૩.૩૩
ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓથી ઔરંગઝેબ (આલમગીર)
ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓ
ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓ : માનવીની જરૂરિયાતની ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓ જે પ્રવૃત્તિઓને પરિણામે પ્રાપ્ત થાય અગર તો તેમની ઉપયોગિતા તથા તેમના મૂલ્યમાં વધારો થાય તે પ્રવૃત્તિઓ. માનવીની જરૂરિયાતોની તમામ ચીજવસ્તુઓનું મૂળ કુદરતમાં રહેલું છે; કુદરતે તેની સાધનસંપત્તિના ભંડાર માનવીની સમક્ષ ખુલ્લા મૂકી દીધા છે. તેમાંથી માનવી તેને જોઈતી વસ્તુઓ ઉત્પન્ન કરી લે…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક ભૂગોળ
ઔદ્યોગિક ભૂગોળ : આર્થિક ભૂગોળની વિશિષ્ટ શાખા. ઔદ્યોગિક ઉત્પાદન સાથે સંબંધિત બાબતોનો અભ્યાસ મુખ્યત્વે બે વિદ્યાશાખાઓ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવે છે : અનુભવજન્ય અર્થશાસ્ત્ર (empirical economics) તથા આર્થિક ભૂગોળ. તેમાંની પ્રથમ વિદ્યાશાખામાં ઉત્પાદનનાં આર્થિક લક્ષણો અને પરિબળોનું વર્ણન તથા આર્થિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં તેનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવે છે, તો બીજીમાં ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓની…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક મનોવિજ્ઞાન
ઔદ્યોગિક મનોવિજ્ઞાન : ઉદ્યોગધંધાના ક્ષેત્રમાં માનવસ્વભાવ અને વર્તન વિશેના મનોવિજ્ઞાનના સિદ્ધાંતોનો વિનિયોગ કરવાનું શાસ્ત્ર. ઔદ્યોગિક મનોવિજ્ઞાન સામાન્ય મનોવિજ્ઞાનનાં તથ્યો, સિદ્ધાંતો અને પદ્ધતિઓ અપનાવે છે. ઔદ્યોગિક મનોવિજ્ઞાન ઔદ્યોગિક જગતમાં ઉદભવતી સમસ્યાઓ મનોવૈજ્ઞાનિક તંત્રો અને સાધનો દ્વારા ઉકેલવાનો પ્રયાસ કરે છે. ઉદ્યોગ એટલે કારખાનું, મિલ કે નોકરી-ધંધો જ નહિ; પરંતુ મનુષ્યની પ્રત્યેક…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક માલવાહક (આંતરિક)
ઔદ્યોગિક માલવાહક (આંતરિક) : કારખાનામાં કે રેલવે પ્લૅટ્ફૉર્મ ઉપર માલસામાનની હેરફેર કરવા માટે વપરાતું યાંત્રિક સાધન. બધા જ પ્રકારની ટ્રકને ચાલવાની સપાટી સાથે સંપર્ક રહે છે, અને જુદા જુદા પથ પર તે ગતિ કરતી હોય છે. ટ્રકને બે કે વધુ પૈડાં હોય છે. પૈડાં તરીકે પોલાદના રોલર, સ્થાયી કે ઘૂમતા…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક માળખું
ઔદ્યોગિક માળખું : પ્રાકૃતિક સાધનો પર પ્રક્રિયા કરીને વાપરવા યોગ્ય માલનું અથવા વિશેષ ઉત્પાદનપ્રક્રિયા માટેના માલનું ઉત્પાદન કરનારા વિવિધ પ્રકારના ઉદ્યોગોની સંરચના. તેમાં ઉપભોગ્ય તથા ઉત્પાદક વસ્તુઓનું યંત્રશક્તિ વડે મોટા પાયા પર ઉત્પાદન કરતા એકમો ઉપરાંત કુટીર ઉદ્યોગો, લઘુ ઉદ્યોગો તથા હાથકારીગરીના એકમોનો સમાવેશ થાય છે. ઉત્પાદનનું સ્વરૂપ તથા ઉત્પાદન-વ્યવસ્થા…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક મેળો
ઔદ્યોગિક મેળો : ઔદ્યોગિક ચીજવસ્તુઓનો પ્રચાર કરવાના તથા વેચાણ વધારવાના હેતુથી ચોક્કસ સ્થળે ચોક્કસ સમય દરમિયાન યોજાતું વિશિષ્ટ પ્રદર્શન. વ્યાપાર અને વાણિજ્યની આધુનિક પ્રવૃત્તિમાં પ્રયોજિત કે ઉત્પાદિત વસ્તુના પ્રચારને સવિશેષ મહત્ત્વ આપવામાં આવે છે અને તેના પર ઉત્પાદકો દ્વારા જંગી ખર્ચ કરવામાં આવે છે, જેને વેચાણખર્ચ કહેવામાં આવે છે. ઔદ્યોગિક…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક વસાહતો
ઔદ્યોગિક વસાહતો : વિવિધ ઔદ્યોગિક એકમોના વિકાસઅર્થે ઊભો કરેલો ટેકનિકલ માર્ગદર્શન સહિત વિવિધ સામૂહિક સગવડો અને સુવિધાઓથી સુસજ્જ વિસ્તાર. ભારત તથા અન્ય અલ્પ-વિકસિત દેશોમાં નાના પાયા પરના અને કુટીર તથા ગ્રામીણ ઉદ્યોગોને મહત્વનું સ્થાન આપવામાં આવેલ છે. ભારતના 1956ના ઔદ્યોગિક નીતિના પ્રસ્તાવમાં દર્શાવવામાં આવેલ છે કે આ ઉદ્યોગો તાત્કાલિક મોટા…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક વાયુઓ
ઔદ્યોગિક વાયુઓ : ઉદ્યોગોમાં શુદ્ધ સ્વરૂપે મોટા જથ્થામાં ઉપયોગમાં લેવાતા વાયુઓ. ઘણીવાર તેઓ પ્રવાહી અથવા નિમ્નતાપિકી (cryogenic) પ્રવાહી તરીકે પણ વપરાય છે. આવા વાયુઓમાં કાર્બન ડાયૉક્સાઇડ (CO2), હાઇડ્રોજન (H2), નાઇટ્રોજન (N2), ઑક્સિજન (O2), ઉમદા (noble) વાયુઓ (હીલિયમ He, આર્ગોન Ar, નીઑન Ne, ક્રિપ્ટૉન Kr અને ઝીનૉન Xe), એસેટિલીન (C2H2), નાઇટ્રસ…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક વિકાસ બૅંક
ઔદ્યોગિક વિકાસ બૅંક – ભારતીય (Industrial Development Bank of India – IDBI) : ભારતના ઔદ્યોગિક વિકાસને વિવિધ સેવા દ્વારા પ્રોત્સાહન પૂરું પાડતી સરકાર પ્રેરિત નાણાં સંસ્થા. સ્થાપના : જુલાઈ 1964. ભારતીય રિઝર્વ બૅંકની અંગભૂત અને તેની માલિકી હેઠળની ઔદ્યોગિક ધિરાણ સંસ્થા તરીકે 3.200 કરોડના મૂડીરોકાણથી ઉદય થયો હતો, પરંતુ 1976માં…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક શાખ અને મૂડીરોકાણ નિગમ (ભારતીય) (ICICI)
ઔદ્યોગિક શાખ અને મૂડીરોકાણ નિગમ (ભારતીય) (ICICI) : ભારતમાં ખાનગી ઔદ્યોગિક એકમોના વિકાસની પ્રક્રિયામાં મદદરૂપ થવા માટે ઊભી કરવામાં આવેલી વિશિષ્ટ નાણાસંસ્થા. જાન્યુઆરી 1955માં સ્થાપવામાં આવેલું આ નિગમ સંપૂર્ણપણે ખાનગી માલિકીનું સાહસ છે. તેની અધિકૃત મૂડી રૂ. 25 કરોડ અને ભરપાઈ થયેલી મૂડી રૂ. 15 કરોડ છે. નવા ઔદ્યોગિક એકમોના…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક સંચાલનમાં શ્રમિકોનો ફાળો
ઔદ્યોગિક સંચાલનમાં શ્રમિકોનો ફાળો : ઉચિત પ્રતિનિધિત્વ દ્વારા ઔદ્યોગિક તંત્રની નિર્ણયપ્રક્રિયાના પ્રત્યેક સ્તરના વ્યવસ્થાપનમાં શ્રમિકોની ભાગીદારી. આ ભાગીદારીનું સ્વરૂપ અને તેનો વ્યાપ પ્રત્યેક દેશની સામાજિક-આર્થિક વિચારસરણી, નીતિ અને ધ્યેય ઉપર અવલંબે છે. વ્યવસ્થાપનની ર્દષ્ટિએ જોઈએ તો તેનો અર્થ નિર્ણય પહેલાંનો સંયુક્ત પરામર્શ એમ થઈ શકે. શ્રમિકોની ર્દષ્ટિએ તે સામુદાયિક નિર્ણય…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક સંબંધો
ઔદ્યોગિક સંબંધો આધુનિક ઔદ્યોગિક સમાજમાં ઉત્પાદન એકમો પર માલિકી ધરાવતા વર્ગ તથા શ્રમજીવી વર્ગ વચ્ચેના આર્થિક સંબંધોમાંથી ઉદભવતા વ્યવહારો અને રીતિનીતિની હારમાળા. 1760-1830 દરમિયાન ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રે પાયાના ફેરફારો થયા તે ‘ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ’ નામથી ઓળખાય છે. તેને પરિણામે એક નવી ઉત્પાદનપદ્ધતિનું સર્જન થયું અને તેની સાથે અવિભાજ્ય રીતે સંકળાયેલા, એકબીજાને પૂરક…
વધુ વાંચો >ઔદ્યોગિક હીરા
ઔદ્યોગિક હીરા : રત્ન તરીકે બિનઉપયોગી પણ શ્રેષ્ઠ કઠિનતાને કારણે ઉદ્યોગમાં કાપવાના, આકાર આપવાના અને પ્રમાર્જક (polishing) તરીકેના કાર્યમાં ઉપયોગી પ્રકારના હીરા. વિશ્વના હીરાના કુલ ઉત્પાદનનો 90 % જેટલો ભાગ ઔદ્યોગિક હીરાનો હોય છે. કુદરતમાં મળતા આવા હીરાના ત્રણ પ્રકારો છે : (1) સ્ફટિકમય અને વિદલનીય (cleavable) પણ રંગ તથા…
વધુ વાંચો >ઔફ સદીદુદ્દીન
ઔફ સદીદુદ્દીન : પયગમ્બર સાહેબના સાથી અબદુ રહેમાન બિન ઔફના વંશજ અને સાતમી સદીની શરૂઆતમાં થઈ ગયેલા મશહૂર વિદ્વાન. તેમનો જન્મ અને અભ્યાસ બુખારામાં થયો હતો. જ્ઞાન-સંપાદનાર્થે તેમણે સમગ્ર ઈરાનની સફર ખેડી. ત્યાંના વિદ્વાનો, કવિઓ અને સંતોનો સત્સંગ કર્યો. 1206માં નિશાપુરમાં મજદુદ્દીન શરફ બગદાદીનાં ધાર્મિક પ્રવચનોનો લાભ લીધો. પછી ગઝની…
વધુ વાંચો >ઔરંગઝેબ – આલમગીર
ઔરંગઝેબ – આલમગીર [જ. 3 નવેમ્બર 1618, દાહોદ, ગુજરાત; અ. 3 માર્ચ 1707, અહમદનગર (શાસનકાળ 1658-1707)] : વિશાળ મુઘલ સામ્રાજ્યના અસ્ત સમયનો છઠ્ઠો અને છેલ્લો મહાન સમ્રાટ. આખું નામ મુહીયુદ્દીન મુહમ્મદ ઔરંગઝેબ. આ સામ્રાજ્યની પડતીની સાથે ભારતમાં બ્રિટિશ સત્તાની શરૂઆત થઈ. ઔરંગઝેબ કુશળ અને કાર્યક્ષમ વહીવટકર્તા, ર્દઢ મનોબળ સાથે શંકાશીલ…
વધુ વાંચો >