ખંડ ૬(૨)
ગુજરાતથી ઘોળ
ગ્લૉકોનાઇટ
ગ્લૉકોનાઇટ : અબરખ વર્ગનું ખનિજ. રા. બં. : મુખ્યત્વે હાઇડ્રસ સિલિકેટ ઑવ્ આયર્ન અને પોટૅશિયમ – છતાં તેમાં ઍલ્યુમિનિયમ, મૅગ્નેશિયમ અને કૅલ્શિયમ પણ હોય છે. સંભવિત બંધારણ : K2(Mg2Fe)2Al6(Si4O10)3. સ્ફ. વ. : મૉનોક્લિનિક. સ્વ. : ચૂર્ણસ્વરૂપ દાણાદાર અથવા માટી સ્વરૂપ. રં. : ઑલિવ જેવો લીલો, પીળાશ પડતો રાખોડી કે કાળાશ…
વધુ વાંચો >ગ્લોકોફેન
ગ્લોકોફેન : ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. રા. બં. : સોડિયમ, મૅગ્નેશિયમ, આયર્ન, ઍલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ – Na2(Mg,Fe)3 (A12Felll)2Si8 O22(OH)2 સ્ફ. વ. : મૉનોક્લિનિક, સ્વ. પ્રિઝમસ્વરૂપ સ્ફટિકો; સામાન્ય રીતે તંતુમય, જથ્થામય કે દાણાદાર-સ્વરૂપે મળે છે. રં. : વાદળી, વાદળી કાળો કે વાદળી રાખોડી, સં. : પ્રિઝમ સ્વરૂપને સમાંતર. ચ. : કાચમયથી મૌક્તિક; અર્ધપારદર્શક.…
વધુ વાંચો >ગ્લોબ થિયેટર
ગ્લોબ થિયેટર : ઇંગ્લૅન્ડનું એલિઝાબેથ યુગમાં બંધાયેલું સુપ્રસિદ્ધ થિયેટર. તેમાં શેક્સપિયરનાં તેમજ બીજા નાટકકારોનાં નાટકો ભજવાતાં. ઈ. સ. 1598માં થેમ્સ નદીને કિનારે રિચર્ડ અને કુથબર્ટ બર્બિજ નામના બે ભાઈઓએ તેમના પિતા જેમ્સ બર્બિજે બાંધેલા ઇંગ્લૅન્ડના પ્રથમ થિયેટર ‘ધ થિયેટર’ના કાટમાળમાંથી 600 પાઉન્ડના ખર્ચે આ થિયેટર બાંધેલું. 1613માં ‘હેન્રી ધ એટ્થ’ના…
વધુ વાંચો >ગ્લૉબર રૉય જે.
ગ્લૉબર રૉય જે. (Glauber, Roy J.) (જ. 1 સપ્ટેમ્બર 1925, ન્યૂયૉર્ક, યુ. એસ. એ., અ. 26 ડિસેમ્બર 2018, ન્યૂટન, મેસેચ્યુસેટસ, યુ. એસ. એ.) : અમેરિકન સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકવિજ્ઞાની અને વર્ષ 2005ના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. ક્વૉન્ટમ સિદ્ધાંતની પ્રકાશીય (optical) સંબદ્ધતા(coherence)ના ક્ષેત્રે આપેલા મહત્વના ફાળા બદલ જ્હૉન એલ. હૉલ અને થિયૉડૉર હાન્શની ભાગીદારીમાં…
વધુ વાંચો >ગ્લોબલ પોઝિશનિંગ સિસ્ટમ (GPS)
ગ્લોબલ પોઝિશનિંગ સિસ્ટમ (GPS) : ભૂમિ, સમુદ્ર કે હવામાં સ્થિર કે ગતિમાન બિંદુના ત્રિ-પરિમાણીય સ્થાન (અક્ષાંશ, રેખાંશ અને ઊંચાઈ), ગતિ અને સમય ચોકસાઈપૂર્વક નિર્ધારિત કરવા માટે ઉપગ્રહ-આધારિત તંત્ર. અમેરિકાના સંરક્ષણ-વિભાગે ઉપગ્રહ દ્વારા સરળ અને ત્વરિત નૌનયન સેવા આપવા માટે આ તંત્ર વિશે 1970ના દાયકામાં કાર્ય શરૂ કર્યું હતું, જે 1993માં…
વધુ વાંચો >ગ્લોબલ વૉર્મિંગ
ગ્લોબલ વૉર્મિંગ : જુઓ વૈશ્વિક તાપમાન
વધુ વાંચો >ગ્લોબીજેરીના સ્યંદન (Ooze)
ગ્લોબીજેરીના સ્યંદન (Ooze) : 3,656 મીટરથી ઓછી ઊંડાઈએ મળી આવતો કૅલ્શિયમની વિપુલતાવાળો, કાદવ જેવો જીવજન્ય અગાધ દરિયાઈ નિક્ષેપ. ગ્લોબીજેરીના તરીકે ઓળખાતાં અતિસૂક્ષ્મ ફોરામિનિફર (પ્રજીવા) પ્રાણીઓના કૅલ્શિયમયુક્ત કવચથી આ નિક્ષેપ તૈયાર થાય છે. આ સૂક્ષ્મ પ્રાણીઓ પાણીની સપાટી પર રહે છે; પરંતુ મૃત્યુ બાદ તેમના અવશેષો સમુદ્રતળના ઊંડાણમાં એકઠા થાય છે.…
વધુ વાંચો >ગ્લોમેરોપોર્ફિરિટિક સંરચના
ગ્લોમેરોપોર્ફિરિટિક સંરચના : બેસાલ્ટ ખડકમાં જોવા મળતી એક વિશિષ્ટ પ્રકારની સંરચના. આ ખડકમાંના ઑલિવીન, ઑગાઇટ અને લેબ્રેડોરાઇટ ખનિજોના મહાસ્ફટિકો ગંઠાઈ જવાનો ગુણ ધરાવે છે, જેને કારણે ખડકનો દેખાવ બેઝિક અંત:કૃત (દા.ત., ગૅબ્રો) ખડક જેવો લાગે છે. વ્રિજવિહારી દીનાનાથ દવે
વધુ વાંચો >ગ્વાઉરા
ગ્વાઉરા : દ. અમેરિકા ભૂખંડના પરાગ્વે દેશનો એક વહીવટી વિભાગ. તે દેશના મધ્ય-દક્ષિણ ભાગમાં આવેલો છે. તે લગભગ 3,202 ચોકિમી. ક્ષેત્રફળ ધરાવે છે. આ પ્રાંતનું વહીવટી મથક વિલારિકા (Villarrica) છે. વસ્તી 81,752 (2024). આ પ્રદેશનું ભૂપૃષ્ઠ સમુદ્રસપાટીથી લગભગ 200થી 500 મી.ની ઊંચાઈ પર આવેલું છે. પરાગ્વેના મધ્ય ભાગમાં થઈને મકરવૃત્ત…
વધુ વાંચો >ગ્વાએકમ (અં. Lignum vitae, ગુ. દિવ્યા)
ગ્વાએકમ (અં. Lignum vitae, ગુ. દિવ્યા) : દ્વિદળીના યુક્તદલાના કુળ Zygophyllaceae-નું 8–10 મીટર ઊંચું ભરાવદાર છત્રી આકારનું વૃક્ષ. તે કુળના સહસભ્યોમાં કચ્છ અને ખારાઘોડામાં મળતો ધમાસો Fagonia, બરડા ડુંગર ઉપરથી જયકૃષ્ણ ઇન્દ્રજીએ મેળવેલો પેગિયો તે Peganum, ફક્ત કચ્છમાંથી ફા. બ્લેટરે નોંધેલો Seetzenia, જવલ્લે જ ભૂજિયા ડુંગર ઉપર મળતો પટલાણી તે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ભારતની ભોમમાં ઝાઝેરી ગુજરાતથી ગુજરાતનાં અભયારણ્યો)
ગુજરાત ભારતની ભોમમાં ઝાઝેરી ગુજરાત ‘ગરવી ગુજરાત’ નામ સાંભળતાં જ ગુજરાતી ભાષા, ગુજરાતી પ્રજા અને તેની સંસ્કૃતિની સમુજ્જ્વલ પરંપરાનું ભાન થાય છે. ગુજરાતનાં મૂળ અને કુળની પરંપરા ઘણી સુદીર્ઘ અને સમૃદ્ધ છે. જેમ વૃક્ષને તેમ પ્રજાને પણ તેનાં મૂળિયાં હોય છે. વૃક્ષ જેમ દૂર દૂર સુધી પહોંચેલાં પોતાનાં મૂળિયાં વાટે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ઇતિહાસ)
ગુજરાત ઇતિહાસ પ્રાગ્–ઇતિહાસ અને આદ્ય–ઇતિહાસ સંસ્કૃતિના ઉગમકાળથી માનવ લેખનકલા જાણતો નહોતો ને પ્રયોજાતો નહોતો. સંસ્કૃતિનાં હજારો વર્ષોનો વૃત્તાંત અ-લિખિત રહ્યો છે. એ કાલની સંસ્કૃતિને જાણવા માટે અન્ય સમકાલીન સાધનોનો આધાર લેવો પડે છે. આથી સંસ્કૃતિના આ પ્રાગ-અક્ષરજ્ઞાન કે નિર્-અક્ષરજ્ઞાન કાલને ‘પ્રાગ-ઐતિહાસિક કાલ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પ્રાગ-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનો સમય પટ…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (અર્થતંત્રથી ગુજરાતમાં રાજકીય પક્ષો અને ચૂંટણીઓ)
ગુજરાત અર્થતંત્ર વસ્તી જાતિસમુદાય : ગુજરાતના મૂળ વતનીઓ હાલ આદિવાસી તરીકે ઓળખાય છે. ગુજરાતમાં 2011માં તેમની વસ્તી 89.17 લાખ હતી. ગુજરાતની કુલ વસ્તીમાં તેમનું પ્રમાણ 14.75 ટકા હતું. તેઓ અગાઉ કાળીપરજ કે રાનીપરજ (રાની – જંગલમાં વસતી પરજ – પ્રજા) તરીકે ઓળખાતા હતા. બી. સી. ગુહાએ તેમને માટે વનજાતિ કે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (શિક્ષણથી વિજ્ઞાન અને ટૅક્નૉલૉજી)
ગુજરાત શિક્ષણ શિક્ષણની પ્રાચીન પદ્ધતિનાં મુખ્ય ધ્યેયોમાં ધાર્મિકતા અને નૈતિક ભાવનાનો વિકાસ, ચારિત્ર્યનિર્માણ, નાગરિક અને સામાજિક ફરજોનું પાલન, સામાજિક કાર્યકુશળતાનો વિકાસ અને સંસ્કૃતિની જાળવણી, તેનો વિકાસ અને પ્રસાર ગણાવી શકાય. મોટેભાગે શિષ્યોએ ગુરુ પાસે રહી અભ્યાસ કરવો પડતો. આશ્રમ, ગુરુકુળ યા મઠ, પરિષદ, સંઘ જેવી સંસ્થાઓમાં શિક્ષણ અપાતું. 8 વર્ષે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ધર્મ અને સંસ્કૃતિથી ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્ય)
ગુજરાત ધર્મ અને સંસ્કૃતિ ધર્મ–સંપ્રદાય ગુજરાતમાં આનર્ત, સુરાષ્ટ્ર, લાટ અને તેની દક્ષિણે અપરાન્ત સુધીના પ્રદેશનો સમાવેશ થતો હતો. ભારતની પશ્ચિમેથી આથર્વણો અને પશ્ચિમોત્તર દિશામાંથી શર્યાતો અહીં આવ્યા ત્યારે સંભવત: વૈદિક ધર્મનાં છૂટાંછવાયાં કેન્દ્રો ઉત્તર ગુજરાત, લાટ અને નર્મદાતટ તથા કચ્છ-સુરાષ્ટ્રમાં હતાં. શર્યાતિએ તેના પુત્ર આનર્તને આ પ્રદેશનું રાજ્ય સોંપ્યું ત્યારથી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (લલિતકલાઓથી સમૂહમાધ્યમો)
ગુજરાત લલિતકલાઓ સ્થાપત્યકલા ગુજરાતમાં સ્થાપત્યકલાના અવશેષો આદ્ય-ઐતિહાસિક કાલ જેટલા પુરાણા છે. લોથલ, રંગપુર, રોઝડી, આમરા, લાખાબાવળ, પ્રભાસ સોમનાથ, નખત્રાણા, પાબુમઠ, સુરકોટડા, ધોળાવીરા વગેરે ગુજરાતની આદ્ય-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનાં કેન્દ્રો છે. સ્થાપત્યકીય સ્મારકોની દૃષ્ટિએ લોથલ અને ધોળાવીરા નોંધપાત્ર છે. લોથલનું ખોદકામ ડૉ. એસ. આર. રાવના માર્ગદર્શન નીચે થયું હતું. લોથલનું નગર સારી રીતે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (રમતગમત અને યુવાપ્રવૃત્તિથી પરિશિષ્ટ)
ગુજરાત રમતગમત અને યુવાપ્રવૃત્તિ રમતગમત પ્રાચીન કાળથી રમત માનવીના જીવનક્રમના એક અંગ તરીકે પ્રસ્થાપિત થયેલી પ્રવૃત્તિ છે. માનવીના ઉત્પત્તિકાળથી તેની મુખ્ય અને મોટી ગતિઓ તેના પગ, હાથ તથા પીઠ દ્વારા થાય છે. પગથી તે ચાલે છે, દોડે છે, કૂદે છે, તરે છે, ઊંચે ચડે છે અને પેટે સરકે છે; હાથથી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (પાક્ષિક)
ગુજરાત (પાક્ષિક) : ગુજરાત સરકારના માહિતી ખાતા દ્વારા પ્રકાશિત થતું સામયિક. 1 મે 1960ના રોજ ગુજરાત અલગ રાજ્ય તરીકે અસ્તિત્વમાં આવ્યું ત્યારબાદ સરકારની કામગીરી આમજનતા સુધી પહોંચે એ હેતુથી આ સામયિકનો પ્રારંભ થયેલો. આજે એ પાક્ષિક સ્વરૂપે પ્રસિદ્ધ થાય છે. માહિતી કમિશનર આ સામયિકના તંત્રીની જવાબદારી સંભાળે છે. આથી આજ…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (માસિક)
ગુજરાત (માસિક) : મહદ્ અંશે સર્જનાત્મક ગુજરાતી સાહિત્યનું માસિક. એમાં અવારનવાર તત્કાલીન સામાજિક-રાજકીય વિગતો આમેજ થતી. વિ. સં. 1978ના ચૈત્ર અર્થાત્ ઈ. સ. 1922ના એપ્રિલ માસથી એ માસિક શરૂ થયું હતું. સાહિત્ય સંસદના મુખપત્ર રૂપે એ પ્રત્યેક માસની આખરે પ્રસિદ્ધ થતું. એના તંત્રી હતા કનૈયાલાલ માણેકલાલ મુનશી. ગુજરાતી સાહિત્યના મોટા…
વધુ વાંચો >ગુજરાત અર્થશાસ્ત્ર મંડળ
ગુજરાત અર્થશાસ્ત્ર મંડળ : અર્થશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતો તથા આર્થિક સમસ્યાઓ પ્રત્યે ચર્ચા-વિચારણા દ્વારા સભાનતા કેળવતી સંસ્થા. સ્થાપના 1969. ભારતના વિખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી પ્રો. સી. એન. વકીલ તેના સ્થાપક પ્રમુખ હતા. જાણીતા અર્થશાસ્ત્રી ડૉ. ડી. ટી. લાકડાવાલા પણ તેના પ્રમુખ ચૂંટાયા હતા. મંડળના ઉદ્દેશોમાં આર્થિક બાબતોને સ્પર્શતું સંશોધન કરવું, ચર્ચાસભાઓ, પરિષદો તથા ઓપ…
વધુ વાંચો >