ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કૂકડવેલ (કુકરપાડાની વેલ)
કૂકડવેલ (કુકરપાડાની વેલ) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કુકરબિટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Luffa echinata Roxb. (સં. દેવદાલી; હિં. સોનૈયા, બંદાલ, બિદાલી; બં. દેયતાડા; મ. દેવડાંગરી, કાંટેઇન્દ્રાવણ; ક. દેવદાળી, દેવડંગર; તે. ડાતરગંડી; અં. બ્રિસ્ટલીલ્યુફા) છે. તે પાતળી, અલ્પ પ્રમાણમાં રોમિલ અને ખાંચવાળું પ્રકાંડ ધરાવતી સૂત્રારોહી વનસ્પતિ છે. તે ઉત્તર…
વધુ વાંચો >કૂક થૉમસ
કૂક, થૉમસ : (જ. 22 નવેમ્બર 1808, ડર્બિશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 18 જુલાઈ 1892, લેસેસ્ટર, લેસ્ટેસ્ટરશાયર) : પ્રખ્યાત બ્રિટિશ પ્રવાસયોજક કંપનીનો સ્થાપક. દસ વર્ષની વયે શાળા છોડી. 1828 સુધી વિવિધ પ્રકારની નોકરી કરી. 1828માં તે બૅપ્ટિસ્ટ મિશનનો પાદરી બન્યો. 1841માં તેણે મિડલૅન્ડ કાઉન્ટી રેલવેના લિસ્ટરથી લોધબરો સુધીની ટ્રેન દ્વારા દારૂબંધીની સભા…
વધુ વાંચો >કૂકની સામુદ્રધની
કૂકની સામુદ્રધની : દક્ષિણ પૅસિફિક મહાસાગરમાં ન્યૂઝીલૅન્ડના ઉત્તર ટાપુ અને દક્ષિણ ટાપુને જુદો પાડતો જલવિસ્તાર. તેની ઓછામાં ઓછી પહોળાઈ 25 કિલોમીટર છે. આ સામુદ્રધુની વાયવ્યમાં આવેલા ટસ્માન સમુદ્રને અગ્નિદિશામાં આવેલા દક્ષિણ પૅસિફિક મહાસાગર સાથે જોડે છે. તેના કિનારે અનેક ફિયોર્ડ જોવા મળે છે. આ સામુદ્રધુની પર આવેલ ન્યૂઝીલૅન્ડની રાજધાની વેલિંગ્ટન…
વધુ વાંચો >કૂકરી
કૂકરી : ગુરખા સૈનિકોનું ખાસ પ્રકારનું શસ્ત્ર. તેનું પાનું વળાંકવાળું અને એક તરફ તીક્ષ્ણ ધારવાળું હોય છે. બધી જ કૂકરી કદ તથા વજનમાં એકસરખી હોતી નથી, પરંતુ ગુરખા સૈનિકો શસ્ત્ર તરીકે જે ધારણ કરે છે તેની લંબાઈ આશરે 35.5 સેમી. જેટલી હોય છે. તેનો ઉદગમ પ્રાગૈતિહાસિક કાળમાં હિમાલયના પહાડી પ્રદેશમાં…
વધુ વાંચો >કૂચબિહાર
કૂચબિહાર (Coochbehar) : પશ્ચિમ બંગાળનો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 26o 20′ ઉ. અ. અને 89o 20’ની આજુબાજુના) આશરે 3,387 ચોકિમી જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. ભૌગોલિક ર્દષ્ટિએ તે હિમાલયના તરાઈ વિસ્તારનો એક ભાગ છે. તેની ઉત્તર અને પશ્ચિમ તરફ જલપાઈગુરી જિલ્લો, પૂર્વ તરફ આસામનો…
વધુ વાંચો >કૂટનીતિ
કૂટનીતિ : પ્રાચીન ભારતીય કૌટિલ્યનીતિ અનુસાર, સાધનો કે ઉપાયોની નૈતિકતા કે શુદ્ધિની પરવા વિના પોતાનાં (વૈયક્તિક, જૂથગત કે રાષ્ટ્રીય) હિતોનું રક્ષણ અને જતન કરવા માટે આચરવામાં આવતી કાર્યરીતિ. કોઈ પણ શાસક માટે રાજકીય સત્તા અથવા પ્રભુત્વ એ જ ધ્યેય હોવાથી, સાધનશુદ્ધિનો આગ્રહ રાખ્યા સિવાય જેનાથી ધ્યેય સિદ્ધ થાય તેનો ઉપયોગ…
વધુ વાંચો >કૂટયુદ્ધ
કૂટયુદ્ધ : કૌટિલ્યે ગણાવેલા યુદ્ધના ત્રણ પ્રકાર પૈકીનો એક. આ ત્રણ પ્રકાર તે : (1) પ્રકાશ કે ખુલ્લું યુદ્ધ, (2) કૂટ કે ગુપ્ત યુદ્ધ તથા (3) મૂક કે તૂષ્ણી યુદ્ધ. પ્રકાશ યુદ્ધમાં કોઈ કપટનો આશરો લેવાતો નહિ. તે ધર્મયુદ્ધ મનાતું. કૂટયુદ્ધમાં કુટિલ નીતિનો આશરો લેવાતો તથા તેમાં કપટ, લાંચ વગેરેથી…
વધુ વાંચો >કૂતરાં
કૂતરાં શ્રેણી : માંસાહારી (carnivora); કુળ Canidaeનું Canis. familiaris નામથી ઓળખાતું અને માનવને સૌથી વધારે વફાદાર એવું જાણીતું સસ્તન પ્રાણી. કૅનિડે કુળ 14 પ્રજાતિ અને આશરે 35 જાતિઓમાં વહેંચાયેલું છે. ન્યૂઝીલૅન્ડ અને વેસ્ટ ઇંડિઝને બાદ કરતાં, બધે સ્થળે જંગલી કૂતરાં વાસ કરે છે. ભારતમાં વસતાં જંગલી કૂતરાંને ઢોલ કહે છે.…
વધુ વાંચો >કૂતુરે થૉમસ
કૂતુરે, થૉમસ (Couture, Thomas) (જ. 21 ડિસેમ્બર 1815, ફ્રાંસ; અ. 30 માર્ચ 1879 ફ્રાંસ) : વ્યક્તિચિત્રો તેમજ ઐતિહાસિક વિષયનાં ચિત્રો આલેખવા માટે જાણીતા ફ્રેંચ રંગદર્શી ચિત્રકાર. ફ્રેંચ ચિત્રકાર ગ્રૉસ હેઠળ કૂતુરે ચિત્રકલા શીખેલા. તેમના વ્યક્તિચિત્રોમાં નજરે પડતાં મૉડલની પ્રભાવક ઉપસ્થિતિ ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે. તેમનાં ચિત્રોમાં તીવ્ર પ્રકાશ સાથે તીવ્ર પડછાયાની…
વધુ વાંચો >કૂદકૂદિયાં
કૂદકૂદિયાં : શેરડી, જુવાર, મકાઈ અને ઘઉં જેવા પાકને નુકસાન પહોંચાડતી ચૂસિયા જીવાત. આ ચૂસિયાનો સમાવેશ વર્ગ કીટક, શ્રેણી અર્ધપક્ષ(hemiptera)ના લોફોપિડી કુળમાં કરવામાં આવે છે. ભારતમાં શેરડીનું વાવેતર કરતા બધા પ્રદેશોમાં કૂદકૂદિયાંનો ઉપદ્રવ જોવા મળે છે. દક્ષિણ ગુજરાતમાં આ જીવાતને હવામાન અનુકૂળ હોવાથી ત્યાં તેનો ઉપદ્રવ વધારે હોય છે. પુખ્ત…
વધુ વાંચો >કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >