ખંડ ૩

ઔદ્યોગિક ગતિશીલતા : બદલાતા સંજોગોમાં ઉદ્યોગોનું સ્થાનિકીકરણ (localisation), ઉત્પાદનપદ્ધતિ તથા વસ્તુના સ્વરૂપ અને તરેહમાં ફેરફાર કરવાની ઔદ્યોગિક માળખાની ક્ષમતા. ઉદ્યોગ સ્થાપવામાં આવતો હોય ત્યારે તે અંગે લેવાતા નિર્ણયો અને અખત્યાર થતી નીતિ પ્રવર્તમાન સંજોગોને અધીન હોય છે; પરંતુ ગતિશીલ અર્થતંત્રમાં સંજોગો સ્થિર કે અપરિવર્તનશીલ હોતા નથી; સમય પસાર થતાં તે…

ઔદ્યોગિક નાણાનિગમ (ભારતીય) (IFCI) : ભારતમાં ખાનગી ક્ષેત્રની કંપનીઓ તથા સહકારી મંડળીઓની નાણાકીય જરૂરિયાતો પૂરી પાડવાના હેતુથી ઊભી કરવામાં આવેલી વિશિષ્ટ સંસ્થા. સ્વાતંત્ર્યપ્રાપ્તિ પછી ભારતમાં ઔદ્યોગિક વિકાસને વેગ આપવાના હેતુથી પ્રેરાઈને જુલાઈ, 1948માં સ્થાપવામાં આવેલું આ નિગમ દેશની સૌપ્રથમ અસ્તિત્વમાં આવેલી સરકારપ્રેરિત નાણાસંસ્થા છે. તેની અધિકૃત મૂડી રૂ. 10 કરોડ…

ઔદ્યોગિક નીતિ (ભારતમાં) : કોઈ એક ચોક્કસ સમયના ગાળા દરમિયાન ઔદ્યોગિક વિકાસના હેતુ પાર પાડવા માટે સરકાર દ્વારા અપનાવાતી નીતિ. આ ર્દષ્ટિએ જોતાં બ્રિટિશ અમલ દરમિયાન ઔદ્યોગિક નીતિનો અભાવ જોવા મળે છે. તે સમયની આર્થિક વિચારસરણીને પ્રભાવિત કરનારા શિષ્ટ અર્થશાસ્ત્રીઓ મુક્ત વ્યાપારવાદના હિમાયતી હતા, પરંતુ જર્મન અર્થશાસ્ત્રી ફ્રેડરિક લીસ્ટે ‘બાળઉદ્યોગો’(infant…

ઔદ્યોગિક પરિયોજના મૂલ્યાંકન : નવા ઔદ્યોગિક સાહસ અથવા તો કોઈ ઔદ્યોગિક એકમના વસ્તુ-મિશ્રમાં એક નવી વસ્તુનો ઉમેરો કરતી પરિયોજનાનું મૂલ્યાંકન. ખાનગી ક્ષેત્રે શરૂ કરાતી આવી પરિયોજનાઓ નફાલક્ષી (અથવા નફા સાથે થોડી સામાજિક જવાબદારીલક્ષી) હોય છે તો જાહેર ક્ષેત્રની ઔદ્યોગિક પરિયોજનાઓ સામાજિક વળતરનો દર મળે તેવી સામાજિક ઉપયોગિતાને લક્ષતી હોય છે.…

ઔદ્યોગિક પરિવાર : પરિવારની ભાવનાથી ચાલતું ઔદ્યોગિક સંકુલ. આ ખ્યાલના પુરસ્કર્તા સ્ટુઅર્ટ ફ્રિમૅન મુજબ જ્યારે કોઈ ઔદ્યોગિક એકમમાં વૈવિધ્યપૂર્ણ વસ્તુઓનું ઉત્પાદન અને વેચાણ કરવામાં આવે ત્યારે તે બધી વસ્તુઓ નફો કમાવાની ર્દષ્ટિએ મૂળભૂત રીતે સમાન સધ્ધરતા ધરાવતી હોતી નથી. સામાન્ય રીતે દરેક વસ્તુની વેચાણ-કિંમત નક્કી કરવા માટે તે દરેકની પડતર-કિંમત…

ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓ : માનવીની જરૂરિયાતની ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓ જે પ્રવૃત્તિઓને પરિણામે પ્રાપ્ત થાય અગર તો તેમની ઉપયોગિતા તથા તેમના મૂલ્યમાં વધારો થાય તે પ્રવૃત્તિઓ. માનવીની જરૂરિયાતોની તમામ ચીજવસ્તુઓનું મૂળ કુદરતમાં રહેલું છે; કુદરતે તેની સાધનસંપત્તિના ભંડાર માનવીની સમક્ષ ખુલ્લા મૂકી દીધા છે. તેમાંથી માનવી તેને જોઈતી વસ્તુઓ ઉત્પન્ન કરી લે…