૧૧.૨૬
પોલેરીમિતિ (polarimetry)થી પૌરાણિક પરંપરા
પોંગલ
પોંગલ : દક્ષિણ ભારતમાં મુખ્તત્વે તમિળનાડુમાં ફસલની મોસમમાં ઊજવવામાં આવતો ઉત્સવ. આ ઉત્સવ સૂર્ય ધનરાશિમાં હોય અને મકર રાશિમાં જાય ત્યારે એટલે માગશર-પોષ માસમાં 14મી ડિસેમ્બરથી 14મી15મી જાન્યુઆરી દરમિયાન ઊજવાય છે. ધનરાશિમાં સૂર્ય નબળો, અશુભ અને રોગકારક હોય છે તેથી તે સમયે, અર્થાત્ ધનુર્માસમાં અશુભ અને રોગમાંથી બચવા માટે ધાર્મિક…
વધુ વાંચો >પૉંડિચેરી (પુદુચેરી)
પૉંડિચેરી (પુદુચેરી) : દક્ષિણ ભારતના પૂર્વ કિનારે બંગાળના ઉપસાગર પર આવેલો ભારતનો કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ અને તેનું પાટનગર. આ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ 4 જિલ્લાઓ, 15 તાલુકાઓ અને 295 ગામોમાં વહેંચાયેલો છે. તેનું કુલ ક્ષેત્રફળ 492 ચોકિમી. જેટલું છે અને કુલ વસ્તી 9,19,000 (2024) જેટલી છે. પૉંડિચેરી નામ ‘પુટુ’ (Putu) એટલે નવું અને…
વધુ વાંચો >પૉં દુ ગાર્દ
પૉં દુ ગાર્દ : ઈ. સ. 14માં ફ્રાન્સમાં નિમેસ ખાતે ગાર્દ નદી પરનો પુલ. પાણીની નહેરના બાંધકામના એક ભાગ રૂપે બંધાયેલ. નદીના પટમાં 269 મી. લાંબી આ ઇમારત બેવડું કામ કરવા બંધાયેલ. પાણીની નહેર અને નીચેના ભાગમાં રસ્તો. આ જાતની રચના યુરોપીય દેશોમાં પાણીની નહેરને ઊંચાઈ ઉપરના ભાગમાં લઈ જવા…
વધુ વાંચો >પૌરાણિક પરંપરા
પૌરાણિક પરંપરા : લોકસમુદાય આગળ પુરાણ વગેરે વાંચી સંભળાવનારા કથાકારોની પરંપરા. ભારતની અનુશ્રુતિ મુજબ વેદગ્રંથો પાયાના ગ્રંથો છે. તે અપૌરુષેય મનાયા છે, અર્થાત્ એમની ઉત્પત્તિ દૈવી છે. બ્રહ્માનાં ચાર મુખોમાંથી ચાર વેદો ઉત્પન્ન થયા. એ વેદોમાં કહેલી ગૂઢ બાબતોને સાચી અને વધુ સ્પષ્ટ રીતે સમજવા-સમજાવવા માટે પુરાણસંહિતાઓ લખાઈ. પુરાણોને એટલા…
વધુ વાંચો >પોલેરીમિતિ (polarimetry)
પોલેરીમિતિ (polarimetry) : પ્રકાશત: સક્રિય (optically active) સંયોજન ધરાવતા નમૂનામાંથી તલધ્રુવીભૂત (plane polarized) પ્રકાશ પસાર થાય ત્યારે ધ્રુવીભવનતલના પરિભ્રમણની દિશા અને તેના કોણના માપન ઉપર આધારિત રાસાયણિક વિશ્લેષણની રીત. પ્રકાશીય સમઘટકો(isomers)ના અન્વેષણ માટે, ખાસ કરીને શર્કરાઓના વિશ્લેષણ માટે તે એક અગત્યની પદ્ધતિ છે. પ્રકાશ એ વીજચુંબકીય તરંગસમૂહ ધરાવતું વિકિરણ છે.…
વધુ વાંચો >પોલેરૉન
પોલેરૉન : સંપૂર્ણ આયનિક સ્ફટિકના વહનપટ(conduction band)માં ઇલેક્ટ્રૉન દાખલ કરતાં મળતું ઇલેક્ટ્રૉન-આયન યુગ્મતંત્ર. આવું યુગ્મ તેની આસપાસની લૅટિસમાં ધ્રુવીભવન પ્રેરિત કરે છે અથવા લૅટિસની નજીક વિરૂપણ પેદા થાય છે. સંયોજનપટ(valence band)માં છિદ્ર (hole) વડે પોલેરૉન મળે છે. લૅટિસનાં ઘણાં સ્થાનો સુધી વિરૂપણ થતું હોય તો તેને ‘મોટો’ પોલેરૉન કહે છે.…
વધુ વાંચો >પોલો
પોલો : ‘હૉર્સ પોલો’ નામે ઓળખાતી અને દરેક ટુકડીમાં ચાર ઘોડેસવાર ખેલાડીઓ દ્વારા રમાતી મર્દાનગીભરી દડારમત. દરેક ટુકડી દડાને લાકડી વડે ફટકારી સામેની ટુકડીના ગોલમાં મોકલી, ગોલ કરવા પ્રયત્ન કરે છે. ખેલાડીઓ સામાન્યત: તેમના ઘોડાને ડાબા હાથ વડે નિયંત્રિત કરે છે; કારણ કે રમતની લાકડી જમણા હાથે પકડવાની હોય છે.…
વધુ વાંચો >પોલોનિયમ
પોલોનિયમ : આધુનિક આવર્ત કોષ્ટકના 16મા (VI A) સમૂહનું વિકિરણધર્મી (radioactive) રાસાયણિક તત્ત્વ. સંજ્ઞા Po. 1898માં મેરી અને પિયર ક્યૂરીએ યુરેનિયમના ખનિજ પિચબ્લેન્ડમાંથી આ તત્ત્વ છૂટું પાડ્યું અને માતૃભૂમિ પોલૅન્ડ ઉપરથી તેને ‘પોલોનિયમ’ નામ આપ્યું. Po કુદરતમાં યુરેનિયમ, થોરિયમ અને ઍક્ટિનિયમની વિકિરક-ક્ષય-પેદાશ રૂપે મળે છે. કુદરતમાં તે ઘણું અલ્પ પ્રાપ્ય…
વધુ વાંચો >પોલો માર્કો
પોલો, માર્કો (જ. 15 સપ્ટેમ્બર 1254, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 8 જાન્યુઆરી 1324, વેનિસ) : ઇટાલીના વેનિસનો વેપારી, વિશ્ર્વપ્રવાસી તથા સંશોધક, જેનો એશિયાના પ્રવાસવર્ણનનો ગ્રંથ પ્રમાણભૂત માહિતી-સ્રોત મનાતો. પોલો કુટુંબ મધ્યપૂર્વ સાથે વેપાર કરીને સમૃદ્ધ બન્યું હતું. માર્કોના પિતા નિકોલો અને કાકા મેફિયો વેપારી તરીકે 1260-69 દરમિયાન ચીન ગયા હતા. ત્યાંથી…
વધુ વાંચો >પોલ્લાચી
પોલ્લાચી : તમિળનાડુ રાજ્યના કોઇમ્બતુર જિલ્લાનું એક નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 10o 40′ ઉ. અ. અને 77o 01′ પૂ. રે. તે કોઇમ્બતુરથી આશરે 40 કિમી.ને અંતરે અગ્નિ દિશામાં પેરામ્બિકુલમ્ જતા માર્ગ પર આવેલું છે. જિલ્લાનું તે ઘણું અગત્યનું વ્યાપારી મથક છે, પ્રવાસનું કેન્દ્ર છે તથા મહત્ત્વની દૃષ્ટિએ કોઇમ્બતુર પછી બીજા…
વધુ વાંચો >પૉવેલ જી. બી.
પૉવેલ, જી. બી. : આધુનિક તુલનાત્મક રાજનીતિશાસ્ત્રના પાયાના સિદ્ધાંતકાર. અમેરિકાની સ્ટૅનફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં રહી તેમણે વ્યાપક સંશોધન કર્યાં. 1968માં પીએચ.ડી. થયા. વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશોની વિવિધ રાજકીય પ્રથાઓની તુલના કરવા માટે નવીન પ્રકારની વિશ્લેષણપદ્ધતિનું પ્રતિપાદન કર્યું. રાજકીય વ્યવસ્થાના પરિચાલનને સમજવા માટે તેમણે રજૂ કરેલી નિક્ષેપ (input) અન બહિ:ક્ષેપ(output)ની મૌલિક વિભાવના વ્યાપક…
વધુ વાંચો >પૉવેલ જૉન ઇનૉક
પૉવેલ, જૉન ઇનૉક (જ. 16 જૂન 1912, બર્મિંગહામ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 8 ફેબ્રુઆરી, 1998) : નિર્ભીકપણે પોતાના જાતિવાદી વિચારો વ્યક્ત કરનાર બ્રિટિશ સાંસદ અને રાજદ્વારી નેતા. તેમના પિતા શાળા-શિક્ષક હતા. પૉવેલે ટ્રિનિટી કૉલેજ, ઑક્સફર્ડમાં અભ્યાસ કર્યો. ત્યાં જ ફેલો નિમાયા (1934-37). 25 વર્ષની વયે ઑસ્ટ્રેલિયાની ‘યુનિવર્સિટી ઑવ સિડની’માં ગ્રીક ભાષાના અધ્યાપક…
વધુ વાંચો >પૉવેલ જૉન વેઝલી
પૉવેલ, જૉન વેઝલી (જ. 24 માર્ચ 1834, માઉન્ટ મૉરિસ, ન્યૂયૉર્ક; અ. 23 સપ્ટેમ્બર 1902) : અમેરિકન ભૂતપૂર્વ મેજર. સિવિલ યુદ્ધમાં તેમણે એક હાથ ગુમાવેલો. તેઓ તે પછીથી ભૂસ્તરશાસ્ત્રી અને નૃવંશશાસ્ત્રી તરીકે વધુ જાણીતા બનેલા. 1865માં ઇલિનૉઇ યુનિવર્સિટીમાં અને 1867માં ઇલિનૉઇની નૉર્મલ કૉલેજમાં ભૂસ્તરશાસ્ત્રનું અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. 1869માં તેમણે અન્ય 11 જણની…
વધુ વાંચો >પૉવેલ સેસિલ ફ્રાન્ક
પૉવેલ, સેસિલ ફ્રાન્ક (જ. 5 ડિસેમ્બર 1903, ટોનબ્રિજ, કૅન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 9 ઑગસ્ટ 1969, મિલાન પાસે, ઇટાલી) : ન્યૂક્લીય પ્રક્રિયાના અભ્યાસ માટે તેમણે વિકસાવેલી ફોટોગ્રાફિક પદ્ધતિ અને તેની મદદથી કરેલી ‘મેસૉન’ની શોધ માટે 1950ના ભૌતિકશાસ્ત્રના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. પૉવેલના પિતા તથા દાદાનો વ્યવસાય બંદૂક બનાવવાનો હતો અને તેમનાં માતા શાળા-શિક્ષકનાં…
વધુ વાંચો >