૨૪
સોઇન્કા, વોલથી સ્વોબોડા, લુડવિક
સોઇન્કા વોલ
સોઇન્કા, વોલ (જ. 13 જુલાઈ 1934, ઇસાટા, નાઇજિરિયા) : આફ્રિકન કવિ, નવલકથાકાર અને નાટ્યકાર. 1986ના સાહિત્યના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. તેમનો ઉછેર એંગ્લિકન ચર્ચના કમ્પાઉન્ડમાં થયો હતો. બાળપણથી જ તેઓ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. પિતા પ્રાથમિક શાળાના આચાર્ય હતા. અંગ્રેજી સામ્રાજ્યના વાતાવરણમાં ઉછેર થયો હોવા છતાં સોઇન્કા પોતાની યોરુબા જાતિની જીવનશૈલી અને…
વધુ વાંચો >સોકોટો (નદી)
સોકોટો (નદી) : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા નાઇજિરિયા દેશના વાયવ્ય ભાગમાં વહેતી નદી. તે કેમ્બી નદીના નામથી પણ ઓળખાય છે. અહીંના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પરના ફુંતુઆની દક્ષિણેથી તે નીકળે છે અને પહોળો વળાંક લઈને ઉગ્ર સમુત્પ્રપાતો(escarpments)ની વચ્ચે ખીણો અને ખાઈઓના સપાટ તળભાગમાં થઈને આશરે 320 કિમી.ની લંબાઈમાં સોકોટો રાજ્યના સોકોટો…
વધુ વાંચો >સોકોત્રા (Socotra)
સોકોત્રા (Socotra) : હિંદી મહાસાગરમાં યમન દેશની દરિયાઈ સીમામાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 12 30´ ઉ. અ. અને 54.0 પૂ. રે. ઉપર સ્થિત છે. ગુઆરડાફૂઈ (Guardafui) ખાડી અને અરબી સમુદ્રની વચ્ચે આવેલો છે. સોકોત્રા દ્વીપસમૂહમાં સોકોત્રા ટાપુ સૌથી મોટો છે. જેનું ક્ષેત્રફળ 3,665 ચો.કિમી. છે. આ સિવાય બીજા ચાર…
વધુ વાંચો >સૉક્રેટિસ
સૉક્રેટિસ (જ. ઈ. પૂ. 469, ઍથેન્સ, ગ્રીસ; અ. 399) : અત્યંત ઉમદા ચારિત્ર્ય ધરાવતો ‘ભારતીય ઋષિ’ના બિરુદને પાત્ર મહાન તત્વજ્ઞાની. જેમ રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ ‘મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ છે.’ – એમ કહેલું, તેમ સૉક્રેટિસે પણ કહેલું : ‘મારું જીવન એ જ મારું તત્વજ્ઞાન છે’. વિચાર જીવનમાં જ પ્રતિબિંબિત થવા…
વધુ વાંચો >સોગંદનામું (affidavit)
સોગંદનામું (affidavit) : કેટલીક અરજીઓમાં લખેલી વિગતોની પુષ્ટિ કરવા માટે તથા કેટલાક સંજોગોમાં ન્યાયાલય સમક્ષ પુરાવા તરીકે રજૂ કરવા સારુ લેવાતું સહીવાળું લેખિત નિવેદન. સામાન્ય રીતે તે જ્યુડિશ્યિલ ફર્સ્ટ ક્લાસ મૅજિસ્ટ્રેટ, મૅજિસ્ટ્રેટ, ન્યાયાધીશ કે નૉટરી અથવા અધિકૃત અધિકારી સમક્ષ લેવામાં આવતું હોય છે. આવું નિવેદન આપનારે તેમાં દર્શાવેલ હકીકતો સાચી…
વધુ વાંચો >સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden)
સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden) : નૉર્વેના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું ફિયૉર્ડ. નૉર્વેનું લાંબામાં લાંબું અને ઊંડામાં ઊડું ફિયૉર્ડ. તેનો મુખભાગ બર્ગેનથી ઉત્તરે 72 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. ઉત્તર સમુદ્રમાં આવેલા દૂરતટીય સુલાના ટાપુ પરના સોલુંડથી સ્કિયોલ્ડેન સુધીની તેની લંબાઈ 203 કિમી. તથા વિસ્તાર 18,623 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની મહત્તમ ઊંડાઈ 1,308 મીટર છે.…
વધુ વાંચો >સોચા જૂન સૂરતૂન (1990)
સોચા જૂન સૂરતૂન (1990) : સિંધી કવિ હરિકાંત-રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1991ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. આ પુરસ્કૃત કાવ્યસંગ્રહની રચનાઓમાં બહુધા ભ્રમનિરસનનો ભાવ વણાયેલો છે; એ ઉપરાંત તેમાં આજના અસ્તવ્યસ્ત શહેરી જીવનમાંથી ઉદભવતી નવી સંકુલ સમસ્યાઓનું ચિત્રણ છે. મોટા ભાગનાં કાવ્યોમાં વેધક રાજકીય કટાક્ષનો આક્રોશ છે. તેમની…
વધુ વાંચો >સોજિત્રા
સોજિત્રા : આણંદ જિલ્લામાં આવેલું ગામ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 32´ ઉ. અ. અને 72° 53´ પૂ. રે. પર તાલુકામથક પેટલાદથી 11 કિમી. દૂર આવેલું છે. સોજિત્રા ચરોતરના સમતળ, ફળદ્રૂપ પ્રદેશમાં આવેલું છે. તેની આજુબાજુની જમીન ગોરાડુ છે. આબોહવા વિષમ છે. ઉનાળા અને શિયાળાનાં સરેરાશ મહત્તમ અને લઘુતમ દૈનિક…
વધુ વાંચો >સોઝ હીરાનંદ
સોઝ, હીરાનંદ [જ. 19 મે 1922, જિ. મિયાંવાલી (હાલ પાકિસ્તાન)] : ઉર્દૂ લેખક અને કવિ. તેઓ ઉત્તર રેલવેમાંથી સેવાનિવૃત્ત થયા. ત્યાર બાદ લેખનપ્રવૃત્તિ આરંભી. 1994માં હરિયાણા ઉર્દૂ અકાદમીની કાર્યકારી સમિતિના સભ્ય તેમજ ફરીદાબાદની અંજુમન-અદબના સેક્રેટરી રહ્યા. તેમણે ઉર્દૂમાં 7 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘કાગઝ કી દીવાર’ (1960), ‘સાહિલ, સમુન્દર ઔર…
વધુ વાંચો >સોડરબ્લૉમ લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન)
સોડરબ્લૉમ, લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1866, ટ્રોનો, સ્વીડન; અ. 12 જુલાઈ 1931, ઉપસાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ ધર્મગુરુ, લુથેરન ખ્રિસ્તી દેવળના મુખ્ય બિશપ, અગ્રણી ધર્મશાસ્ત્રી તથા ખ્રિસ્તી દેવળોની એકતા મારફત આંતરરાષ્ટ્રીય સમજણ વિસ્તારવાનો સઘન પ્રયાસ કરવા બદલ 1930 વર્ષના શાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયોની એકતા તથા…
વધુ વાંચો >સ્નોડાઉન શ્રેણી
સ્નોડાઉન શ્રેણી : ઉત્તર વેલ્સમાં ઑર્ડોવિસિયન કાળ દરમિયાન (વર્તમાન પૂર્વે 50 કરોડ વર્ષ અગાઉ શરૂ થઈ તે પછીનાં 7 કરોડ વર્ષ સુધી પ્રવર્તેલા કાળ દરમિયાન) સ્નોડાઉન પર્વતવિસ્તારમાં જોવા મળતી કેરેડૉક વયની ખડકશ્રેણી. આ શ્રેણીનો મોટા ભાગનો ખડકદ્રવ્યજથ્થો જ્વાળામુખીજન્ય છે અને તે સિલિકાસમૃદ્ધ રહોયોલાઇટયુક્ત લાવા તેમજ ટફથી બનેલો છે. તેની જમાવટ…
વધુ વાંચો >સ્નૉબૉબ બેટી
સ્નૉબૉબ બેટી (જ. 1906; અ. 1988) : ઇંગ્લૅન્ડનાં મહિલા ક્રિકેટ-ખેલાડી અને ઊંચી કક્ષાનાં વિકેટકીપર. બર્ટ ઓલ્ડફીલ્ડ સાથે તેમની સરખામણી થતી હતી. 1935માં સિડની ખાતે ઇંગ્લૅન્ડ વતી ઑસ્ટ્રેલિયા સામેની 10 ટેસ્ટમાં 21 વિકેટ (13 કૅચ, 8 સ્ટમ્પિંગ) ઝડપી હતી. વળી, પ્રારંભિક (opening) ખેલાડી તરીકે તેમણે નામના મેળવી હતી. સ્નૉબૉબ બેટી તેમાં…
વધુ વાંચો >સ્પર્ધા (વનસ્પતિશાસ્ત્ર)
સ્પર્ધા (વનસ્પતિશાસ્ત્ર) : એક કે તેથી વધારે પ્રકારના સ્રોત અપૂરતા હોય ત્યારે જૈવસમાજમાં સાથે સાથે રહેતી એક કે તેથી વધારે જાતિઓના સજીવો વચ્ચે તે જ સ્રોત(કે સ્રોતો)ના ઉપયોગ માટે થતી નકારાત્મક આંતરક્રિયા. કોઈ એક જાતિમાં ખોરાક કે રહેઠાણ જેવા સ્રોતનો જરૂરિયાતનો અમુક ભાગ જ બધા સભ્યોને મળે છે; અથવા કેટલાક…
વધુ વાંચો >સ્પર્ધા (સમાજશાસ્ત્ર)
સ્પર્ધા (સમાજશાસ્ત્ર) : વ્યક્તિઓ કે સમૂહોના એકાધિક પક્ષો વચ્ચે અછત ધરાવતા મૂર્ત કે અમૂર્ત લક્ષ્યની પ્રાપ્તિ માટેનો સંઘર્ષ. સમાજશાસ્ત્ર અને સામાજિક મનોવિજ્ઞાન જેવાં સામાજિક વિજ્ઞાનોમાં એક ઘણી મહત્વની વિભાવના ‘સામાજિક આંતરક્રિયા’ છે. તેનું જ એક લગભગ સાર્વત્રિક સ્વરૂપ છે સ્પર્ધા. ગુજરાતીમાં હોડ અને શરત જેવા સ્પર્ધાના સમાનાર્થી શબ્દો પણ વપરાય…
વધુ વાંચો >સ્પર્મેસેટી (spermaceti)
સ્પર્મેસેટી (spermaceti) : સ્પર્મ વ્હેલના મસ્તિષ્કની બખોલમાંથી મેળવાતો ચળકતો, મીણ જેવો કાર્બનિક ઘન પદાર્થ. રાસાયણિક દૃષ્ટિએ તે મુખ્યત્વે સિટાઇલ પામિટેટ (cetyal palmitate), C15H31COOC16H33, ઉપરાંત અન્ય ચરબીજ આલ્કોહૉલના ચરબીજ ઍસિડો સાથેના એસ્ટરો ધરાવે છે. લૅટિન શબ્દ સ્પર્મા (sperma) [સ્પર્મ, sperm] અને સીટસ (cetus) [વ્હેલ] પરથી તેનું આ નામ પડ્યું છે. કારણ…
વધુ વાંચો >સ્પર્શ
સ્પર્શ : પદાર્થને અડકતાં કે તેના ભૌતિક સંસર્ગમાં આવતાં અનુભવાતી સંવેદના. સ્પર્શ-સંવેદના દ્વારા પદાર્થનો આકાર કે તેની કઠણતાનો અનુભવ થાય છે. તેના દ્વારા ઉષ્મા, શીતલતા, પીડા કે દબાણની પરખ પણ થાય છે. સ્પર્શને લગતાં સંવેદનાગ્રાહી કેન્દ્રો ત્વચા કે મુખમાં તથા ગર્ભાશય અને ગુદાની શ્લેષ્મકલામાં આવેલાં છે. આ ઉપરાંત તે સ્નાયુઓ,…
વધુ વાંચો >સ્પર્શવેદના (tenderness)
સ્પર્શવેદના (tenderness) : અડવાથી કે દબાવવાથી થતો દુખાવો. સ્પર્શવેદના 2 પ્રકારની હોય છે : (1) ક્ષેત્રીય અને (2) પ્રતિદાબ અથવા પ્રતિપ્રદમ (rebound). જ્યારે કોઈ ચોક્કસ નાના ક્ષેત્રમાં સ્પર્શ કરવાથી કે દબાવવાથી દુખાવો થાય તો તેને ક્ષેત્રીય સ્પર્શવેદનાં (pencil tenderness) કહે છે. આવું કોઈ સ્થળે ચેપ લાગ્યો હોય કે અન્ય સંક્ષોભન…
વધુ વાંચો >સ્પાઇનેલ
સ્પાઇનેલ : સ્પાઇનેલ ખનિજ શ્રેણી પૈકીનું એક ખનિજ. રાસા. બં. : MgAl2O4. સ્ફ. વર્ગ : ક્યુબિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો મોટે ભાગે ઑક્ટાહેડ્રલ, ભાગ્યે જ ક્યુબ કે ડોડેકાહેડ્રલ સ્વરૂપે હોય; દળદાર, સ્થૂળ દાણાદારથી ઘનિષ્ઠ પણ હોય; ગોળ દાણાદાર પણ મળે. યુગ્મતા (111) ફલક પર, આવર્તક યુગ્મતા દ્વારા છ વિભાગો હોય.…
વધુ વાંચો >સ્પાઇસ ટાપુઓ
સ્પાઇસ ટાપુઓ : વિષુવવૃત્ત નજીક આવેલા ઇન્ડોનેશિયન ટાપુઓનો સમૂહ. આ ટાપુઓમાં ટર્નેટ, ટિડોર, હાલ્માહેરા, અંબોન (અંબોનિયા) અને બાંદાનો સમાવેશ થાય છે. આ ટાપુઓ હવે મોલુકા અથવા માલુકુ નામથી ઓળખાય છે. અહીં મસાલા થતા હોવાથી આ પ્રમાણેનું નામ પડેલું છે. અહીંથી મળતા મસાલાને કારણે યુરોપિયન વેપારીઓ ઇન્ડોનેશિયન વિસ્તારમાં આવવા આકર્ષાયેલા. પોર્ટુગીઝોએ…
વધુ વાંચો >સ્પાર્ક પ્લગ (spark plug)
સ્પાર્ક પ્લગ (spark plug) : અંતર્દહન (internal combustion) એન્જિનના સિલિંડરના શીર્ષ(head)માં બેસાડવામાં આવતો એક ઘટક. તે એકબીજાથી (હવા વડે) અલગ રહેલા બે વીજધ્રુવો ધરાવે છે જેમની વચ્ચે તણખો ઝરે છે, જે દહનકક્ષામાંનાં ઈંધણ અને હવાના મિશ્રણને સળગાવે છે. સ્પાર્ક પ્લગ એન્જિન સાથે ભૂસંપર્કિત (grounded) પોલાદનું બાહ્ય કવચ (shell) અને તેમાં…
વધુ વાંચો >