ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિચલુ ડૉ. સૈફુદ્દીન
કિચલુ, ડૉ. સૈફુદ્દીન (જ. 1888; અમૃતસર, પંજાબ; અ. 9 ઑક્ટોબર 1963) : ભારતના સ્વાતંત્ર્યસેનાની તથા રાષ્ટ્રવાદી મુસ્લિમ રાજનીતિજ્ઞ. કાશ્મીરી મુસ્લિમ કુટુંબમાં જન્મ. માધ્યમિક શિક્ષણ અમૃતસરમાં, કૉલેજશિક્ષણ આગ્રા તથા અલીગઢમાં વધુ. કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ., લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી બાર-ઍટ-લૉ તથા જર્મનીમાંથી પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. 1915માં અમૃતસરમાં વકીલાત સાથે સામાજિક કાર્યમાં ઝંપલાવ્યું. અમૃતસરના…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડ ટોમસ
કિડ ટોમસ (જ. 6 નવેમ્બર 1558, બેપ્ટિઝમ, લંડન; અ. 30 ડિસેમ્બર 1594, લંડન) : એલિઝાબેથન યુગના અંગ્રેજી નાટ્યકાર. લંડનની મર્ચન્ટ ટેલર્સ સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો અને થોડો સમય દસ્તાવેજ-લેખક તરીકેનો વ્યવસાય કર્યો. સમકાલીન નામી નાટ્યકાર માર્લો સાથે તેમને ગાઢ મૈત્રી હતી. તેમની કૃતિઓમાં ‘ધ સ્પૅનિશ ટ્રૅજેડી’ (1592) ખૂબ ખ્યાતિ પામેલું નાટક…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1944) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી વળવા માટેની આર્થિક…
વધુ વાંચો >કિડવાઈ રફી અહમદ
કિડવાઈ, રફી અહમદ (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1894, મસૌલી, જિ. બારાબંકી, ઉત્તરપ્રદેશ; અ. 24 ઑક્ટોબર 1954, નવી દિલ્હી) : સ્વાતંત્ર્ય-સૈનિક, કૉંગ્રેસી નેતા અને દેશમાંથી હિંમતપૂર્વક માપબંધી દૂર કરનાર કેન્દ્ર સરકારના અન્નખાતાના મંત્રી. આશરે એક હજાર વર્ષ અગાઉ, તેમના પૂર્વજ કાજી કિડવા મહંમદ ગઝનીના રસાલા સાથે ભારત આવ્યા હતા. 1918માં અલીગઢની એમ.એ.ઓ.…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી મર્ચન્ટ સીમૅન તરીકેની કારકિર્દીમાંથી મુક્તિ મેળવીને લંડનની રૉયલ કૉલેજ ઑવ્ આર્ટમાં…
વધુ વાંચો >કિશ
કિશ : સુમેર અને અક્કડ સંસ્કૃતિઓનું અતિ પૂર્વકાલીન અને મહત્વનું શહેર. તે 32o 30′ ઉ. અ. અને 45o પૂ. રે. પર આવેલું છે. વર્તમાન બગદાદની દક્ષિણે 80 કિલોમીટરે આવેલું છે. ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ કિશનો ઇતિહાસ રસપ્રદ છે. ઇ.પૂ.ની ત્રીજી સહસ્રાબ્દીમાં હમુરબ્બી વગેરે શાસકોએ કિશના વિકાસમાં ખાસ કરીને મંદિરોના પુનર્નિર્માણમાં મહત્ત્વનું પ્રદાન…
વધુ વાંચો >કિશનગંજ
કિશનગંજ (Kishanganj) : બિહાર રાજ્યના છેક ઈશાન છેડે આવેલો જિલ્લો અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 26o 07′ ઉ. અ. અને 87o 56′ પૂ.રે.ની આજુબાજુનો 1,884 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે નેપાળ અને પશ્ચિમ બંગાળનો દાર્જીલિંગ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ પશ્ચિમ બંગાળની સીમા, દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >કિશનચંદ ગોગુમલ હિરસિંઘાની
કિશનચંદ ગોગુમલ હિરસિંઘાની (જ. 14 એપ્રિલ 1925, કરાંચી) : ભારતીય ક્રિકેટના ટેસ્ટખેલાડી. રક્ષણાત્મક અને સાહસપૂર્ણ બંને પ્રકારની બૅટિંગમાં માહેર અને જમણેરી લેગબ્રેક ગોલંદાજ. 1940માં સિંધ ઇન્ટરસ્કૂલ સ્પર્ધામાં સતત ત્રણ સદી કરીને પચરંગી સ્પર્ધામાં હિંદુ ટીમમાં સ્થાન મેળવ્યું. એ વર્ષે ‘સ્કૂલબૉય ક્રિકેટર ઑવ્ ધી ઇયર’ જાહેર થયા. 1940-41માં રણજી ટ્રૉફી સ્પર્ધામાં…
વધુ વાંચો >કિશન મહારાજ
કિશન મહારાજ (જ. 3 સપ્ટેમ્બર 1923, બનારસ; અ. 5 મે 2008, વારાણસી) : ભારતના વિખ્યાત તબલાવાદક. જન્માષ્ટમીના દિવસે જન્મ થયેલો તેથી નામ ‘કિશન’ પાડવામાં આવ્યું. પિતા હરિ મહારાજ સારા તબલાવાદક હતા, પરંતુ નાની ઉંમરમાં તેમનું અવસાન થવાથી કિશન મહારાજનો ઉછેર તેમના કાકા અને વિખ્યાત તબલાવાદક કંઠે મહારાજ(1880-1969)ની નિશ્રામાં થયો હતો.…
વધુ વાંચો >કિશનલાલ
કિશનલાલ (જ. 2 ફેબ્રુઆરી 1917, મઉ, મધ્યપ્રદેશ; અ. 22 જૂન 1980) : આંતરરાષ્ટ્રીય કક્ષાના રાઇટ વિંગર્સના સ્થાનના હૉકીના ખેલાડી અને પ્રસિદ્ધ કોચ. 1948માં લંડન ઑલિમ્પિકમાં ભારતીય ટીમને વિજેતા બનાવનાર સુકાની નિશાળમાં ફૂટબૉલ અને હૉકી બંને ખેલતા હતા. ઓરછા રાજ્ય તરફથી હૉકી, ફૂટબૉલ, ટેનિસ, સ્ક્વૉશ, ગોલ્ફ અને બિલિયર્ડ રમ્યા હતા. 1935થી…
વધુ વાંચો >કિશોર કલ્પનાકાંત
કિશોર કલ્પનાકાંત (જ. 1930, રતનગઢ, રાજસ્થાન) : રાજસ્થાની કવિ, પત્રકાર તથા અનુવાદક. તેમના કાવ્યસંગ્રહ ‘કૂખ પડ્યે રી પીર’ માટે તેમને સાહિત્ય અકાદમીનો 1995ના વર્ષનો ઍવૉર્ડ મળ્યો. તેમના પિતા સંગીત, ચિત્રકલા જેવી લલિતકલાઓમાં પારંગત હતા. એ કાવ્યના સંસ્કાર તેમને તથા શૈશવથી જ સાંપડ્યા હતા. સુમધુર કંઠ હોવાથી પોતાનાં કાવ્યો રંગમંચ પર…
વધુ વાંચો >કિશોરકુમાર
કિશોરકુમાર (જ. 4 ઑગસ્ટ 1929, ખંડવા; અ. 13 ઑક્ટોબર 1987, મુંબઈ) : ભારતીય ચલચિત્રના વિખ્યાત ગાયક. પ્રાથમિક શિક્ષણ ખંડવા (હાલ મધ્યપ્રદેશ) ખાતે. મહાવિદ્યાલયના શિક્ષણનાં પ્રથમ બે વર્ષ ઇન્દોર ક્રિશ્ચિયન કૉલેજમાં. પણ શિક્ષણ કરતાં ચલચિત્રક્ષેત્ર પ્રત્યે વધુ આકર્ષણ હોવાથી 1949માં મુંબઈમાં પાર્શ્વગાયક તથા ચલચિત્રઅભિનેતા બનવાની ખ્વાહિશ સાથે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. શરૂઆતમાં…
વધુ વાંચો >કિસ પેહ ખોલો ગાંઠડી
કિસ પેહ ખોલો ગાંઠડી (1985) : પંજાબી સાહિત્યકાર કરતારસિંહ દુગ્ગલની આત્મકથા. પંજાબી ભાષાના ચરિત્રાત્મક સાહિત્યમાં શૈલીની દૃષ્ટિએ તે નવી જ ભાત પાડે છે. તેમાં અનિવાર્ય રીતે લેખક, તેમનાં સુખદુ:ખ, તેમની સિદ્ધિઓ, તેમની યાતનાઓ – ટૂંકમાં વ્યક્તિ અને કલાકાર તરીકે તેમના ઘડતરમાં જે જે પરિબળો, ઘટનાઓ, અનુભવો વગેરેએ ભાગ ભજવ્યો છે…
વધુ વાંચો >કિસરવી એહમદ
કિસરવી, એહમદ (વીસમી સદીનો પૂર્વાર્ધ) : ઈરાનના મશહૂર લેખક. તેમનું મૂળ વતન તબરીઝ હતું અને તે તહેરાનમાં સ્થાયી થયા હતા. ઈરાનમાં ‘મશરૂતિય્યત’ નામે ઓળખાતી રાજકારણ તથા સાહિત્યમાં આધુનિકીકરણની ચળવળ દરમિયાનના તે આગળ પડતા કાર્યકર હતા. તે પ્રખર ભાષાશાસ્ત્રી હતા. તેમણે પહેલ્વી અને અવેસ્તા જેવી ઈરાનની પ્રાચીન ભાષાઓ તથા માઝન્દરાની દમાવન્દી…
વધુ વાંચો >કિસાન-આંદોલન
કિસાન-આંદોલન : જમીનના પ્રશ્નો અંગે કિસાનો દ્વારા ચાલતી ચળવળ. કિસાનોને સ્પર્શતી સમસ્યાઓમાં જમીન-મહેસૂલનું ભારણ, વસૂલાતની સખતાઈ, જંગલોની જાળવણી, વન્ય પ્રાણીઓનો ત્રાસ, જંગલ અને મહેસૂલ ખાતાના અધિકારીઓની પજવણી તથા શરાફોની શોષણનીતિ વગેરે ગણાવી શકાય. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ પછી તેના પર્યાય તરીકે કૃષિ-તનાવ (agrarian tension), કિસાન-ચળવળ (peasant uprising), કૃષિ-સંઘર્ષ (agrarian conflict), કિસાન-બળવો (peasant…
વધુ વાંચો >