્તામાં…
વધુ વાંચો >ફુકન, નીલમણિ
ફુકન, નીલમણિ (જ. 1933) : આધુનિક અસમિયા કવિતાના અગ્રણી કવિ. ઉચ્ચશિક્ષણ કૉટન કૉલેજ, ગુવાહાટી. ગુવાહાટીની એક કૉલેજમાં ઇતિહાસના અધ્યાપક તરીકે કામ કર્યું છે. નીલમણિ ફુકન ચિત્રકલા, શિલ્પકલા, સ્થાપત્ય આદિ વિવિધ લલિત કળાઓના મર્મજ્ઞ સમીક્ષક પણ છે; પરંતુ મુખ્યત્વે તો કવિ જ છે. તેમના પ્રકટ થયેલા કાવ્યસંગ્રહો છે : ‘સૂર્ય હેનો…
વધુ વાંચો >ફુકુઓકા
ફુકુઓકા : જાપાનના ક્યુશુ ટાપુનું પાટનગર અને મહત્ત્વનું વ્યાપારી મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 33° 35´ ઉ. અ. અને 130° 24´ પૂ. રે. તે હકાટાના ઉપસાગર પર ક્યુશુ ટાપુના વાયવ્ય ભાગમાં નાગાસાકીથી ઉત્તરી-ઈશાન દિશામાં 100 કિમી. અંતરે આવેલું છે. આ શહેરનો વિસ્તાર લગભગ 256 ચોકિમી. જેટલો છે અને 1990 મુજબ તેની…
વધુ વાંચો >ફુકૂઈ, કેનિચી
ફુકૂઈ, કેનિચી (જ. 4 ઑક્ટોબર 1918, નારા, જાપાન) : રસાયણશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કારવિજેતા પ્રથમ જાપાની રસાયણજ્ઞ. તેમણે ક્યોટો વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી 1941માં સ્નાતકની અને તે જ સંસ્થામાંથી 1948માં પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી છે. 1951માં તેઓ ક્યોટોમાં જ ભૌતિક રસાયણના પ્રોફેસર તરીકે નિયુક્ત થયા. રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓના પ્રક્રમ અંગેના અભ્યાસ મુજબ આયનિક તથા મુક્તમૂલક એમ બે…
વધુ વાંચો >ફુગાવાલક્ષી હિસાબી પ્રથાઓ
ફુગાવાલક્ષી હિસાબી પ્રથાઓ : ચલણના મૂલ્યમાં ઘટાડો થવાથી ધંધાની મિલકતોની કિંમત અને નફાનુકસાનની ગણતરી ઉપર થતી અસર દર્શાવવાની એક પદ્ધતિ. હિસાબો રજૂ કરવાની સામાન્ય પદ્ધતિ મુજબ મિલકતોને ખરીદ-કિંમતે દર્શાવવામાં આવે છે અને નિયત દરે દર વર્ષે તેમાંથી ઘસારો બાદ કરવામાં આવે છે. આમ ખરીદ-કિંમતમાંથી ઘસારો બાદ કરીને બાકી રહેલી કિંમત…
વધુ વાંચો >ફુગાવો (inflation)
ફુગાવો (inflation) : દેશમાં વસ્તુઓ અને સેવાઓની કિંમતો સતત વધતી જતી હોય એટલે કે દેશના ચલણી નાણાની ખરીદશક્તિ પણ સતત ઘટતી જતી હોય ત્યારે દેશમાં ‘ફુગાવો’ પ્રવર્તે છે એમ કહી શકાય. ફુગાવો એ અસમતુલાની એવી સ્થિતિ છે, જેમાં ચલણી નાણાનાં જથ્થામાં સતત ઊંચા દરે વધારો થતો હોય છે, જે ભાવસપાટી…
વધુ વાંચો >ફુજિયન (ફુકિયન)
ફુજિયન (ફુકિયન) : ચીનના અગ્નિભાગમાં આવેલો દરિયાકિનારા નજીકનો પ્રાંત. તે તાઇવાન ટાપુની સામે તાઇવાન સામુદ્રધુની નજીક પૂર્વ ચીની સમુદ્રને કિનારે વિસ્તરેલો છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 26° ઉ. અ. અને 118° પૂ. રે.ની આજુબાજુનો વિસ્તાર તે આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે ઝેજિયાંગ (ચિક્યાંગ), પૂર્વમાં પૂર્વ ચીની સમુદ્ર, અગ્નિમાં તાઇવાનની સામુદ્રધુની તથા…
વધુ વાંચો >