૧૧.૨૫
પોલરૉગ્રાફી (polarography)થી પોલૅન્ડ
પૉલિઑલેફિન
પૉલિઑલેફિન : ઇથિલિન કે ડાઇન સમૂહ ધરાવતા અસંતૃપ્ત હાઇડ્રોકાર્બનોમાંથી મેળવાતાં બહુલકો. ખાસ તો આ શબ્દ ઇથિલિન, ઇથિલિનનાં આલ્કીલ વ્યુત્પન્નો (α-ઑલેફિન) અને ડાઇનનાં બહુલકો માટે વપરાય છે. ઇથિલિન, પ્રોપિલિન તથા આઇસોબ્યુટિલિનનાં સમ-બહુલકો (homopolymers) અને સહ-બહુલકો (co-polymers) ઉપરાંત α-ઑલેફિન, બ્યુટાડાઇન, આઇસોપ્રિન તથા 2-ક્લોરોબ્યુટાડાઇનમાંથી મળતાં બહુલકોનો પૉલિઑલેફિનમાં સમાવેશ થાય છે. સામાન્ય રીતે પૉલિઇથિલિન(PE)ને…
વધુ વાંચો >પૉલિક્લોરિનેટેડ બાઇફિનાઇલ (PCB)
પૉલિક્લોરિનેટેડ બાઇફિનાઇલ (PCB) : બાઇફિનાઇલ(અથવા ડાઇફિનાઇલ)ના ક્લોરિનયુક્ત લગભગ 2૦9 સમઘટકોના કુટુંબ માટેનું જાતિગત (generic) નામ. બાઇફિનાઇલ અણુ (C6H5-C6H5) દસ વિસ્થાપનશીલ હાઇડ્રોજન ધરાવે છે અને તેથી તેમાં 1થી માંડીને 1૦ ક્લોરિન-પરમાણુ દાખલ કરી શકાય છે. સંયોજનમાં એક કે વધુ ક્લોરિન-પરમાણુ હોય તોપણ તેને પૉલિક્લોરિનેટેડ બાઇફિનાઇલ્સ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. PCB…
વધુ વાંચો >પૉલિગેલેસી
પૉલિગેલેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગનું એક કુળ. તે લગભગ 1૦ પ્રજાતિઓ અને 7૦૦ જાતિઓ ધરાવે છે. ન્યૂઝીલૅન્ડ અને એશિયા તેમજ ઉત્તર અમેરિકાના ધ્રુવીય પ્રદેશો સિવાય તેનું બહોળું વિતરણ થયેલું છે. Polygala (475 જાતિ) અને Monnina (8૦ જાતિ) – આ કુળની મુખ્ય પ્રજાતિઓ ગણાય છે. તે શાકીય, ક્ષુપ અને નાના વૃક્ષ…
વધુ વાંચો >પૉલિગોનેસી (Polygonaceae)
પૉલિગોનેસી (Polygonaceae) : દ્વિદળી વર્ગની વનસ્પતિઓનું એકપરિદલપુંજી (monochlamydous) કુળ. આ કુળમાં લગભગ 4૦ પ્રજાતિ અને 8૦૦ જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેની મોટા ભાગની જાતિઓનું વિતરણ ઉત્તર સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં થયેલું છે. દક્ષિણ ગોળાર્ધ, ઉષ્ણપ્રદેશો અને ધ્રુવીય પ્રદેશમાં તેની બહુ ઓછી જાતિઓ થાય છે. ભારતમાં લગભગ 8 પ્રજાતિ અને 11૦ જાતિઓ…
વધુ વાંચો >પૉલિગ્નોટસ
પૉલિગ્નોટસ (જ. ઈ. સ. પૂ. 5૦૦, થાઓસ (Thaos), ગ્રીસ; અ. ઈ. સ. પૂ. 44૦, ઍથેન્સ) : પેરિક્લિસના સમયનો મહાન ગ્રીક ચિત્રકાર. તે થ્રેસમાં આવેલ થેસોસનો વતની હતો; પરંતુ ઍથેન્સમાં ઘણાં વર્ષો રહીને ત્યાંનો નાગરિક બન્યો હતો. તત્કાલીન ઍથેન્સની જાણીતી ઇમારતો તથા સભાખંડોની દીવાલો પર પુરાણકથાઓનાં વિશાળ સુંદર આબેહૂબ ચિત્રો તેણે…
વધુ વાંચો >પૉલિટ બ્યૂરો
પૉલિટ બ્યૂરો : સોવિયેત સંઘના અસ્તિત્વ દરમિયાન તે દેશ પર શાસન કરતા સામ્યવાદી પક્ષનો સૌથી શક્તિશાળી રાજકીય એકમ (1919-98). ઑક્ટોબર, 1917ની સફળ થયેલી સામ્યવાદી ક્રાંતિ બાદ, 1919માં તેની સ્થાપના સોવિયેત સંઘના પ્રથમ વડા લેનિને કરી હતી. 199૦ પહેલાં ત્યાંના સામ્યવાદી પક્ષના સૌથી શક્તિશાળી સભ્યો તેમાં સામેલ હતા. સોવિયેત સંઘની સરકાર…
વધુ વાંચો >પોલિટ્ઝર એચ. ડેવિડ
પોલિટ્ઝર, એચ. ડેવિડ (જ. 31 ઑગસ્ટ 1949, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.એ.) : અમેરિકન સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકવિજ્ઞાની અને ડૅવિડ ગ્રૉસ તથા ફ્રાન્ક વિલ્ઝેકની ભાગીદારીમાં વર્ષ 2૦૦4ના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. તેમને ક્વૉન્ટમ વર્ણગતિવિજ્ઞાન(chromodynamics)માં ઉપગામી (અનંતસ્પર્શી) સ્વતંત્રતા(asymptotic freedom)ની શોધ બદલ આ પુરસ્કાર મળ્યો છે. 1966માં બ્રૉન્ક્સ હાઈસ્કૂલ ઑવ્ સાયન્સમાંથી સ્નાતક થયા. 1969માં મિશિગન યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતકની ડિગ્રી…
વધુ વાંચો >પૉલિથાયોનિક ઍસિડ
પૉલિથાયોનિક ઍસિડ : સલ્ફર પરમાણુની સંખ્યા ઉપર આધારિત પાંચ ઑક્સો ઍસિડની શ્રેણીનું વ્યાપક નામ. ડાઇ-, ટ્રાઇ-, ટેટ્રા-, પેન્ટા- અને હૅક્ઝાથાયોનિક ઍસિડને વ્યાપાક રીતે પૉલિથાયોનિક ઍસિડ કહે છે. તેમનું સામાન્ય સૂત્ર H2SnO6 (n = 2થી 6) તથા સંભવત: બંધારણ – એકમાત્ર ડાઇથાયોનેટ ઋણાયનનું બંધારણ (O3SSO3)2- જાણીતું છે. ડાઇથાયોનિક ઍસિડ (H2S2O6) :…
વધુ વાંચો >પૉલિપોડિયેસી
પૉલિપોડિયેસી : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના ફિલિકેલ્સ ગોત્રનું સૌથી મોટું કુળ. આ કુળમાં હંસરાજ(fern)ની વિવિધ જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેનાં મુખ્ય લક્ષણો નીચે પ્રમાણે છે : આ કુળની વનસ્પતિઓ મધ્યોદભિદ્, શુષ્કોદભિદ, પરરોહી કે જલોદભિદ હોય છે અને શાકીય, ક્ષુપ કે ક્યારેક નાના કદના વૃક્ષ-સ્વરૂપે જંગલોમાં ભેજવાળા વિસ્તારોમાં અને પર્વતીય પ્રદેશોમાં પુષ્કળ…
વધુ વાંચો >પૉલિપોરેલ્સ
પૉલિપોરેલ્સ : ફૂગના બૅસિડિમાયસેટિસ વર્ગનું એક ગોત્ર. આ ગોત્રનાં સ્વરૂપો અસંખ્ય છિદ્રો ધરાવતાં હોઈ તેમને બહુછિદ્રિષ્ઠ (polyporous) કહે છે. તેનું પ્રકણીફળ (basidiocarp) અનાવૃત હોય છે. તેના પર એકકોષી મગદળ આકારના પૂર્ણ પ્રકણીધર (holobasidia) ઉત્પન્ન થાય છે અને એક સ્પષ્ટ સ્તર બનાવે છે. તેને ફળાઉ સ્તર (humenium) કહે છે. આ ફળાઉ…
વધુ વાંચો >પોલરૉગ્રાફી (polarography)
પોલરૉગ્રાફી (polarography) વિદ્યુતવિભાજનીય (electrolytic) કોષમાંના દર્શક વીજધ્રુવના વિભવના ફલન તરીકે વીજપ્રવાહના માપન દ્વારા દ્રાવણમાંના વિદ્યુતસક્રિય (electroactive) ઘટકની સાંદ્રતા શોધવાની વીજરાસાયણિક પદ્ધતિ. પોલરૉગ્રાફિક પદ્ધતિમાં એક ધ્રુવણીય સૂક્ષ્મ વીજધ્રુવ (polarizable micro-electrode) અને બીજા સંદર્ભ (અધ્રુવણીય) વીજધ્રુવ(દા. ત., સંતૃપ્ત કૅલોમલ વીજધ્રુવ, (SCE)નો ઉપયોગ થાય છે. સૂક્ષ્મ વીજધ્રુવ તરીકે ટપકતા પારાના (પારદબિંદુપાતી) વીજધ્રુવ(dropping mercury…
વધુ વાંચો >પૉલ વોલ્ફગૅન્ગ (Paul Wolfgang)
પૉલ, વોલ્ફગૅન્ગ (Paul, Wolfgang) (જ. 10 ઑગસ્ટ 1913, લૉરેન્ઝકિર્ક, સેક્સની, જર્મની; અ. 7 ડિસેમ્બર 1993, બૉન, જર્મની) : આયન પાશ કાર્યપદ્ધતિ માટે 1989નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. નોબેલ પુરસ્કારનો અર્ધભાગ તેમની અને હાન્સ જ્યૉર્જ ડેહમેલ્ટ વચ્ચે વિભાજિત થયો હતો અને બીજો અર્ધ ભાગ નૉર્મન ફૉસ્ટર રેમ્ઝીને મળ્યો હતો. વોલ્ફગૅન્ગ…
વધુ વાંચો >પૉલ સંત
પૉલ, સંત (જ. આશરે ઈ. સ. 5, તાર્સસ, સિલિસિયા; અ. 29 જૂન 64, રોમ) : ખ્રિસ્તી ધર્મના મહાન પ્રચારક સંત. તેમનો જન્મ ઈસુ ખ્રિસ્તના જન્મ પછીનાં થોડાં વર્ષોમાં થયો હતો. તેમનાં મા-બાપ યહૂદી ધર્મનાં બિન્જામિન કુળનાં હતાં. તેઓ યહૂદી ધર્મની નિયમસંહિતાના મુખ્ય ભાગો શીખ્યા હતા. તેમનું જન્મસ્થળ રોમન હકૂમત હેઠળ…
વધુ વાંચો >પૉલ સ્વરાજ
પૉલ, સ્વરાજ (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1931, જલંધર) : ભારતીય મૂળના ઇંગ્લૅન્ડના ઉદ્યોગપતિ, ત્યાંની ઉમરાવસભાના સભ્ય, અગ્રણી દાનવીર અને રાજકારણી. હાલના હરિયાણા રાજ્યના હિસાર જિલ્લાના ખેડૂતકુટુંબમાં જન્મ. પિતાનું નામ પ્યારેલાલ અને માતાનું નામ માંગવતી. દેશના ભાગલા પૂર્વે લાહોરમાં વ્યાપાર કરતા આ પરિવારે 192૦ના અરસામાં તે વખતના પંજાબ પ્રાંતના જલંધર શહેરમાં સ્થળાંતર…
વધુ વાંચો >પૉલાઇવૉલો ઍન્તોનિયો
પૉલાઇવૉલો, ઍન્તોનિયો (જ. 11 જાન્યુઆરી, 1433, ફ્લૉરેન્સ; અ. 5 ફેબ્રુઆરી, 1498, રોમ) : માનવદેહ-રચનાનો તજ્જ્ઞ ચિત્રકાર અને તૈલચિત્રની નવી તરકીબોનો પ્રણેતા. પિતા જેકોપો પૉલાઇવૉલોએ પુત્ર ઍન્તોનિયોને સોનીનો ધંધો શીખવા માટે બર્ટોલુચિયો દી મિકેલી પાસે મોકલ્યો. આ ઉપરાંત કાસ્તાન્યો પાસેથી ચિત્રકલા અને દોનતેલ્લો પાસેથી શિલ્પકલા શીખ્યો. થોડા જ વખતમાં ફ્લૉરેન્સના બધા…
વધુ વાંચો >પોલાન્યિ જૉન ચાર્લ્સ
પોલાન્યિ, જૉન ચાર્લ્સ (જ. 23 જાન્યુઆરી 1929, બર્લિન, જર્મની) : કૅનેડાના રસાયણશાસ્ત્રી. અન્ય બે વિજ્ઞાનીઓ સાથે 1986માં રસાયણશાસ્ત્રના નોબેલ વિજેતા. તેમણે વિજ્ઞાનનો પ્રારંભિક અભ્યાસ માન્ચેસ્ટર વિશ્વવિદ્યાલયમાં કર્યો અને ત્યાંથી જ 1952માં પીએચ.ડી. તથા 1964માં ડી.એસસી.ની પદવીઓ મેળવી. આ ઉપરાંત 197૦માં તેમણે વૉટરલૂ વિશ્વવિદ્યાલયની માનાર્હ ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કરી. 1974થી તેઓ…
વધુ વાંચો >પોલાન્સ્કી રોમન
પોલાન્સ્કી, રોમન (જ. 18 ઑગસ્ટ 1933, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : પોલૅન્ડના દિગ્દર્શક, પટકથાલેખક અને અભિનેતા. તેમણે જોકે પોલૅન્ડમાં રહીને માત્ર એક જ ચિત્ર ‘નાઇફ ઇન ધ વૉટર’નું સર્જન કર્યું હતું, પણ આ પ્રથમ ચિત્રે જ તેમને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ અપાવી હતી. ચલચિત્રોમાં વાસ્તવિકતાના અત્યંત આગ્રહી પોલાન્સ્કી પોતાનાં ચિત્રોમાં હિંસાનું અતિ ભયાવહ નિરૂપણ…
વધુ વાંચો >પૉલિ-એક્રિલોનાઇટ્રાઇલ
પૉલિ–એક્રિલોનાઇટ્રાઇલ : એક્રિલોનાઇટ્રાઇલ ઉપર આધારિત કાર્બનિક બહુલક કુટુંબના રેઝિનમય, રેસામય અથવા રબર જેવા પદાર્થોનો એક વર્ગ. લગભગ બધું પૉલિએક્રિલોનાઇટ્રાઇલ (પૉલિવિનાઇલ સાયનાઇડ) સહબહુલકો(copolymers)માં વપરાય છે. આવા સહબહુલકોને ત્રણ વિભાગમાં વહેંચી શકાય : રેસાઓ (fibres), પ્લાસ્ટિક અને રબર. બહુલકી (polymeric) સંઘટનમાં એક્રિલોનાઇટ્રાઇલ (CH2 = CH-CN)ની હાજરી તેની તાપમાન, વિવિધ રસાયણો, સંઘાત (impact)…
વધુ વાંચો >