૫.૦૬

કુંડલિની શક્તિ : નાભિપ્રદેશ નીચે કુંડલિની આકારે રહેલી શક્તિ. આ શક્તિ વિશે હંસોપનિષદ, ત્રિશિખ બ્રાહ્મણ ઉપનિષદ, યોગશિખોપનિષદ, ધ્યાનબિન્દુ-ઉપનિષદ અને પ્રશ્નોપનિષદમાં વિગતે રજૂઆતો છે. શ્રી ગૌડપાદાચાર્ય-રચિત ‘સુભગોદય’, શ્રી આદિશંકરાચાર્ય-રચિત ‘સૌન્દર્યલહરી’ વગેરેમાં તેના વિશે વિસ્તૃત રજૂઆત છે. ‘કુલાર્ણવતન્ત્ર’, ‘વિજ્ઞાનભૈરવતન્ત્ર’ તથા ‘શ્રી વિદ્યા’ વગેરે દશ મહાવિદ્યાઓમાં તેનું વિગતે વિવરણ મળે છે. હિન્દુ તત્વજ્ઞાન…

કુંડિનસ્વામી : સંસ્કૃત ભાષ્યકાર. યજુર્વેદની તૈત્તિરીય સંહિતાના સાયણ, ભવસ્વામી, ગુહદેવ; કૌશિક ભટ્ટ, ભાસ્કર મિત્ર, ક્ષુર, વેંકટેશ, બાલકૃષ્ણ અને હરદત્ત મિશ્ર નામના ભાષ્યકારોની જેમ કુંડિનસ્વામીનું નામ પણ ભાષ્યકાર તરીકે પ્રાપ્ત થાય છે. તેમનું ભાષ્ય મુદ્રિત સ્વરૂપે ઉપલબ્ધ નથી. તેમનાં ભાષ્ય કે સ્થિતિસમય વિશે કશી માહિતી મળતી નથી. વિજય પંડ્યા