ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >કોલ્હટકર ચિંતામણરાવ ગણેશ
કોલ્હટકર, ચિંતામણરાવ ગણેશ (જ. 12 માર્ચ 1891, સાતારા; અ. 23 નવેમ્બર 1959) : મરાઠી લેખક અને ચરિત્રનટ. તેમણે બળવંત સંગીત નાટક મંડળીની સ્થાપના કરી હતી. અભિનયકળા માટે એમને ભારત સરકારે 1957માં રાષ્ટ્રપતિનો સુવર્ણચંદ્રક તથા રંગમંચની સેવાઓ બદલ સંગીતનાટક અકાદમી ઍવૉર્ડ આપવામાં આવ્યા હતા. કોલ્હટકર, ગડકરી, બેડેકર, વરેરકર ઇત્યાદિ સમકાલીન નાટકકારો…
વધુ વાંચો >કોલ્હટકર ભાઉરાવ
કોલ્હટકર, ભાઉરાવ : (જ. 9 માર્ચ 1863, વડોદરા; અ. 13 ફેબ્રુઆરી 1901, પુણે) : મરાઠી રંગભૂમિના વિખ્યાત ગાયક અને નટ. પિતા બાપુજી અને માતા ભાગીરથીબાઈ. શિક્ષણ વડોદરા ખાતે. ત્યાં જ પોલીસ કમિશનરની કચેરીમાં કારકુન. સુંદર રૂપ, મધુર અવાજ અને ઉત્કૃષ્ટ ગાયક હોવાથી. વિખ્યાત મરાઠી નાટ્યકાર બળવંત પાંડુરંગ કિર્લોસ્કર(1843-1885)ના આમંત્રણથી મરાઠી…
વધુ વાંચો >કોલ્હટકર, શ્રીપાદ કૃષ્ણ
કોલ્હટકર, શ્રીપાદ કૃષ્ણ (જ. 29 જૂન 1871, બુલઢાણા; અ. 1 જૂન 1934, પુણે) : વિખ્યાત મરાઠી લેખક. તે નાટકકાર, વિવેચક અને હાસ્યકાર હતા. મૂળ વતન રત્નાગિરિ જિલ્લાનું નેવરે ગામ. પિતા કૃષ્ણરાવ. શરૂઆતનું શિક્ષણ અકોલા ખાતે, જ્યાં તેમણે કિર્લોસ્કર નાટક મંડળીનાં નાટકો જોયાં હતાં. 1888માં મૅટ્રિક પાસ થયા. ઉચ્ચ શિક્ષણ પુણે…
વધુ વાંચો >કોલ્હાપુર (જિલ્લો)
કોલ્હાપુર (જિલ્લો) : મહારાષ્ટ્રની દક્ષિણ સીમા પર આવેલો જિલ્લો, અને જિલ્લામથક તેમજ શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 15°થી 17° ઉ.અ. અને 73° થી 74° પૂ. રે. 7685 ચોકિમી. વિસ્તાર. તેની ઉત્તરે સાંગલી, વાયવ્યે રત્નાગિરિ, પશ્ચિમે સિંધુદુર્ગ તથા દક્ષિણ અને પૂર્વ તરફ કર્ણાટક રાજ્યનો બેલગામ જિલ્લો આવેલા છે. ભૂપૃષ્ઠ–જળપરિવાહ : આ…
વધુ વાંચો >કોવારુબિયાસ મિગ્વેલ
કોવારુબિયાસ, મિગ્વેલ (Covarrubias, Miguel) (જ. 22 નવેમ્બર 1904, મૅક્સિકો નગર, મૅક્સિકો; અ. 4 ફેબ્રુઆરી 1957, ન્યૂયૉર્ક નગર, અમેરિકા) : આધુનિક મૅક્સિકન ચિત્રકાર અને સાંસ્કૃતિક સંશોધક. શાલેય અભ્યાસ મૅક્સિકોમાં પૂરો કરી ન્યૂયૉર્ક નગર જઈ ત્યાં કલાનો અભ્યાસ કર્યો. એ પછી ન્યૂયૉર્ક નગરથી પ્રકાશિત થતા સ્ત્રીઓનાં વસ્ત્રો, સૌંદર્યપ્રસાધનો અને ફૅશન અંગેના જાણીતા…
વધુ વાંચો >કોવિડ-19
કોવિડ-19 : Corona VIrus Disease -19 (COVID-19)એ SARS CoV 2 વાયરસને કારણે થતો ચેપી રોગ. તેનો પ્રથમ જાણીતો કેસ ચીનના વુહાન પ્રાંતમાં મળ્યો હતો. શરૂઆતમાં તે ‘વુહાન ન્યુમોનિયા’, ‘વુહાન કોરોના વાઇરસ’ જેવા નામથી ઓળખાતો હતો. 11 ફેબ્રુઆરી, 2020ના દિવસે વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ (WHO) તેનું ‘કોવિડ-19 અને SARS KoV 2’ તરીકે…
વધુ વાંચો >કોવિંદ, રામનાથ
કોવિંદ, રામનાથ (જ. 1 ઓક્ટોબર 1945, પરોંખ, ઉત્તર પ્રદેશ) : દેશના 14મા રાષ્ટ્રપતિ, બિહારના પૂર્વ ગવર્નર, રાજ્યસભાના પૂર્વ સાંસદ, અખિલ ભારતીય કોળી સમાજના પૂર્વ અધ્યક્ષ. ભારતીય જનતા પાર્ટીના પૂર્વ રાષ્ટ્રીય પ્રવક્તા. ખેડૂત પરિવારમાં જન્મ. પ્રાથમિક શાળા સુધીનો અભ્યાસ ગામમાં કર્યા બાદ દરરોજ આઠ કિલોમીટર ચાલીને તેઓ ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે જતા…
વધુ વાંચો >કોવૈ
કોવૈ : તમિળના અકમ્ સાહિત્યનો એક પ્રકાર. એમાં મુલ્લૈ, કુરિંજ, પાલૈ, મરુદમ, નેયદલ એ પાંચ ખંડોમાં પ્રેમીપ્રેમિકાના અંતરંગ જીવનનું વર્ણન હોય છે. કોવૈમાં પૂર્વરાગ તથા લગ્નોત્તર પ્રેમ એ બંનેનું વર્ણન હોય છે. કોવૈ કૃતિઓમાં કટ્ટલે, કલિ અને તુરમ્ છંદમાં રચાયેલાં પ્રેમવિષયક 400 પદો હોય છે. પ્રત્યેક પદમાં પ્રેમી-પ્રેમિકા અથવા ભાવિ…
વધુ વાંચો >કોશ(-સ)લ
કોશ(-સ)લ : કોશલ કે કોસલ જાતિના લોકોના વસવાટનો પ્રદેશ. ‘કોસલ’ અને ‘વિદેહ’ એ નજીક નજીકના દેશ હતા; એ બંને વચ્ચેની સીમાએ ‘સદાનીરા’ નદી આવી હતી. શતપથ બ્રાહ્મણ કોસલના 52 આટ્ણાર હૈરણ્યનાભ નામના રાજાનો નિર્દેશ થયેલો છે. આ કોસલોનો પ્રદેશ તે ‘કોસલ’ કે ‘કોશલ’. વૈદિક અને બૌદ્ધ સાહિત્યમાં ઉત્તર કોસલ અને…
વધુ વાંચો >કોશસાહિત્ય
કોશસાહિત્ય શબ્દ, અર્થ, માહિતી કે જ્ઞાનના સંચયરૂપ સાહિત્ય. ભાષાકીય વ્યવહારમાં સરળતા તથા એકરૂપતા લાવવા તથા અન્ય ભાષાભાષી સમુદાયને જે તે ભાષાની સમજ આપવા કોશરચનાની પ્રવૃત્તિ હાથ ધરાય છે. કોશ ઉપરાંત સંસ્કૃતમાં અભિધાન તથા નિઘંટુ પર્યાયો યોજાયેલ છે. સંસ્કૃતમાં કોશની પરંપરા વૈદિક સંહિતાઓ જેટલી પ્રાચીન છે. સાંપ્રત ઉપલબ્ધ નિઘંટુ સંસ્કૃતનો પ્રાચીનતમ…
વધુ વાંચો >