૨૩.૨૩
સુરંગ (Dynamite, Booby-trap, Land-mine)થી સુશીલ, શિવદેવસિંઘ
સુરંગ (Dynamite Booby-trap Land-mine)
સુરંગ (Dynamite, Booby-trap, Land-mine) : ખાસ ટોટો દ્વારા નિર્ધારિત સમયે સંહારક વિસ્ફોટ કરવા માટે તૈયાર કરવામાં આવેલ સાધન. તેની શોધ આલ્ફ્રેડ બી. નોબેલે (1833-96) કરી હતી, જેમાંથી તેણે અઢળક ધનની કમાણી કરી હતી અને તે ધનરાશિમાંથી તેના નામે વિશ્વસ્તર પર નોબેલ પારિતોષિકો દાખલ કરવામાં આવ્યાં. સુરંગ મહદ્અંશે યુદ્ધોમાં, ખાણોમાં, પહાડોમાં…
વધુ વાંચો >સુરાષ્ટ્ર
સુરાષ્ટ્ર : જુઓ સૌરાષ્ટ્ર.
વધુ વાંચો >સુરાહી (1963)
સુરાહી (1963) : સિંધી કવિ લેખરાજ કિશનચંદ ‘અઝીઝ’ રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1966ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. ‘અઝીઝ’નો જન્મ 1904માં સિંધ(હવે પશ્ચિમ પાકિસ્તાનમાં)માં જમીનદાર કુટુંબમાં થયો હતો. યુવાવસ્થામાં જ તેમણે કાવ્યલેખનનો પ્રારંભ કર્યો. ઉત્તરોત્તર રસ પડતો જવાથી તેમણે અરબી છંદોરચનાશાસ્ત્ર પર પ્રભુત્વ મેળવી લીધું. વ્યવસાયે તેઓ શિક્ષક…
વધુ વાંચો >સુરિનૅમ
સુરિનૅમ : દક્ષિણ અમેરિકામાં ઉત્તર તરફ આટલાંટિકના કિનારે આવેલો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 1° 50´થી 6° 00´ ઉ. અ. તથા 54° 00´થી 58° 10´ પ. રે. વચ્ચેનો 1,63,820 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે આટલાંટિક મહાસાગર, પૂર્વમાં ફ્રેંચ ગિયાના (Guiana), દક્ષિણે બ્રાઝિલ તથા પશ્ચિમે ગુયાના(Guyana)ની સીમાઓ આવેલી…
વધુ વાંચો >સુરેખ આયોજન (linear programming)
સુરેખ આયોજન (linear programming) : વાણિજ્યપ્રવૃત્તિ અથવા ઉત્પાદનકાર્ય કરવા અંગે વિવિધ પ્રકારનાં દબાણો અને મૂંઝવણ ભરેલી સમસ્યાઓ ઊભી થઈ હોય ત્યારે તેમનો ઉકેલ લાવવા માટે કેવા મહત્તમ અથવા લઘુતમ સ્તરે કાર્ય કરવા અંગે નિર્ણય લેવા માટે વિકસાવેલી ગાણિતિક પ્રવિધિ. ધંધાનો મુખ્ય હેતુ મહત્તમ નફાનો હોય છે અને તે માટે ન્યૂનતમ…
વધુ વાંચો >સુરેખદંતવિદ્યા (orthodontics)
સુરેખદંતવિદ્યા (orthodontics) : વાંકાચૂકા કે આગળ આવતા દાંત તથા જડબાની ઓછી વધારે વૃદ્ધિનું સમયસરનું નિદાન અને તેમ થતાં અટકાવવાની તેમજ તેમને વ્યવસ્થિત કરવાની સારવારપદ્ધતિ. તેના નિષ્ણાત તબીબને સુરેખદંતવિદ (orthodontist) કહે છે. દાંત અને જડબાંની આ પ્રકારની વિષમતાને દંતીય કુમેળ (malocclusion) કહે છે, જેમાં ઉપરની અને નીચેની દંતપંક્તિઓના દાંત આવતી વખતે…
વધુ વાંચો >સુરેન્દ્ર
સુરેન્દ્ર (જ. 11 નવેમ્બર 1910, બટાલા કસબા, પંજાબ; અ. 12 સપ્ટેમ્બર 1987) : ગાયક, અભિનેતા. તેમનું પૂરું નામ સુરેન્દ્ર નાથ હતું. બી.એ., એલએલ.બી. થયેલા સુરેન્દ્ર પોતાના નામની સાથે આ ડિગ્રીઓનો પણ ઉપયોગ કરતા. તેમના અવાજમાં એક ખાસ ગંભીરતા હતી, જે તેમની ગાયકીને વિશિષ્ટ બનાવતી હતી. મિત્રોની સલાહથી તેઓ ફિલ્મોમાં પોતાનું…
વધુ વાંચો >સુરેન્દ્રનગર (જિલ્લો)
સુરેન્દ્રનગર (જિલ્લો) : ગુજરાત રાજ્યના સૌરાષ્ટ્ર વિભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. આ જિલ્લો સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ અને તળગુજરાતને સાંકળે છે. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 07´થી 23° 32´ ઉ. અ. અને 70° 58´થી 72° 11´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 10,489 ચોકિમી. (ગુજરાત રાજ્યના ભૂમિભાગનો 5.53 %) જેટલો વિસ્તાર…
વધુ વાંચો >સુરેશ બી. વી.
સુરેશ, બી. વી. (જ. 1960, બગલોર) : આધુનિક ભારતીય ચિત્રકાર. વડોદરાની મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીની ફૅકલ્ટી ઑવ્ ફાઇન આર્ટમાં ચિત્રકલાનો અભ્યાસ કરીને તેનો ડિપ્લોમા પ્રાપ્ત કર્યો. ત્યારબાદ લંડનની રૉયલ કૉલેજ ઑવ્ આર્ટમાં વધુ અભ્યાસ કરીને માસ્ટરની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. ભારત પાછા ફરીને વડોદરાની માતૃસંસ્થા મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીની ફૅકલ્ટી ઑવ્ ફાઇન આર્ટમાં…
વધુ વાંચો >સુરૈયા
સુરૈયા (જ. 15 જૂન 1929, લાહોર, હાલ પાકિસ્તાન; અ. 31 જાન્યુઆરી 2004) : ગાયિકા, અભિનેત્રી. પૂરું નામ સુરૈયા જમાલ શેખ. હિંદી ચિત્રોને મળેલી અત્યંત મેધાવી ગાયિકા-અભિનેત્રીઓમાં સુરૈયાનું સ્થાન મોખરે હતું. પોતાનાં અનેક કર્ણપ્રિય અને યાદગાર ગીતોથી લોકોનાં દિલ ડોલાવનાર સુરૈયાને સંગીતની લગની તેમની માતા પાસેથી લાગી હતી. તેમની માતાને સંગીતનો…
વધુ વાંચો >સુર્ખ ગુલાબ સરહાખ્વાબ (1980)
સુર્ખ ગુલાબ સરહાખ્વાબ (1980) : સિંધી કવિ પ્રભુ છુગાણી ‘વફા’(જ. 1915)નો ‘પંજકડી’ એટલે 5 કડીઓવાળા પ્રયોગાત્મક કાવ્યનો સંગ્રહ. પંજકડાની પ્રથમ ચાર કડીઓમાં વિચારની વિશદ રજૂઆત થાય છે. પાંચમી કડીમાં પ્રથમ કડીનું પુનરાવર્તન હોય છે. આ પાંચેય કડીઓમાં દરેક પંક્તિ 16 માત્રાની હોય છે. પંજકડામાં કવિ સત્ય, ભલાઈ, સુંદરતા તથા સ્વાધીનતા,…
વધુ વાંચો >સુર્વે નારાયણ
સુર્વે, નારાયણ (જ. 1926, મુંબઈ) : આધુનિક મરાઠી દલિત સાહિત્યના અગ્રણી સર્જક અને પુરસ્કર્તા, જીવનવાદી કવિ. મુંબઈની કમલા કાપડ મિલના એક મહિલા કામદાર કાશીબાઈને 1926માં માહિમના ભેજવાળા વિસ્તારના એક ઉકરડા પરથી લાવારિસ હાલતમાં પડેલું એક નવજાત શિશુ મળ્યું અને પુત્રપ્રાપ્તિના આનંદમાં વિભોર બની ગયેલી આ મહિલા અને તેના પતિએ તેને…
વધુ વાંચો >સુલતાન કયીત બેની કબર કેરો (ઇજિપ્ત)
સુલતાન કયીત બેની કબર, કેરો (ઇજિપ્ત) : ઇજિપ્તમાં કેરો મુકામે આવેલું જાણીતું સ્થાપત્ય. સુલતાન કયીત બેનીએ 1472-1474 દરમિયાન તેનું બાંધકામ કરાવ્યું હતું. કબરના સ્થાપત્યની સાથે મદરેસાનું પણ બાંધકામ કરવામાં આવ્યું છે. આ સંકુલમાં ચાર મદરેસા, કબર, સાહિલ (લોકોને પાણી પીવા માટેનો ફુવારો) અને કુટ્ટા (પ્રાથમિક શાળા) આવેલાં છે. કબરના ઉપરના…
વધુ વાંચો >સુલતાનગંજની બુદ્ધપ્રતિમા
સુલતાનગંજની બુદ્ધપ્રતિમા : સુલતાનગંજ(બિહાર)માંથી મળી આવેલ અને હાલ બર્મિંગહામ મ્યુઝિયમ- (યુ.કે.)માં સુરક્ષિત બુદ્ધની વિખ્યાત ધાતુપ્રતિમા. ગુપ્તકાલનાં ઉત્તમોત્તમ ધાતુશિલ્પો પૈકીનું એક છે. આ સાડા સાત ફૂટ ઊંચું શિલ્પ આ શૈલીનાં શિલ્પોમાં કદાચ સૌથી મોટું છે. પાંચમી સદીમાં ગુપ્તકલા કેટલી ઉન્નતકક્ષાએ પહોંચી હતી તે આ શિલ્પ દ્વારા સમજી શકાય છે. આ શિલ્પ…
વધુ વાંચો >સુલતાન ચંપો
સુલતાન ચંપો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કુળ ગટ્ટીફેરીની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Calophyllum inophyllum Linn. (સં. નાગચંપા; હિં., બં. સુલતાન ચંપા; મ. ઊંડી, સુરંગી; તે. પૌના; તા. પુન્નાઈ, પિન્નાય; ક. વુમા, હોન્ને; મલા. પુન્ના; અં. ઍલેક્ઝેન્ડ્રિયન લોરેલ) છે. તે મધ્યમ કદનું, સદાહરિત, ઉપ-સમુદ્રતટીય (sub-maritime) વૃક્ષ છે અને સુગંધિત પુષ્પો…
વધુ વાંચો >સુલતાનપુર
સુલતાનપુર : ઉત્તર પ્રદેશમાં આવેલો જિલ્લો, જિલ્લામથક તેમજ મહત્ત્વનું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 25° 59´થી 26° 40´ ઉ. અ. અને 81° 32´થી 82° 41´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 4424 ચો.કિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ શહેર લખનૌથી પૂર્વ તરફ ગોમતી નદીને કાંઠે વસેલું છે. તેની ઉત્તરે ફૈઝાબાદ, પૂર્વે જોનપુર…
વધુ વાંચો >સુલતાનપુર
સુલતાનપુર : (1) સૂરત જિલ્લામાં પૂર્વની સરહદે નંદુરબાર પાસેનું એક ગામ. હાલમાં તેનું અસ્તિત્વ નથી. ખાનદેશનો શાસક 1399માં મરણ પામ્યો. તેણે તેના પ્રદેશો તેના બે પુત્રો નસીર અને ઇફ્તિખાર વચ્ચે વહેંચ્યા હતા. ઈ. સ. 1417માં માળવાના હુશંગની મદદથી નસીરે તેના ભાઈનો પ્રદેશ કબજે કરી, તેને કેદ કર્યો. નસીર અને માળવાના…
વધુ વાંચો >સુલતાનપુરી અબ્દુલ્લાહ
સુલતાનપુરી અબ્દુલ્લાહ (અ. 1582) : હિંદમાં મુઘલકાળના શરૂઆતના સમયના પ્રથમ પંક્તિના આલિમ (વિદ્વાન) અને અમીર. તેમનું વતન પંજાબમાં લાહોર પાસેનું સુલતાનપુર ગામ હતું. તેઓ અન્સારી અરબ હતા. તેમણે અરબી ભાષા, ફિકહશાસ્ત્ર અને ઇતિહાસ તથા બીજાં ઇસ્લામી શાસ્ત્રોનો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમની કૃતિઓમાં (1) ‘અસ્મતુ અંબિયા’ અને (2) ‘શરહે શમાઇલુન્નબી’…
વધુ વાંચો >સુલતાન મહંમદ
સુલતાન, મહંમદ (જ. અને સ. સોળમી સદી, ઈરાન) : સફાવીદ શૈલીમાં સર્જન કરનાર ઈરાનના શ્રેષ્ઠ ચિત્રકારોમાંના એક. તબ્રીઝમાં પંદરમી સદીના અંતમાં સુલતાન મહમ્મદની દોરવણી હેઠળ ઈરાનમાં તુર્કમાન લઘુચિત્રશૈલી પાંગરી હતી. તીવ્ર હિંસક ભડક રંગો, ગતિમાન આકૃતિઓ, વિકૃત પરિપ્રેક્ષ્ય તથા બિહામણાં-વરવાં આલેખનો આ શૈલીની લાક્ષણિકતા હતાં. તત્કાલીન સમ્રાટ શાહ ઇસ્માઇલ પહેલાની…
વધુ વાંચો >સુલતાન હસનની મસ્જિદ અને કબર કેરો (ઇજિપ્ત)
સુલતાન હસનની મસ્જિદ અને કબર, કેરો (ઇજિપ્ત) : ઇજિપ્તની જાણીતી મસ્જિદ. ક્લૌન વંશનો છેલ્લો શાસક સુલતાન હસન 1347માં ગાદીએ આવ્યો. 1351માં તેના ભાઈના તરફેણમાં તેને પદભ્રષ્ટ કરવામાં આવ્યો. 1354માં ફરીથી તે તખ્તનશીન થયો અને 1361માં તેનું ખૂન થયું ત્યાં સુધી ગાદીએ રહ્યો. તેની વિશાળ કબર અને મદરેસાનું સંકુલ ઇજિપ્શિયન ઇસ્લામી…
વધુ વાંચો >