ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >કૅરિયોટાઇપ (રંગસૂત્રપ્રરૂપ – karyotype)
કૅરિયોટાઇપ (રંગસૂત્રપ્રરૂપ – karyotype) : અભિરંજિત ફોટોસૂક્ષ્માલેખીય (photomicrographic) રંગસૂત્રોનાં કદ અને રંગસૂત્રકેન્દ્ર(centromere)ના સ્થાનને અનુલક્ષીને કરવામાં આવતી અનુક્રમિક ગોઠવણીનો નકશો. મનુષ્યના કૅરિયોટાઇપનો અભ્યાસ તંતુકોરકો (fibroblasts), અસ્થિમજ્જા, ત્વચા અને પરિઘવર્તી રુધિરના પેશીસંવર્ધન દ્વારા કરવામાં આવે છે. કોલ્ચિસિન અને અલ્પસાંદ્ર (hypotonic) દ્રાવણોનો ઉપયોગ સમવિભાજનની ભાજનાવસ્થા જકડવા (કૉલ્ચિસિન દ્વિધ્રુવીય ત્રાક બનતી અટકાવે છે.) અને…
વધુ વાંચો >કેરી : જુઓ આંબો.
કેરી : જુઓ આંબો.
વધુ વાંચો >કૅરી – (આર્થર) જૉયસ
કૅરી, (આર્થર) જૉયસ (જ. 7 ડિસેમ્બર 1888, લંડનડેરી, ઉત્તર આયર્લૅન્ડ; અ. 29 માર્ચ 1957, ઑક્સફર્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ) : વિશિષ્ટ વ્યક્તિત્વ ધરાવતા અંગ્રેજી નવલકથાકાર. જન્મ ઍંગ્લો-આઇરિશ કુટુંબમાં. આઠ વર્ષના હતા ત્યારે માતા મરણ પામી. શાળાનું શિક્ષણ ઇંગ્લૅન્ડમાં. સોળ વર્ષની વયે એડિનબરોમાં ચિત્રકળાનો અભ્યાસ કર્યો અને ત્યારબાદ પૅરિસમાં ક્લિફ્ટન કૉલેજ અને પછી 1909થી…
વધુ વાંચો >કૅરેક્સ પ્રજાતિ
કૅરેક્સ પ્રજાતિ (Genus Carex) : એકદલાની શ્રેણી ગ્લુમેસીના કુળ સાયપરેસીની પ્રજાતિ. તેની બે જાતો જેમાંની C. fedia Nees દક્ષિણ ગુજરાતમાંથી અને બીજી C. myosupus Nees તારંગા બાલારામ પટ્ટી ઉપર હોવાનું નોંધાયેલ છે. સાયપરેસી કુળની આ પ્રજાતિ બરછટ ઘાસ જેવી બહુવર્ષાયુ 1500 જાતિઓ ધરાવે છે, જે વિશ્વના તમામ સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં અને…
વધુ વાંચો >કેરેટિન
કેરેટિન : પ્રાણીઓનાં શરીરનાં ચામડી, વાળ, નખ, પંજા, પીંછાં, ખરી, શિંગડાં વગેરે ભાગોમાં રહેલ સખત તંતુયુક્ત પ્રોટીન પદાર્થ. વાળ અને નખ પૂરેપૂરાં તેનાં બનેલાં હોય છે, તેને લીધે સસ્તન પ્રાણીઓની ચામડી જલરોધી (waterproof) ગુણધર્મ ધરાવે છે. તે પડને stratum corneum કહેવામાં આવે છે. કેરેટિનનો અણુ અનમ્ય (rigid) નળાકાર કુંડલિની (cylindrical…
વધુ વાંચો >કૅરોટીન
કૅરોટીન : સજીવ સૃષ્ટિમાં રંજકદ્રવ્યો તરીકે મળી આવતાં ચરબીદ્રાવ્ય કાર્બનિક સંયોજનો. તે લીલકણો, ગાજર, (ગાય, ઊંટ જેવાનું) દૂધ, માખણ અને ઈંડાની જરદી જેવામાં મહત્વના ઘટકરૂપે મળી આવે છે. કૅરોટીનનું પ્રમાણસૂત્ર C40H56 હોય છે અને તેના સમઘટકો તરીકે a, b, g તથા d સ્વરૂપો આવેલાં હોય છે. આમાં b-કૅરોટીન વધુ અગત્યનું…
વધુ વાંચો >કેરેથિયોડોરી – કૉન્સ્ટન્ટિન
કેરેથિયોડોરી, કૉન્સ્ટન્ટિન (જ. 13 સપ્ટેમ્બર 1873, બર્લિન; અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1950, મ્યૂનિક) : અર્વાચીન યુગના પ્રસિદ્ધ ગ્રીક ગણિતશાસ્ત્રી. ચલનનું કલન, બિંદુ સમુચ્ચય માપન તથા વાસ્તવિક વિધેયો પરના સિદ્ધાંત પરત્વે તેમણે નોંધપાત્ર પ્રદાન કર્યું છે. બે વર્ષ ઇજિપ્તમાં બ્રિટિશ ડૅમ પ્રોજેક્ટમાં આસિસ્ટન્ટ ઇજનેર તરીકે કામ કર્યા પછી કેરેથિયોડોરીએ 1900માં બર્લિન યુનિવર્સિટીમાં…
વધુ વાંચો >કેરેન્સ્કી – ઍલેક્ઝાંડર ફિઓદોરોવિચ
કેરેન્સ્કી, ઍલેક્ઝાંડર ફિઓદોરોવિચ (જ. 4 મે 1881, સિમ્બિર્સ્ક [હાલનું ઉલ્યાનવ્સ્ક], રશિયા; અ. 11 જૂન 1970, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા) : રશિયાના રાજદ્વારી મુત્સદ્દી. પિતા જે શાળાના મુખ્ય અધ્યાપક હતા તે જ શાળામાં શરૂઆતનું શિક્ષણ લીધા પછી 1904માં સેન્ટ પીટર્સબર્ગ (લેનિનગ્રાડ) યુનિવર્સિટીમાંથી કાયદાશાસ્ત્રના સ્નાતક થયા. 1905માં સોશિયાલિસ્ટ રેવોલ્યૂશનરી પાર્ટીમાં જોડાયા અને સાથોસાથ વકીલાત…
વધુ વાંચો >કૅરેવાનસરાઈ
કૅરેવાનસરાઈ : મધ્ય પૂર્વના દેશોમાં વણજારાઓના વિસામા માટે બાંધવામાં આવતી સાર્વજનિક ઇમારત. એને ધર્મશાળા કે મુસાફરખાનું પણ કહી શકાય, જ્યાં પોઠો પડાવ નાખીને રહી શકે. આ ઇમારત મોટાભાગે ગામ અથવા કોઈ મોટી વસાહતની આસપાસ બાંધવામાં આવતી. ગામની અંદર બાંધવામાં આવતી કૅરેવાનસરાઈને ખાન કહે છે. લંબચોરસ આકારની આ ઇમારતની દીવાલો પર…
વધુ વાંચો >કૅરો (અલ્-કાહિરાહ)
કૅરો (અલ્-કાહિરાહ) : પ્રાચીન સમયમાં ‘કાહિરા’ તરીકે ઓળખાતું ઇજિપ્તની રાજધાનીનું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 30o 03′ ઉ. અ. અને 31o 15′ પૂ. રે. પર, ભૂમધ્ય સમુદ્રથી આશરે 160 કિમી. દૂર મુખ્યત્વે નાઇલ નદીના મુખત્રિકોણ (delta) પ્રદેશમાં વસેલું છે. આ મુખત્રિકોણ પ્રદેશ ખેતીની ર્દષ્ટિએ સમૃદ્ધ હોવાથી તે ઇજિપ્તના હૃદય સમાન…
વધુ વાંચો >