૬(૧).૦૨
ક્રિસ્ટૉલ જોશુઆથી ક્રૉસેન્ડ્રા પ્રજાતિ
ક્રિસ્ટૉલ, જોશુઆ
ક્રિસ્ટૉલ, જોશુઆ (Cristall, Joshua) (જ. 1768, કમ્બરોન યુ. કે.; અ. 1847, લંડન, યુ. કે.) : નિસર્ગ ચિત્રો ચીતરવા માટે જાણીતા બ્રિટિશ રંગદર્શી ચિત્રકાર. 1792માં તેમના પિતાએ તેમને કાચ અને પોર્સેલિનનાં વાસણોના ધંધામાં પરાણે ધકેલ્યા. તેમાંથી મુક્તિ મેળવી તેઓ 1795માં લંડનની રૉયલ એકૅડેમીમાં ચિત્રકલાના અભ્યાસ માટે દાખલ થયા. 1802માં તેમણે વેલ્સ…
વધુ વાંચો >ક્રિસ્ટ્મસ ટાપુ
ક્રિસ્ટ્મસ ટાપુ : હિંદી મહાસાગરમાં દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયા અને જાવા વચ્ચે જાવાથી 360 કિમી. અંતરે 105° દ. અ. અને 40° પૂ. રે. પર આવેલો ટાપુ. જ્વાળામુખીને કારણે બનેલા આ ટાપુનું ક્ષેત્રફળ 135 ચોકિમી. છે. 6-6-1888ના રોજ તેને ગ્રેટ બ્રિટને ખાલસા કરેલો. તેનો વહીવટ સિંગાપોર સંભાળતું હતું. 1942 અને 1945માં તેના પર…
વધુ વાંચો >ક્રિસ્ટ્મસ ટ્રી
ક્રિસ્ટ્મસ ટ્રી : ગુજરાતીમાં જાણીતું નાતાલનું વૃક્ષ. ફુવારા-વૃક્ષ; અં. Norfolk Island pine; fountain tree. રમણીય, સદાહરિત વૃક્ષ. તે 40થી 50 મીટર ઊંચું સપુષ્પ વનસ્પતિમાં અનાવૃત બીજધારી વર્ગ Coniferales-નું છે; તે ખૂબ જ ધીમે વધે છે; પરંતુ ઠંડી આબોહવામાં તેની વધ સારી થાય છે. શરૂઆતનાં કેટલાંક વર્ષ સુધી તે કૂંડામાં ઉછેરી…
વધુ વાંચો >ક્રીગર, જોહાન ફિલિપ
ક્રીગર, જોહાન ફિલિપ (Krieger, Johann Philip) (જ. 25 ફેબ્રુઆરી 1649, નર્નબર્ગ, જર્મની; અ. 7 ફેબ્રુઆરી 1725, વીસેન્ફેલ્સ, સેક્સની, જર્મની) : ચર્ચ માટેના કૅન્ટાટા (Cantata), ફ્યુગ (fugue) તથા ક્લેવિયર (Clavier) પર વગાડવાની રચનાઓ માટે જાણીતા જર્મન સંગીતનિયોજક. નર્નબર્ગ તથા કૉપનહેગન ખાતે સંગીતની તાલીમ લીધા પછી 1670માં ક્રીગરે બેરૂથમાં દરબારી ઑર્ગનવાદક તરીકે…
વધુ વાંચો >ક્રીગૉફ, કૉર્નેલિયસ
ક્રીગૉફ, કૉર્નેલિયસ (જ. 1815, હોલૅન્ડ; અ. 1872, શિકાગો, ઇલિનૉઇસ, અમેરિકા) : કૅનેડાના રંગદર્શી ચિત્રકાર. શાલેય અભ્યાસ પછી 1830માં જર્મનીના ડુસેલ્ડોર્ફ નગરમાં એકૅડેમી ઑવ્ ફાઇન આર્ટમાં પાંચ વરસ કલાનો અભ્યાસ કર્યો. 1836માં અમેરિકા જઈ તેઓ અમેરિકન લશ્કરમાં ભરતી થયા. 1840માં લશ્કરમાંથી છૂટા થઈ કૅનેડામાં મૉન્ટ્રિયલ ખાતે ચિત્રકાર તરીકે સ્થિર થયા. 1844થી…
વધુ વાંચો >ક્રીટ
ક્રીટ (Crete) : આયોનિયન સમુદ્ર અને પૂર્વ ભૂમધ્ય સમુદ્રને અલગ પાડતો ગ્રીસનો પ્રાચીન મિનોઅન સંસ્કૃતિ ધરાવતો દ્વીપ. ભૌગોલિક સ્થાન 35° 29’ ઉ.અ. અને 24° 42’ પૂ.રે. ક્ષેત્રફળ : 8,336 ચોકિમી. છે. આ ટાપુ ગ્રીસની મુખ્ય ભૂમિથી 96 કિમી. અને ઍથેન્સથી 257 કિમી., ઉત્તર આફ્રિકાના કિનારાથી 320 કિમી. અને ડાર્ડેનલ્સની ભૂશિરથી…
વધુ વાંચો >ક્રુઇત્ઝર, રુડોલ્ફ
ક્રુઇત્ઝર, રુડોલ્ફ (જ. 16 નવેમ્બર 1766, વર્સાઇલ, ફ્રાંસ; અ. 6 જાન્યુઆરી 1831, જિનીવા, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) : પ્રસિદ્ધ ફ્રેંચ વાયોલિનવાદક, સંગીતનિયોજક તથા સંગીતસંચાલક. સંગીતનિયોજક અને સંગીતસંચાલક ઍન્ટૉન સ્ટૅમિટ્ઝ હેઠળ તેમણે સંગીત અંગેની તાલીમ લીધી હતી. ત્યાર બાદ 1795માં પૅરિસ કૉન્ઝર્વેટરીમાં તેમની નિમણૂક વાયોલિનના પ્રાધ્યાપક તરીકે થઈ. 1798માં વિયેના ખાતે તેમની મુલાકાત મહાન…
વધુ વાંચો >ક્રુજર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન
ક્રુજર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન (Kruger National Park) : દક્ષિણ આફ્રિકામાં આવેલો, દુનિયાનો મોટામાં મોટો રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન. ભૌગોલિક સ્થાન : 24° 00’ દ. અ. અને 31° 40’ પૂ. રે.. ઈશાન ટ્રાન્સવાલમાં આવેલા આ ઉદ્યાનની દક્ષિણે ક્રોકોડાઇલ નદી, ઉત્તરે લિમ્પોપો અને લુહુ નદીઓ, પૂર્વ તરફ મોઝામ્બિક દેશની સીમા તથા લિબોમ્બો પર્વતો આવેલા છે.…
વધુ વાંચો >ક્રુટ્ઝન, પૉલ
ક્રુટ્ઝન, પૉલ (જ. 3 ડિસેમ્બર 1933, ઍમ્સ્ટરડૅમ, નેધરલૅન્ડ્ઝ; અ. 28 જાન્યુઆરી 2021, મેઇન્ઝ, જર્મની) : સમતાપમંડલીય (sratospheric) ઓઝોનના વિઘટન માટે નાઇટ્રોજન ઑક્સાઇડ સંયોજનો જવાબદાર હોવાનું નિદર્શન કરનાર અને 1995ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા ડચ રસાયણવિદ ક્રુટ્ઝને 1954માં ઍમ્સ્ટરડૅમમાંથી સિવિલ ઇજનેરીનો અભ્યાસ પૂરો કરી 1968માં મોસમવિજ્ઞાનમાં (meteorology) પીએચ.ડી. પદવી…
વધુ વાંચો >ક્રુશ્ચૉફ, નિકિતા સર્ગેવિચ
ક્રુશ્ચૉફ, નિકિતા સર્ગેવિચ (જ. 17 એપ્રિલ 1894, કાલીનોકા, કુર્સ્ક પ્રાન્ત, સોવિયેત રશિયા; અ.11 સપ્ટેમ્બર 1971, મૉસ્કો) : સ્ટાલિનના મૃત્યુ (1953) પછી થોડા સમયમાં સત્તા ઉપર આવનાર અને ત્યાર બાદ સ્ટાલિનના જુલમી અને દમનકારી શાસનની જાહેરમાં ટીકા કરનાર, સોવિયેત સંઘના સામ્યવાદી પક્ષના મહામંત્રી તથા પ્રધાનમંડળના વડા. શરૂઆતના જૂજ શિક્ષણ પછી ક્રુશ્ચૉફે…
વધુ વાંચો >ક્રોમ, જોન
ક્રોમ, જોન (જ. 22 ડિસેમ્બર, 1768, નોર્વીચ, બ્રિટન; અ. 22 એપ્રિલ 1821, નોર્વીચ, બ્રિટન) : રંગદર્શી બ્રિટિશ ચિત્રકાર. નિસર્ગચિત્રોના આલેખન માટે તેઓ જાણીતા છે. બ્રિટિશ ચિત્રકારો ગેઇન્સ્બરો અને વિલ્સન તથા ડચ ચિત્રકારો રુઇસ્ડાયેલ, કુઇપ અને હોબેળાનાં ચિત્રોની અનુકૃતિ કરી તેઓ ચિત્રકલા શીખેલા. યુરોપભરમાંથી નેપોલિયોંએ લૂંટી લાવેલાં ચિત્રો અને શિલ્પો નિહાળવા…
વધુ વાંચો >ક્રોમ ફટકડી
ક્રોમ ફટકડી : જાંબલી (violet) અથવા માણેક જેવા લાલ રંગનો સ્ફટિકીય દ્વિસલ્ફેટ ક્ષાર, K2SO4,Cr2(SO4)3.24 H2O. સંઘટક સલ્ફેટોને સમાણુક (equimolar) જથ્થામાં ઓગાળી, સ્ફટિકીકરણ દ્વારા મેળવી શકાય છે. પાણીમાં દ્રાવ્ય પણ આલ્કોહૉલમાં અદ્રાવ્ય છે. સાપેક્ષ ઘનતા, 1.826; ગ.બિં., 89° સે. 100° સે તાપમાને 10H2O જ્યારે 400° સે. એ 12H2O ગુમાવે છે. દ્વિક્ષારમાં…
વધુ વાંચો >ક્રોમર, હર્બર્ટ
ક્રોમર, હર્બર્ટ (Kroemer Herbert) (જ. 25 ઑગસ્ટ 1928, વાઇમન, જર્મની) : ઉચ્ચ ત્વરિત (high speed) ઑપ્ટો ઇલેક્ટ્રૉનિક્સમાં વપરાતી અર્ધવાહક વિષમ સંરચના (heterostructure) વિકસાવવા બદલ 2000ની સાલનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર જર્મન ભૌતિકવિજ્ઞાની. 1952માં ગોટિંગેન યુનિવર્સિટી(જર્મની)માંથી ક્રોમરે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. અર્ધવાહકો અને અર્ધવાહક પ્રયુક્તિઓનું ભૌતિકવિજ્ઞાન અને ટૅક્નૉલૉજી તેમના સંશોધનનું ક્ષેત્ર હતું.…
વધુ વાંચો >ક્રૉમવેલ, ઑલિવર
ક્રૉમવેલ, ઑલિવર (જ. 25 એપ્રિલ 1599, હન્ટિંગ્ડન; અ. 3 સપ્ટેમ્બર 1658, લંડન) : સત્તરમી સદી દરમિયાન ઇંગ્લૅન્ડના રાજાને પદભ્રષ્ટ કરીને સર્વસત્તાધીશ બનેલા સેનાપતિ. ક્રૉમવેલ ઑલિવર સીધાસાદા, ધાર્મિક મનોવૃત્તિવાળા સદગૃહસ્થ હતા. સંજોગોએ તેમને પ્રથમ કક્ષાના રાજનીતિજ્ઞ બનાવ્યા. તેમના પિતા ઇંગ્લૅન્ડની પાર્લમેન્ટના સભ્ય હતા. ક્રૉમવેલ ઑલિવર પણ 29મે વર્ષે પાર્લમેન્ટના સભ્ય બન્યા…
વધુ વાંચો >ક્રોમાઇટ
ક્રોમાઇટ : ક્રોમિયમનું ખનિજ. રા. બં. : FeCr2O4; સ્ફ.વ. : ક્યૂબિક; સ્વ. : ઑક્ટાહેડ્રનયુક્ત સ્ફટિકો, ક્વચિત્ ક્યૂબ સહિતના સામાન્યત: દળદાર, સૂક્ષ્મ દાણાદાર; રં. : કાળો; ચ. : ધાતુમય; ભં. સ. : ખરબચડી, બરડ; ચૂ. : કથ્થાઈ; ક. : 5.50; વિ. ઘ. : 4.5થી 4.8; પ્ર. અચ. : વક્રીભવનાંક : =…
વધુ વાંચો >ક્રોમિયમ
ક્રોમિયમ : આવર્તક કોષ્ટકના 6ઠ્ઠા (અગાઉના VI A) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુતત્વ. સંજ્ઞા, Cr. તે અનેક રંગીન સંયોજનો બનાવતું હોવાથી ગ્રીક શબ્દ ‘ક્રોમો’ (= રંગ) પરથી આ નામ આપવામાં આવ્યું છે. 1797માં ફ્રેંચ રસાયણશાસ્ત્રી એલ. એન. વૉક્યુલિને તેને શોધી કાઢેલું. કુદરતમાં તે મુક્ત અવસ્થામાં મળી આવતું નથી. પૃથ્વીના પોપડામાંના ખડકોમાં 123…
વધુ વાંચો >ક્રોમેટોગ્રાફી
ક્રોમેટોગ્રાફી : જુઓ વર્ણલેખન
વધુ વાંચો >ક્રોમોફોર
ક્રોમોફોર (Colour bearer) : રંગધારકો, જેને લીધે કાર્બનિક પદાર્થ રંગીન દેખાય અથવા જે વર્ણપટના ર્દશ્ય અને પારજાંબલી વિભાગમાં પ્રકાશનું અવશોષણ દર્શાવે, તે રંગઘટકોનો સમૂહ. દા.ત., – C = C-, – C-NO2, – N = N- સમૂહ વગેરે. પદાર્થ રંગીન હોવાનું કારણ શોધવાનો પ્રયત્ન આશરે 1870માં થયેલો. ક્વિનોન, ઍરોમૅટિક નાઇટ્રો અને…
વધુ વાંચો >ક્રૉસ
ક્રૉસ : ખ્રિસ્તી ધર્મનું ખાસ ચિહ્ન. ખ્રિસ્તી દેવળો, નિવાસસ્થાનો, કબ્રસ્તાનો વગેરેમાં જાતજાતના ક્રૉસ જોવા મળે છે. ખ્રિસ્તી પ્રાર્થનાઓ અને અન્ય ધર્મવિધિઓ ક્રૉસની નિશાનીથી શરૂ થાય છે. ભૂતપ્રેતની બીકથી બચવા, જોખમોનો સામનો કરવા, શુભ શુકનો દર્શાવવા વગેરે માટે ઘણા ઈસુપંથીઓ ગળે ક્રૉસ પહેરે છે. આવી ક્રૂસભક્તિ અને આસ્થાનું કારણ એ છે…
વધુ વાંચો >ક્રૉસ પર્પઝ
ક્રૉસ પર્પઝ (‘લા મલેન્તેન્દ’; 1944) : ફ્રેન્ચ નાટ્યકાર આલ્બેર કૅમ્યૂ(1913-1960)નું નાટક. કિશોર-અવસ્થામાં જ સુખની શોધમાં વિધવા મા અને નાની બહેનને છોડીને નાસી ગયેલ જેન વર્ષો પછી ખૂબ સમૃદ્ધ થઈને, પોતાની પત્ની મારિયા સાથે, વૃદ્ધ મા અને હવે ત્રીસે પહોંચી ગયેલી બહેન માર્યાને સુખી કરવા ઘેર પાછો ફરે છે. ‘‘હું તમારો…
વધુ વાંચો >